TPHCM hướng biển để phát triển bền vững

Việc hướng ra biển không phải là một phát kiến mới mẻ bởi cách đây hơn 30 năm TPHCM đã có chủ trương. Chủ trương này được hiện thực hóa bằng việc phát triển vùng Nam thành phố với một loạt dự án như Khu chế xuất Tân Thuận, đô thị Phú Mỹ Hưng, huyện Nhà Bè, các điểm du lịch sinh thái…

Mô hình tăng trưởng tương lai của TPHCM cần kết nối vùng để đẩy mạnh kinh tế biển, cảng biển gắn chuỗi đô thị biển. Trong đó, vịnh Cần Giờ là cơ hội tạo bước ngoặt, thay đổi phương thức phát triển của thành phố, tức là chuyển từ tăng trưởng dựa trên đất đai sang dựa vào biển. 

Tiềm năng vốn có

Mặc dù tốc độ tăng trưởng kinh tế của TPHCM giai đoạn 2016-2020 khá cao, GRDP bình quân đầu người gấp 2,4 lần so với bình quân chung của cả nước, nhưng quy mô và tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế, chất lượng tăng trưởng của thành phố chưa tương xứng với tiềm năng, vị thế và quy mô dân số lớn vốn có của mình. 

Trong khi đó, tiềm năng và lợi thế của kinh tế biển đang bị lãng quên, chưa được khơi dậy cho chiến lược phát triển toàn diện của thành phố trong nhiều năm qua. Là một thành phố biển nhưng đường bờ biển lại không nhiều, trong khi biển Cần Giờ lại đang bị lãng quên, giá trị các dịch vụ hệ sinh thái độc đáo của khu dự trữ sinh quyển rừng ngập mặn Cần Giờ chưa được khai thác, sử dụng hiệu quả nhằm chuyển hóa và tạo giá trị gia tăng cho nền kinh tế của thành phố.

TPHCM cũng đang đứng trước thách thức tới hạn về phát triển công nghiệp, bị thu hẹp khoảng cách với các tỉnh thành khác về chỉ số cạnh tranh. Do đó mô hình phát triển trong tương lai gần của TPHCM cần đặt kết nối vùng một cách quyết liệt để phát triển kinh tế biển, cảng biển, logistic gắn với chuỗi đô thị biển mang tầm vóc quốc tế tại vịnh Cần Giờ, tích tụ dân cư biển, đón nhận cơ hội của hậu hiện đại tạo bước ngoặt thay đổi phương thức phát triển của thành phố.

Cho đến nay, đô thị TPHCM nằm sâu trong đất liền, tiếp cận với biển thông qua hệ thống sông ngòi, các hệ thống cảng nằm trên hệ thống sông chứ chưa nằm sát với biển. Với cách tiếp cận biển theo xu hướng hiện nay, các nước trên thế giới có biển hay không có biển đều đang xoay trục từ phát triển dựa vào đất sang phát triển dựa vào biển. Tập trung ở các lĩnh vực như nghề nuôi biển, tài nguyên khoáng sản từ biển, năng lượng tái tạo (thủy triều, gió), an toàn và giám sát hàng hải, vận tải biển, công nghệ sinh học biển, du lịch biển…

Đánh thức Cần Giờ

Cần Giờ là cơ hội để tạo ra bước ngoặt, từ đó giúp thay đổi phương thức và mô hình phát triển của thành phố từ tăng trưởng dựa trên đất đai sang dựa vào biển. Nhìn trên sơ đồ phát triển từ xưa tới nay, không gian biển của TPHCM là huyện Cần Giờ vẫn còn là khoảng không của khu dự trữ sinh quyển. Thế giới đã khuyến khích việc chia sẻ lợi ích từ bảo tồn đa dạng sinh học và định hướng phát triển những nền kinh tế dựa trên bảo tồn. Đây là nền tảng của việc khai thác nguồn lực tự nhiên một cách hợp lý, hài hòa mà TPHCM có thể hướng tới.

