Triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW: Khơi thông các nguồn lực đầu tư đổi mới công nghệ

Trung thực nhìn vào các điểm nghẽn

Để triển khai thực hiện Nghị quyết 57, cần trung thực nhận diện những điểm nghẽn trong hoạt động KH-CN, đổi mới sáng tạo hiện nay. Hiện các doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn đang loay hoay, chưa giải quyết được một mâu thuẫn để nâng cao năng lực cạnh tranh; đó là do mâu thuẫn giữa nhu cầu - mong muốn sở hữu, ứng dụng công nghệ trong khi khả năng về tài chính, năng lực của nhân lực không đủ để đầu tư hoặc hợp tác với các tổ chức KH-CN.

Hệ thống pháp luật có nhiều quy định không nhất quán giữa các ngành và lĩnh vực, dẫn đến khó khăn trong quá trình thực thi, là điểm nghẽn thể chế và có thể lấy ví dụ về doanh nghiệp KH-CN. Riêng tại TPHCM có 127 doanh nghiệp đã thành lập Quỹ phát triển KH-CN của doanh nghiệp, với tổng số tiền trích quỹ hơn 6.020 tỷ đồng, số tiền chi sử dụng quỹ chỉ hơn 2.108 tỷ đồng. Quỹ chưa phát huy được tối đa tiềm năng và lợi ích cho doanh nghiệp, do các quy định của quỹ chưa phù hợp với quy định hiện hành, chế độ kế toán, quản lý tài chính, thuế còn rất phức tạp.

Hạ tầng giao thông, năng lượng chưa đáp ứng nhu cầu phát triển, mạng lưới giao thông thiếu kết nối, nguồn cung năng lượng không ổn định hoặc không đủ đáp ứng nhu cầu, làm gián đoạn hoạt động kinh doanh. Năm 2024, chúng ta nhận thấy nhiều tập đoàn quốc tế đến, nhưng rồi không chọn Việt Nam đầu tư, trong đó có lý do nguồn điện không đảm bảo… Đây có thể xem như ví dụ của điểm nghẽn về hạ tầng.

Dù nhiều chính sách, chương trình đổi mới sáng tạo đã được triển khai trong thời gian qua, ghi nhận được một số kết quả nhưng về tổng thể, môi trường khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo chưa được thúc đẩy mạnh mẽ, thiếu các cơ chế hỗ trợ cho các doanh nghiệp khởi nghiệp. Về khởi nghiệp, ở giai đoạn 2014-2023, hơn 4,6 tỷ USD đổ vào các công ty khởi nghiệp Việt Nam; trong đó, năm 2021 với hơn 1,44 tỷ USD rót vào 165 thương vụ. Nhưng ở năm 2024, các công ty khởi nghiệp Việt Nam nhận được 529 triệu USD vốn đầu tư, giảm 17% so với năm 2022. Điều này cho thấy khởi nghiệp phụ thuộc rất lớn vào các quỹ đầu tư nước ngoài. Vì vậy, để phát huy sức mạnh nội tại, rất cần các chính sách phong phú, đặc biệt trực tiếp từ Chính phủ, để hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp khởi nghiệp. Ví dụ, sau thời gian chậm trễ, tòa nhà Trung tâm Khởi nghiệp sáng tạo TPHCM hoàn thiện trên 90%, dự kiến đi vào hoạt động vào quý 3 (hoặc quý 4) năm 2024, nhưng đến nay vẫn chưa xong, thể hiện sự thụ động của chúng ta.

Đổi mới sáng tạo cần nhìn nhận thấu đáo, điều này được thể hiện ở sự thiếu sự kết nối giữa nghiên cứu khoa học và ứng dụng thực tế, nhiều kết quả nghiên cứu khoa học không được chuyển đổi thành các sản phẩm hoặc dịch vụ cụ thể, dẫn đến lãng phí nguồn lực nghiên cứu. Cho nên, trung thực nhận diện, nhìn rõ các điểm nghẽn thì việc tháo gỡ điểm nghẽn không chỉ giúp tăng trưởng kinh tế mà còn củng cố nội lực quốc gia.

