Sau khi thực hiện việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy, UBND TPHCM còn 15 cơ quan chuyên môn và Sở An toàn thực phẩm (ATTP) thí điểm thành lập theo Nghị quyết 98/2023/QH15 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố. TPHCM là địa phương đầu tiên trên cả nước có Sở ATTP đi vào hoạt động từ ngày 1-1-2024. Giám đốc Sở ATTP TPHCM Phạm Khánh Phong Lan đã trao đổi với phóng viên Báo SGGP về nhiệm vụ của sở trong giai đoạn mới.
- PHÓNG VIÊN: Thưa bà, công tác đảm bảo ATTP trong thời gian qua tại TPHCM có chuyển biến như thế nào sau khi thí điểm mô hình Sở ATTP?
* PGS-TS PHẠM KHÁNH PHONG LAN: Từ mô hình thí điểm Ban Quản lý ATTP đến Sở ATTP, điều quan trọng nhất làm được là thống nhất lực lượng để chịu trách nhiệm về vấn đề ATTP của thành phố. Hiện nay, Sở ATTP đã kiểm soát được nguy cơ về ATTP trên địa bàn, đồng thời có phương án chủ động đối phó các nguy cơ trong tương lai.
Đơn cử, đối với việc đảm bảo ATTP ở các bếp ăn tập thể (căn tin trường học, bếp ăn công nhân, nhà hàng...), phải phòng ngừa từ nguồn, nghĩa là thực phẩm nhập vào thành phố phải bảo đảm chất lượng và ATTP thông qua hệ thống các siêu thị, cửa hàng tiện ích, chợ đầu mối. Các hệ thống này thường xuyên được lực lượng chức năng lấy mẫu thực phẩm để kiểm tra, giám sát. Tiếp đến là phòng ngừa nguy cơ tại chính các bếp ăn bằng cách tập huấn kiến thức về ATTP, tuân thủ điều kiện vệ sinh, cơ sở vật chất, quy trình chế biến thực phẩm một chiều; sử dụng nguyên liệu xuất xứ rõ ràng, đạt chuẩn, khuyến khích nguyên liệu từ chuỗi thực phẩm an toàn... Khi đảm bảo các yếu tố trên thì xác suất xảy ra ngộ độc thực phẩm ở bếp ăn tập thể sẽ giảm. Ngoài ra, Sở ATTP và Sở GD-ĐT phối hợp chính quyền địa phương thường xuyên tổ chức các đoàn kiểm tra định kỳ, đánh giá thực trạng việc chấp hành quy định pháp luật về ATTP của bếp ăn tập thể, căn tin trường học, góp phần làm tốt công tác chăm sóc, bảo vệ sức khỏe học sinh.
Các thống kê cho thấy, năm 2024, Sở ATTP tiến hành lấy hàng ngàn mẫu thực phẩm để kiểm nghiệm nhưng tỷ lệ vi phạm rất ít và giảm so với năm trước. Số vụ ngộ độc thực phẩm trên địa bàn thành phố ngày càng giảm cả về quy mô và số lượng, chứng tỏ chúng ta đang kiểm soát được tình hình.
- Tuy nhiên, tình trạng thực phẩm bẩn còn tràn lan, buôn bán thực phẩm vỉa hè chưa được kiểm soát, người dân vẫn chưa hài lòng với thực trạng mất ATTP hiện nay?
* Đúng là vẫn còn những vấn đề mà Sở ATTP chưa giải quyết được đến nơi đến chốn như nguy cơ từ hàng rong, thức ăn đường phố, tình trạng chợ tự phát và kinh doanh thực phẩm online. Việc giải quyết đòi hỏi thời gian và sự phối hợp đồng bộ của các sở, ngành cùng chính quyền địa phương. Riêng đối với chợ tự phát, thành phố đã lập tổ công tác đặc biệt và Sở ATTP phối hợp giải quyết. Đây là vấn đề nhức nhối, liên quan trực tiếp đến an toàn và chất lượng bữa ăn của người lao động, cũng như ảnh hưởng đến an ninh trật tự, mỹ quan đô thị.
Đối với mua bán online, đây là xu thế chung không riêng gì mặt hàng thực phẩm. Và chúng ta phải thích ứng với xu thế để có phương thức quản lý hiệu quả. Hiện nay, Sở ATTP vẫn theo dõi, kiểm soát việc mua bán thực phẩm online, có bộ phận tiếp nhận khiếu nại từ người dân, kiểm tra xử lý nếu xác định có vi phạm tuy nhiên chưa đi đến được từng ngõ ngách chi tiết do thiếu các quy định việc quản lý kinh doanh thực phẩm trên mạng xã hội, sàn thương mại điện tử… Tôi hy vọng các cấp ngành, đặc biệt là ngành công thương, sớm xây dựng các quy chế chặt chẽ hơn để kiểm soát việc mua bán online, đảm bảo an toàn và quyền lợi người tiêu dùng.
- Có ý kiến cho rằng hoạt động của Sở ATTP trong thời gian qua chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng. Quan điểm của bà như thế nào?
* Thẳng thắn nhìn nhận, Sở ATTP thời gian qua hoạt động chưa hiệu quả như kỳ vọng có một nguyên nhân là khó khăn ở nguồn lực. Thời điểm thành lập Ban Quản lý ATTP có 488 người nhưng Sở ATTP chỉ còn 361 người (do giảm biên chế, nghỉ hưu) và sắp tới sẽ giảm 20% theo chỉ tiêu đến năm 2029.