Nếu các nước có rừng trong thành phố, thì khu khu dự trữ sinh quyển rừng ngập mặn Cần Giờ sẽ trở thành khu rừng trong thành phố. Nó được bao bọc và kết nối giữa đô thị cũ với đô thị mới là khu đô thị du lịch sinh thái biển Cần Giờ (3.000ha), đóng vai trò mặt tiền của thành phố hướng ra biển Đông. Một số chuyên gia cho rằng, các dự án ở Cần Giờ không ảnh hưởng đến khu dự trữ sinh quyển, bởi không sử dụng đất nguyên thủy mà lấn ra bên ngoài. Cần Giờ tiến ra biển nhưng vẫn giữ được môi trường, hệ sinh thái. Đồng thời tiến tới liên kết vùng khi tiến ra biển để hình thành hệ sinh thái biển, bao gồm một hệ sinh thái cộng sinh, nương nhờ nhau, dựa vào nhau để sống, tạo thành địa giới hành chính vượt qua TPHCM.

Về mặt tài nguyên và vị thế, vịnh Cần Giờ là mặt tiền biển duy nhất của TPHCM với 42.000km². Trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, vịnh Cần Giờ là cửa ngõ, đây chính là tiềm năng để huyện Cần Giờ và TPHCM phát triển kinh tế biển. Trong đó có kinh tế hàng hải, vận tải biển, khai thác nguồn lợi tự nhiên và nuôi trồng thủy sản, hải sản, cũng như du lịch biển gắn với khu dự trữ sinh quyển rừng ngập mặn Cần Giờ. Việc chuyển hóa không gian kinh tế biển vịnh Cần Giờ theo hướng bảo tồn môi trường sinh thái, phát triển bền vững được kỳ vọng là bước đột phá của TPHCM trong hành trình hội nhập và vươn ra biển.

Nói cách khác, vịnh Cần Giờ có điều kiện trở thành trung tâm đô thị biển hiện đại, công nghệ tài chính, du lịch sinh thái. nếu xây dựng được mô hình đô thị sinh quyển Cần Giờ thì đây là mô hình đô thị biển rất đặc thù, đặc trưng của TPHCM và cả Việt Nam so với các nước khác trên thế giới.

Phát triển kinh tế biển

Là một thành phố có biển, TPHCM đóng vai trò đầu tàu trong các tỉnh, thành ven biển cũng như cả nước. Năm 2020, thành phố chiếm hơn 37% tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) của các địa phương ven biển, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chiếm hơn 25% tổng FDI các tỉnh, thành ven biển và gần 11% cả nước. TPHCM hoàn toàn có thể trở thành một cực kinh tế biển lớn nhất Việt Nam - điểm đến quan trọng mang tầm vóc quốc tế trong mạng lưới chuỗi đô thị biển khu vực Đông Nam Á thông qua phát triển chuỗi đô thị - kinh tế biển xanh gắn với vịnh Cần Giờ.   

Phát triển kinh tế biển sẽ giúp kinh tế TPHCM cất cánh nếu chúng ta bước ra biển đúng cách khi thành phố không còn bó buộc ở đất liền mà có thể chế ngự vùng biển trước mặt.Vùng ven biển là vùng có cơ hội phát triển kinh tế rất cao do không gian biển rộng lớn và giàu tài nguyên. Nhiều ngành kinh tế biển như hàng hải, du lịch, giao thương quốc tế, ngư nghiệp, khai thác tài nguyên, sản xuất năng lượng tái tạo từ biển... mang lại thu nhập cao cho kinh tế quốc dân và địa phương. Đô thị biển chính là không gian bao chứa và thúc đẩy toàn bộ nền kinh tế biển. Chính sự kết nối giữa kinh tế biển và chuỗi đô thị biển đã thúc đẩy sự hình thành các cực kinh tế mũi nhọn của mỗi quốc gia trong xu hướng “tiến biển” để phát triển lãnh thổ và bảo đảm an ninh quốc phòng. 

