Vai trò nhà khoa học trong an toàn thực phẩm

Vấn đề đang đặt ra trong công tác đảm bảo ATTP là miếng thịt, bó rau dù rất tươi, ngon nhưng có thể đã bị tẩm ướp hoặc bên trong có dư lượng thuốc trừ sâu… Vì thế,  người chăn nuôi, trồng trọt hay nhà sản xuất thực phẩm cũng rất cần điểm tựa là nhà khoa học để tạo ra sản phẩm an toàn. 

Bất cập quy trình kiểm tra ATTP

Theo đánh giá của Giám đốc Sở Y tế TPHCM Nguyễn Tấn Bỉnh, nếu tính trên toàn địa bàn TPHCM thì vi phạm về ATTP trên 50% và phần lớn thực phẩm chưa an toàn. Vậy nhưng quy trình kiểm soát nguồn gốc sản phẩm, kể cả ở 3 chợ đầu mối của TPHCM vẫn còn nhiều lỗ hổng. Cụ thể, các lô hàng trong khi chờ kết quả xét nghiệm định lượng về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, hóa chất và kháng sinh thì đã đưa về nơi tiêu thụ. Do đó, khi có kết quả xác định được chất lượng hàng hóa thế nào thì chúng đã được đưa lên bàn ăn, thậm chí vào bụng người tiêu dùng. “Bất cập này cần được giải quyết và phương pháp kiểm tra nhanh là một trong các biện pháp phù hợp”, TS Trần Quang Thắng, Viện trưởng Viện Kinh tế và quản lý TP, đề nghị.

Từng có nhiều năm làm việc trong ngành thực phẩm, TS Trần Quang Thắng cho biết, nhiều loại hóa chất cực độc nằm trong danh mục bị cấm đã được sử dụng để chế biến thực phẩm như lạp xưởng, bún... Ngoài ra, chất bảo quản hải sản còn có thể gây chết người. Vì vậy, việc kiểm tra nhanh trong kiểm soát ATTP sẽ hạn chế được phần lớn các mối nguy gây hại cho sức khỏe của người tiêu dùng. TS Trần Quang Thắng phân tích: “Đối với các lô hàng có nghi vấn, cần kiểm định chính quy (kết quả chính xác đến 99%) thông qua việc sử dụng các công cụ chuyên môn. Tuy nhiên, cách kiểm định này cần nhiều thời gian, trong khi nhu cầu tiêu thụ thực phẩm diễn ra hàng ngày, hàng giờ nên việc test nhanh là rất cần thiết. Việc test nhanh cho độ chính xác khá cao, vào khoảng 80% nên cần được khuyến khích sử dụng”.

Tuy nhiên, theo bà Đặng Thị Phương Ninh, Phó Tổng giám đốc Công ty cổ phần Vissan, việc test nhanh chỉ có ý nghĩa nhất định, bởi vì không thể nào thực hiện test nhanh để kiểm tra tất cả các thực phẩm. Chỉ riêng mặt hàng chả lụa (thường hay sử dụng hàn the cho giòn) cũng không thể đảm bảo test nhanh được hết, do có hàng loạt xe bánh mì, các điểm bán xôi… nhỏ lẻ, không tên tuổi sử dụng chả lụa. Bà Phương Ninh cho rằng, cái gốc của câu chuyện là hướng dẫn cho người sản xuất chả lụa không dùng hàn the mà chả lụa làm ra vẫn giòn. “Miếng thịt trông rất tươi có thể được tẩm ướp, bó rau nhìn xanh mướt nhưng có thể chứa dư lượng thuốc trừ sâu. Hơn ai hết, vai trò của nhà khoa học trong việc góp phần tuyên truyền để người sản suất biết được cái hại khi dùng phụ gia, chất cấm là xấu, có hại cho người tiêu dùng. Đồng thời, nhà khoa học cũng tham gia hỗ trợ cho họ ứng dụng phương pháp sản xuất mới tốt hơn. Theo các phương pháp này, không dùng những “chất độc” nhưng vẫn tạo ra sản phẩm đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng nhưng lại hiệu quả đối với người sản xuất”, bà Phương Ninh nói.

