Trong năm 2018, thép Việt có liên quan tới 16 vụ việc về phòng vệ thương mại. Tuy nhiên, phần lớn vụ việc mới chỉ trong giai đoạn điều tra và chưa có kết luận chính thức. Mỹ, EU và Malaysia là 3 thị trường xuất khẩu sắt thép lớn của Việt Nam, lần lượt chiếm 17%, 12,4% và 5,8% và cũng là ba quốc gia đã khởi xướng điều tra với các sản phẩm thép của Việt Nam.
Dẫn chứng ở thị trường nhập khẩu lớn nhất từ Việt Nam, từ cuối quý 1-2018, Mỹ đã ban hành quyết định áp thuế với thép trên toàn thế giới, trong đó có Việt Nam. Cũng trong năm 2018, Mỹ liên tiếp điều tra hai vụ việc liên quan tới thép Việt Nam và áp thuế rất cao với thép cán nguội của Việt Nam. Sự việc bắt nguồn từ khi EU phát hiện thép Trung Quốc “đội lốt” Việt Nam để trốn thuế khi xuất khẩu vào khu vực này trong năm 2017. Theo đó, cơ quan chống gian lận của Ủy ban châu Âu (OLAF) cho biết, trước đó phát hiện thép Trung Quốc được vận chuyển qua Việt Nam lấy mác “Made in Vietnam” để tránh bị đánh thuế theo quy định của khối. Cụ thể, trước khi xuất khẩu sang EU, thép tráng hữu cơ do Trung Quốc sản xuất được xuất khẩu sang Việt Nam để lấy giấy chứng nhận nguồn gốc xuất xứ Việt Nam. Và với kết luận rằng, có sự lẩn tránh thuế đối với một số sản phẩm thép từ Trung Quốc qua Việt Nam để xuất khẩu sang Mỹ, Bộ Thương mại Mỹ vào tháng 5-2018 quyết định áp thuế chống bán phá giá 199,76% và thuế chống trợ cấp 256,44% đối với thép cuộn cán nguội sản xuất tại Việt Nam bằng thép chất nền có xuất xứ Trung Quốc. Thép chống gỉ từ Việt Nam chịu mức thuế chống bán phá giá 199,43% và thuế chống trợ cấp 39,05%. Ngoài ra, Mỹ cũng đánh thuế chống bán phá giá và thuế chống trợ cấp tương tự đối với thép chống gỉ và thép cuộn cán nguội từ Việt Nam có nguồn gốc là thép cuộn cán nóng do Trung Quốc sản xuất. Khi đó, Bộ Thương mại Mỹ cho biết có tới 90% tổng giá trị thép Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ được sản xuất ở Trung Quốc. Theo số liệu thống kê của bộ này, sau khi Mỹ áp thuế chống bán phá giá đối với sản phẩm thép của Trung Quốc trong năm 2015, các lô hàng thép cán nguội từ Việt Nam vào Mỹ tăng tới 215 triệu USD mỗi năm từ mức chỉ 9 triệu USD, trong khi nhập khẩu thép chịu mài mòn tăng lên 80 triệu USD từ mức 2 triệu USD. Ngay sau đó, đến cuối tháng 7 và đầu tháng 8-2018, Mỹ mở cuộc điều tra chống bán phá giá đối với thép chống ăn mòn nhập khẩu từ Việt Nam, và điều tra chống bán phá giá - trợ cấp đối với thép cuộn cán nguội Việt Nam.
Theo các chuyên gia kinh tế, xu hướng chuyển hàng hóa qua nước thứ ba để tránh thuế ngày càng nở rộ trong vài tháng gần đây do tác động của cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung Quốc. Đơn cử ở lĩnh vực thép, thay vì doanh nghiệp phải mua mặt bằng và lắp đặt thiết bị sản xuất, một số chỉ thuê kho hàng ở Việt Nam. Những đối tượng này thường bị nghi ngờ là có mục đích “rửa mác” để thay đổi mô tả sản phẩm trước khi xuất khẩu. Hiện thép Trung Quốc đang phải chịu thuế rất cao từ Mỹ, nên thay vì xuất khẩu sang Mỹ thì Trung Quốc đã xuất sang Việt Nam và từ Việt Nam đội lốt sang Mỹ. Chính phủ Mỹ đã và đang tiếp tục tiến hành điều tra và áp thuế đối với một số trường hợp thuộc dạng này, nên Việt Nam cần phải cẩn trọng. Để đối mặt, ngành thép Việt Nam phải hoàn thiện hơn quy trình sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh. Đặc biệt, cố gắng khép kín từ khâu đầu vào đến sản xuất để loại trừ dần nguồn gốc xuất xứ từ các nước, giảm thiểu việc các nước cho rằng Việt Nam lẩn tránh thuế. DN cần tập trung đầu tư công nghệ để sản xuất ra sản phẩm thép có chất lượng cao. Bởi, công nghệ tốt không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn bảo đảm tiêu chuẩn chất lượng của sản phẩm thép. Điều này giúp thép Việt Nam thuận lợi và tự tin hơn khi bước ra sân chơi quốc tế, đồng thời, hạn chế việc áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại từ các nước.