Để khắc phục khó khăn này, nhiều giải pháp được triển khai nhưng quan trọng nhất là áp dụng công nghệ thông tin vào hoạt động cấp phép và quản lý hành nghề. Hiện nay, Sở ATTP triển khai 100% thủ tục hành chính tiếp nhận trực tuyến trên Hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính của thành phố. Khoảng 2/3 nhân lực tập trung ở các Đội ATTP ở quận, huyện nhằm hỗ trợ, phối hợp với lực lượng tại chỗ nắm bắt địa bàn.
Về hoạt động thanh kiểm tra, năm 2024, số lượng cơ sở được kiểm tra đã tăng 10,4% so với trước đó. Chúng tôi đã xử lý nghiêm các cơ sở vi phạm, kịp thời phát hiện chấn chỉnh, ngăn chặn các sản phẩm không an toàn đến tay người tiêu dùng. Tuy nhiên, thực sự Sở ATTP chưa có đủ lực lượng cũng như khả năng để chặn bắt, phát hiện kịp thời vì vi phạm ATTP rất tinh vi, lén lút.
Bên cạnh đó, công tác kiểm tra ATTP vẫn còn tình trạng “túm người có tóc”. Nghĩa là hiện nay việc kiểm tra dựa trên danh sách cơ sở đăng ký kinh doanh sản xuất, cơ sở được thẩm định cấp phép đủ điều kiện ATTP. Nếu vi phạm, cơ sở sẽ bị thu hồi các giấy tờ và tiến hành xử phạt. Vậy nếu cơ sở không phép vi phạm sẽ thu hồi giấy tờ gì? Đây cũng là một khó khăn mà Sở ATTP đối mặt khi thực hiện chức năng, nhiệm vụ thời gian qua.
- Sau sắp xếp, Sở ATTP sẽ có giải pháp gì để đảm bảo ATTP trên địa bàn và người dân có thể dựa trên tiêu chí nào để đánh giá hiệu quả hoạt động của sở?
* Với mục tiêu cốt lõi “xây thực phẩm sạch, chống thực phẩm bẩn”, Sở ATTP TPHCM thực hiện nhiều đề án, chương trình như “Đề án quản lý, nhận diện và truy xuất nguồn gốc thịt heo, thịt gia cầm và trứng”, “Chuỗi thực phẩm an toàn”, “Đề án mô hình chợ thí điểm bảo đảm thực phẩm an toàn”...
TPHCM là thị trường tiêu thụ thực phẩm lớn nhất cả nước nhưng nguồn cung của thành phố chỉ đáp ứng được 20%-30%. Do vậy chúng ta đã chủ động liên kết các địa phương, triển khai đề án “Chuỗi thực phẩm an toàn” nhằm kiểm soát nguồn thực phẩm đầu vào. Sở ATTP phối hợp với các sở liên quan thiết lập và quản lý cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm đạt chuẩn, cung cấp cho bếp ăn tập thể, căn tin trường học, hệ thống kinh doanh hiện đại và mở rộng đến chợ đầu mối, chợ truyền thống. Bên cạnh đó, đề án quản lý, nhận diện và truy xuất nguồn gốc thịt heo được mở rộng sang cả thịt gia cầm và trứng, tiến hành tương đối thuận lợi ở hệ thống siêu thị và chuỗi cửa hàng tiện lợi.
Trong năm 2025, Sở ATTP tiếp tục thực hiện công tác giám sát mối nguy và tăng cường năng lực của hệ thống quản lý ATTP; ngăn ngừa tình trạng ngộ độc thực phẩm cấp tính; tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm cơ sở vi phạm và cảnh báo ATTP kịp thời đến người tiêu dùng. Sở ATTP sẽ thực hiện các mục tiêu một cách quyết liệt để đạt hiệu quả trong đảm bảo ATTP và xứng đáng với kỳ vọng của người dân.
Theo tôi, đánh giá về công tác ATTP của địa phương có thể thông qua 4 tiêu chí. Thứ nhất, là thanh tra, kiểm tra nhiều hơn, hiệu quả hơn nhưng số vụ vi phạm phải giảm. Xử phạt nghiêm minh, đủ sức răn đe, thậm chí chuyển sang truy cứu trách nhiệm hình sự nếu vi phạm nghiêm trọng. Thứ hai, là các vụ ngộ độc thực phẩm cấp tính phải giảm về số lượng và quy mô người mắc. Đây là một tiêu chí mang tính tương đối vì bên cạnh ngộ độc cấp tính còn có ngộ độc trường diễn (xảy ra từ từ, lâu dài) mà hàng chục năm sau mới biểu hiện thành bệnh tật, chưa thể đánh giá được mức độ. Thứ ba, là tăng cường tiêu thụ thực phẩm sạch, đạt chuẩn chứng nhận an toàn. Thứ tư, tăng cường số mẫu kiểm nghiệm hàng năm nhưng tỷ lệ vi phạm cần phải giảm. Nếu các tiêu chí này thực hiện chuẩn chỉnh và khi đặt lên bàn cân đều đảm bảo thì chứng tỏ tình hình ATTP của thành phố đang cải thiện!