Thiếu vai trò nhà khoa học

Bà Đặng Thị Phương Ninh nhấn mạnh đến vai trò của nhà khoa học trong công tác bảo đảm ATTP. Thế nhưng, các doanh nghiệp, người sản xuất trong nước hiện thiếu điểm tựa về sự hỗ trợ khoa học, kỹ thuật từ trong nước. Bà Phương Ninh nói thêm: “Các doanh nghiệp sản xuất hiện nay gắn kết với nhà khoa học trong nước rất yếu, như Công ty Vissan trong rất nhiều trường hợp phải thuê chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài”.

TS Trần Quang Thắng đồng tình với quan điểm “nhà sản xuất cần điểm tựa về khoa học” và cho biết nhiều cơ quan, nhà khoa học trong nước cũng như Việt kiều đã tham gia, nghiên cứu và sản xuất thành công các sản phẩm ứng dụng vào việc kiểm tra, phát hiện thực phẩm không đảm bảo an toàn. Có thể dẫn chứng như, đơn vị của GS-TS Chu Phạm Ngọc Sơn, của Việt kiều Pháp Ngô Quốc Nam... đã sản xuất thành công nhiều bộ kiểm tra và cho kết quả ngay về một số chỉ tiêu hàn the, kháng sinh… trong thực phẩm. Tuy nhiên, có một thực tế là các đơn vị sản xuất hay sính ngoại; thường chọn sản phẩm, đơn vị tư vấn từ nước ngoài.

Bà Đặng Thị Phương Ninh đánh giá cao đóng góp của các nhà khoa học trong nước, trong đó có các vị vừa kể trên. Nhưng số lượng các cơ quan, đơn vị như trên làm rất ít, lại không phổ biến. Mặc khác, nước ngoài có khoa học ứng dụng tốt hơn trong nước. Ngoài ra, khi cần xử lý một tình huống nào, phía nước ngoài tư vấn, gợi ý ngay biện pháp xử lý. Trong khi đó, đối với các nhà khoa học trong nước khi cần thì mới bắt tay vào nghiên cứu nên không đáp ứng được nhu cầu. Từ đó, bà Đặng Thị Phương Ninh kiến nghị các trường đại học, trung tâm nghiên cứu, cơ quan quản lý phải có sự liên kết tốt hơn để hỗ trợ người dân, doanh nghiệp sản xuất ra chuỗi sản phẩm sạch, an toàn. Ngoài ra, nhà nước cũng cần có các chính sách quan tâm, hỗ trợ và tạo điều kiện cho nhà khoa học nghiên cứu, tạo ra những sản phẩm ứng dụng vào thực tiễn.

Về phía nhà khoa học, Việt kiều Pháp Ngô Quốc Nam (người sáng lập Công ty TNHH Phù Sa, chuyên tạo ra các sản phẩm công nghệ cao trong lĩnh vực công nghệ sinh học, ứng dụng trực tiếp trong sản xuất) khẳng định, nhà khoa học Việt Nam đủ sức đáp ứng, trả lời cho từng câu hỏi cụ thể như trái sầu riêng, chén cơm… có đảm bảo an toàn hay không; kể cả giúp phát hiện tôm đông lạnh ăn vào có bị tiêu chảy hay không, thịt có bị tẩm ướp hay không. Tuy nhiên quy trình, thủ tục trong nước hiện nay tồn tại nhiều bất cập.

“Hàng của nước ngoài nhập vào trong nước thì họ mua, trong khi cùng những loại như vậy với chất lượng không tồi nhưng do các đơn vị, nhà khoa học trong nước làm ra thì đòi hỏi nhiều giấy tờ, thủ tục. Yêu cầu về “giấy chứng nhận” cho các sản phẩm (trong nước) đạt chất lượng đăng ký rồi mới được bán ra thị trường là phù hợp nhưng có điều thủ tục, quy trình đăng ký để được cấp giấy chứng nhận hiện nay gặp nhiều vướng mắc cần được tháo gỡ”, ông Ngô Quốc Nam đề nghị.