Nhanh chóng thể chế hóa để đưa nghị quyết vào cuộc sống

Để Nghị quyết 57 tạo ra sự chuyển biến tích cực, mạnh mẽ, cần sớm giải quyết các điểm nghẽn khác, như mau chóng thể chế hóa bằng luật hoặc quy định để giúp tháo gỡ vướng mắc về quyền sở hữu trí tuệ trong chuyển giao kết quả nghiên cứu từ các cơ sở KH-CN sang doanh nghiệp. Muốn vậy, cần thiết có những tổ chức hay thiết chế KH-CN trung gian hợp tác các trường đại học, viện công nghệ đang có những kết quả là sản phẩm nghiên cứu ở dạng mẫu ban đầu (prototype) để chuyển giao cho các doanh nghiệp với một chi phí hợp lý. Thiết chế này cũng giúp giải quyết vướng mắc, khi nó đại diện quyền sở hữu trí tuệ đối với những kết quả nghiên cứu do ngân sách đầu tư.

Ngay trước mắt, cần hỗ trợ và khuyến khích các doanh nghiệp nhỏ và vừa đầu tư cho hoạt động đổi mới công nghệ, đồng thời vận dụng cơ chế hậu kiểm để đẩy nhanh quá trình thực thi. Song song đó, đòi hỏi những cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức KH-CN, các đơn vị và doanh nghiệp, cá nhân có liên quan phải có tư duy đổi mới mạnh mẽ, đề xuất được những cơ chế, chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển và huy động được nguồn lực rộng rãi trong toàn xã hội, trong đó rất cần chú trọng đến đối tượng là doanh nghiệp.

Tại TPHCM, Bí thư Thành ủy TPHCM Nguyễn Văn Nên đã ban hành chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 57. Qua đó, TPHCM đã đặt các mục tiêu rõ ràng: đến năm 2030, kinh phí chi cho nghiên cứu phát triển (R&D) đạt 2% GRDP; bố trí ít nhất 3% tổng chi ngân sách hàng năm cho phát triển KH-CN, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và tăng dần theo yêu cầu phát triển. Để đạt được các mục tiêu trên, và đặc biệt với vai trò là trung tâm về KH-CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, thì thành phố rất cần các nội dung từ Nghị quyết 57 được thể chế hóa thành luật hoặc những quy định, quyết định của cấp Trung ương. Ví dụ như vấn đề liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ khi chuyển giao kết quả nghiên cứu, hay chính sách hỗ trợ, khuyến khích cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa đầu tư cho hoạt động đổi mới công nghệ.

Trong phạm vi TPHCM, một nội dung có tính khả thi trong thẩm quyền của thành phố là mau chóng có những tổ chức hay thiết chế KH-CN trung gian được thành phố đầu tư để hợp tác các trường đại học, viện nghiên cứu đang có những kết quả là sản phẩm nghiên cứu ở dạng mẫu ban đầu (prototype) và sau đó sẽ tiếp tục hoàn thiện thành công nghệ công nghiệp hoặc sản phẩm ở mức độ công nghiệp, sẵn sàng để chuyển giao cho các SME với chi phí hợp lý.

Mô hình đã chứng minh hiệu quả theo kinh nghiệm của Hàn Quốc: hệ thống các Viện KITECH (Korea Institute of Industrial Technology) là ví dụ rất điển hình cần quan tâm. Bên cạnh đó, thành phố cũng cần xem xét thêm những cơ chế, chính sách nhằm khơi thông nguồn lực từ Nghị quyết 98 của Quốc hội để hỗ trợ và khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư cho hoạt động đổi mới công nghệ, đồng thời xin phép trung ương vận dụng cơ chế hậu kiểm để đẩy nhanh quá trình thực hiện.

Trong tầm tay, TPHCM chọn lựa, xây dựng, hỗ trợ các doanh nghiệp KH-CN đã có tiềm lực, trình độ công nghệ, sản phẩm công nghệ để thúc đẩy các mục tiêu mà chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 57 thành phố đã đề ra nhằm nâng cao các giá trị mà doanh nghiệp đã có, cũng là xây dựng tiềm lực cho thành phố. Với các khu công nghệ như Khu Công nghệ cao TPHCM, Trung tâm Công nghệ sinh học TPHCM, Khu Công viên Phần mềm Quang Trung…, cần làm mới các hoạt động, không chỉ thu hút đầu tư mà còn đầu tư tập trung gắn liền với các sản phẩm, lĩnh vực cụ thể như Nghị quyết 57 đã đề ra nhằm thay đổi về chất trong hoạt động KH-CN của thành phố.