Chùa Long Đọi Sơn (thuộc xã Tiên Sơn, thị xã Duy Tiên, Hà Nam) - một ngôi cổ tự gắn với tháp Sùng Thiện Diên Linh nổi danh từ thời Lý. Đây là di tích có giá trị quan trọng về mặt lịch sử - văn hóa, khảo cổ học và là một biểu tượng văn hóa của trấn Sơn Nam xưa cũng như Hà Nam hiện nay.
Trải qua gần 1.000 năm tuổi, ngôi chùa Long Đọi Sơn không chỉ là Di tích quốc gia đặc biệt, mang ý nghĩa lịch sử, văn hóa, tâm linh quý giá của dân tộc mà còn là kho sử liệu quý giá với thế hệ trẻ ngày nay.
Nằm trên đỉnh núi Long Đọi, xung quanh cảnh sắc sơn thủy hữu tình, lọt thỏm giữa rừng cây xanh mát, không gian khoáng đạt, bởi vậy chùa Long Đọi Sơn mang vẻ đẹp an yên, tĩnh mịch và huyền bí. Theo sử sách ghi chép lại, chùa Long Đọi Sơn do vua Lý Thánh Tông và Vương Phi Ỷ Lan chủ trì xây dựng từ năm 1054. Đến năm 1121, vua Lý Nhân Tông tiếp tục tôn tạo và xây bia bảo tháp Sùng Thiện Diên Linh.
Chùa Long Đọi Sơn có địa thế đắc địa và đặc biệt. Ngôi chùa tọa lạc trên 10.0000m² của núi Long Đọi, lưng tựa vào núi Ðiệp với ba dòng sông bao quanh, quanh chân núi có 9 giếng nước tự nhiên mà người dân vẫn gọi là chín mắt rồng.
Để lên đến chùa, du khách phải leo gần 373 bậc đá xẻ, đá phiến lớn men theo triền núi. Không gian xanh mát, tĩnh lặng của ngôi chùa tạo cho Phật tử, du khách cảm giác an yên, thoát khỏi nhịp sống xô bồ bên ngoài.
Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, ngôi chùa vẫn giữ được nét cổ kính, linh thiêng, mang đậm phong cách kiến trúc, mỹ thuật thời Lý. Đây là ngôi chùa có lịch sử lâu đời, phản ánh một thời kỳ hưng thịnh của Phật giáo trong lịch sử dân tộc và là niềm tự hào của người dân nơi đây.
Ngay cổng chính trước tòa Tam bảo là nhà bia để tấm bia Sùng Thiện Diên Linh - ấn tích Phật giáo huy hoàng thời Lý, đã được công nhận là Bảo vật quốc gia. Tấm bia được khắc chữ cả hai mặt với nhiều thông tin lịch sử quan trọng và giá trị như: ca ngợi công lao tài trí của vua Lý Nhân Tông và Thái úy Lý Thường Kiệt trong việc xây dựng, kiến thiết và đánh giặc giữ nước, phản ánh triết lý duyên khởi của Phật giáo, tình hình Phật giáo thời Lý…
Ngoài tấm bia Sùng Thiện Diên Linh, chùa hiện còn bảo lưu nhiều di vật quý mang đậm giá trị văn hóa truyền thống và dấu ấn lịch sử như: tượng Di Lặc bằng đồng, 6 pho tượng kim cương, tượng đầu người mình chim Kinari, nhiều mảng chạm trang trí bằng đất nung, gạch hoa văn thời Lý…
Hai bên hành lang chùa sau tòa Tam bảo là 18 gian thờ thập bát La Hán. Với những giá trị lịch sử văn hóa hiếm có và vẻ đẹp vừa uy nghi, cổ kính, vừa thanh tịnh, nhẹ nhàng, chùa Long Đọi Sơn đã được Thủ tướng Chính phủ quyết định xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt.
Lễ hội chùa Long Đọi Sơn thường được tổ chức hằng năm vào ngày 21 tháng 3 âm lịch, thu hút đông đảo du khách bốn phương. Ngày nay, không chỉ vào dịp lễ hội, tết, nhiều du khách và Phật tử bốn phương vẫn hành hương Đọi Sơn, vãn cảnh chùa Long Đọi Sơn, để cầu nguyện những điều tốt đẹp nhất, gửi gắm những nguyện vọng, mong ước của họ trong năm mới.