TPHCM cần dựa trên hai điểm chốt của mình để xác lập cân bằng vùng. Điểm thứ nhất là khu vực quanh cảng Hiệp Phước của huyện Nhà Bè không chỉ phát triển các cảng hiện đại, công nghệ cao mà cần phát triển các dịch vụ đồng hành của cảng thương mại. Điểm thứ hai là đô thị biển Cần Giờ sẽ phát triển đô thị du lịch - ngoại thương. Đây là nơi cung cấp điểm giao dịch cho thương gia hoạt động liên quan toàn bộ hệ thống cảng thị Cần Giờ xung quanh. Hai điểm này cùng với trung tâm TPHCM hình thành trục giữa của hệ thống cảng thị quanh vịnh Cần Giờ, cung cấp cho hệ thống này những thứ mà các cảng thị công nghiệp không thể có được, đó là tri thức, sáng tạo, công nghệ mới, chất lượng sống tốt. Điều này để vùng TPHCM trở thành thành phố cảng cửa ngõ lớn của thế giới và đảm bảo các quan điểm của đô thị sinh thái chung cho những tỉnh tiếp giáp rừng ngập mặn.

Phát triển đô thị TPHCM hướng biển về phía Nam, trong đó, huyện Cần Giờ góp phần quan trọng vào bảo vệ môi trường sinh thái cho TPHCM; Ngoài ra các vấn đề về phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng biển cũng đặc biệt quan trọng. Giải quyết tốt bài toán phát triển kinh tế hướng biển, địa lý và tích tụ dân cư ven biển của TPHCM trên cả 3 phương diện: Cảng biển – Đô thị cảng biển; Khu dự trữ sinh quyển rừng ngập mặn – Du lịch sinh thái rừng và Phát triển đô thị du lịch sinh thái biển hiện đại 3000ha sẽ tạo nên thế mạnh to lớn cho TPHCM – một thành phố hướng biển với những bước đi đang được định hình rõ nét. 

Xu hướng sắp tới là phải tạo thành một kết nối không chỉ giữa đất liền và biển, mà phải đặt TPHCM vào bối cảnh của quốc gia là sớm hoàn thiện một hệ thống đô thị biển. Cùng với hệ thống cảng, sân bay như Cát Lái, Hiệp Phước - Long An, Long Thành và các đô thị vệ tinh Nhơn Trạch - Long Thành, Khu đô thị Tây Bắc, TP Vũng Tàu, huyện Gò Công Đông, vịnh Cần Giờ là một trong động lực phát triển cho TPHCM. Nơi đây hội đủ tiềm năng, lợi thế hình thành chuỗi đô thị biển kết nối Vũng Tàu - Cần Giờ - Gò Công. Đây sẽ là động lực tiến ra biển, làm kinh tế biển, cảng biển, logistic kết hợp với Cảng hàng không quốc tế Long Thành, làm tăng hiệu quả đầu tư và tạo bộ mặt mới cho TPHCM và vùng lân cận.

Nói tóm lại, đây chính là thời điểm thuận tiện để TPHCM hướng ra biển thông qua khu vực vịnh Cần Giờ. Cần những luận cứ cụ thể để có thể quyết định phát triển từ Cần Giờ ra biển một cách bền vững nhằm đảm bảo hệ sinh thái biển một cách nguyên vẹn nhất. Tiềm năng kinh tế biển của TPHCM là rất lớn, do đó phát triển kinh tế hướng biển là hướng đi tận dụng được nguồn tài nguyên vốn có để làm động lực đưa thành phố vươn tầm ra khu vực. Trong quá trình phát triển, TPHCM cần tìm giải pháp hài hòa lợi ích về kinh tế và đảm bảo môi trường sinh thái, có như vậy thì sự phát triển mới bền vững, phù hợp với các chuẩn mực quốc tế.