Giải thưởng văn học của thế giới bây giờ không còn xa vời với bạn đọc Việt Nam. Các tác phẩm đoạt giải hoặc gây tiếng vang từ giải, đều nhanh chóng đến tay bạn đọc trong nước. Tuy nhiên, kinh nghiệm từ năm 2009 cho thấy, không phải giải thưởng nào cũng đáng để chờ đợi và nhiều giải thưởng lớn lại tiếp tục được dự kiến sẽ có những dư luận trái chiều.
Từ giải thưởng tầm thế giới
Đứng đầu danh sách những giải thưởng văn học danh tiếng nhất, có truyền thống lẫy lừng nhất, dĩ nhiên không ngoài cái tên Nobel. Giải thưởng Nobel văn chương được tổ chức hàng năm, bắt đầu từ năm 1901 đến nay, nhằm vinh danh các nhà văn không phân biệt quốc tịch. Điểm đặc biệt của giải Nobel là trao vì toàn bộ những tác phẩm mà nhà văn từng viết chứ không chỉ dựa vào một tác phẩm riêng lẻ. Giải thưởng sẽ được trao vào tháng 10 tại Stockholm, Thụy Điển.
Tuy nhiên, vài năm gần đây, giải Nobel nhận được những phản hồi tiêu cực từ các nhà phê bình, nhà văn và cả bạn đọc thế giới. Đa số đều cho rằng giải Nobel văn chương ngày càng rời xa thế giới văn chương hiện đại và hội đồng chọn lựa đang sống trong tháp ngà, trao giải thưởng cho những tác giả mà văn chương của họ gây tranh cãi. Điển hình nhất là giải Nobel văn chương năm 2009 trao cho nhà văn Đức Herta Mueller, người mà văn đàn thế giới hầu như không ai biết, tác phẩm của bà cũng chẳng mấy ai nhớ. Do đó, dù vẫn là giải thưởng danh giá nhất nhưng trên thực tế, chẳng còn mấy ai hy vọng Nobel văn chương 2010 sẽ có đóng góp gì cho văn đàn và cho bạn đọc thế giới.
Bìa cuốn sách đoạt giải Man Asian 2009 của nhà văn Tô Đồng.
Một giải thưởng văn học “sinh sau đẻ muộn” lại đang vươn mình gây tiếng vang lớn trên thế giới, giải Man Booker. Năm 2009, tác phẩm đoạt giải này là tiểu thuyết hư cấu lịch sử Wolf Hall được giới phê bình và bạn đọc đánh giá cao. Với tiêu chí hướng đến người đọc, các tác phẩm đoạt giải Man Booker thường được cho là không sâu sắc, cao siêu như của Nobel, nhưng lại thành công về độ hấp dẫn bạn đọc. Danh sách sơ khảo của giải Man Booker sẽ được công bố vào tháng 7-2010 trước khi chọn ra 6 tác phẩm được vào chung khảo. Tác phẩm đoạt giải sẽ được công bố vào ngày 12-10-2010.
Đến giải thưởng khu vực
Ở cấp khu vực, có một số giải thưởng văn học được chú ý như giải Pulizer dành cho sáng tác văn học. Giải chia làm nhiều giải phụ như tác phẩm lịch sử, tiểu sử, thơ ca, kịch, âm nhạc và cuối cùng là tiểu thuyết văn học. Các sáng tác đoạt giải tiểu thuyết của giải thưởng này thường được chú ý do phản ánh khá rõ nét khuynh hướng văn chương hiện đại của khu vực Mỹ Latinh. Giải sẽ công bố vào tháng 4-2010 tại New York.
Một giải thưởng khác cũng được quan tâm nữa là giải thưởng văn học Orange, diễn ra vào tháng 6-2010 tại Anh. Đây là giải thưởng văn học hiếm hoi dành riêng cho các nhà văn nữ trên thế giới (với điều kiện viết bằng tiếng Anh). Danh sách chung khảo của giải sẽ được công bố vào tháng 4-2010.
Với bạn đọc Việt Nam, giải thưởng quốc tế được chú ý nhất lại là giải Man Asian, một giải thưởng con của giải Man Booker. Giải thưởng này được thành lập vào năm 2007 với mục tiêu góp phần đưa văn học châu Á phổ biến rộng ra thế giới. Các tác phẩm tham dự giải không bắt buộc dùng tiếng Anh, thậm chí còn yêu cầu chưa từng được xuất bản sang tiếng Anh để khuyến khích những tác phẩm mới.
Điều quan trọng của giải thưởng này là những tác phẩm đoạt giải luôn được độc giả trong nước rất quan tâm. Điển hình như tác phẩm Totem sói của nhà văn Khương Nhung (đoạt giải Man Asian 2007) từng gây tranh luận xôn xao tại Việt Nam, hay như tác phẩm Huynh đệ của Dư Hoa lọt vào chung khảo 2008 được bạn đọc Việt Nam đón nhận nồng nhiệt. Giải Man Asian 2009 thuộc về tác phẩm The Boat to Redemption (Con thuyền đến bờ chuộc lỗi) của nhà văn Trung Quốc, Tô Đồng. Đây cũng chính là nhà văn viết tác phẩm Thê thiếp thành quần, sau đó được đạo diễn Trương Nghệ Mưu chuyển thể thành tác phẩm điện ảnh Đèn lồng đỏ treo cao rất quen thuộc với khán giả Việt Nam. Chính vì yếu tố quen thuộc đó mà Man Asian luôn là giải thưởng được các đơn vị kinh doanh sách trong nước quan tâm tìm mua bản quyền nhằm giới thiệu đến bạn đọc. Giải thưởng Man Asian 2010 sẽ được công bố vào tháng 11-2010 tại Hồng Công, Trung Quốc.
TƯỜNG VY
