Theo rà soát của các địa phương, toàn thành phố hiện còn hơn 400 tàu cá chưa đủ điều kiện hoạt động trên biển. Các vướng mắc chủ yếu gồm: hết hạn đăng kiểm; thiếu hoặc chưa phù hợp giấy phép khai thác; chưa lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS); chưa có giấy chứng nhận an toàn thực phẩm, an toàn kỹ thuật hoặc không đáp ứng quy định về vùng hoạt động. Đây đều là các điều kiện bắt buộc theo quy định pháp luật hiện hành và các khuyến nghị quốc tế về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU).
Thực tế cho thấy, nhiều tàu cá đã hành nghề ổn định trong thời gian dài. Tuy nhiên, khi các quy định được siết chặt, không ít ngư dân lúng túng trong việc hoàn thiện thủ tục pháp lý. Nhiều tàu buộc phải nằm bờ kéo dài, ảnh hưởng đến sinh kế của ngư dân, đồng thời tạo áp lực cho công tác quản lý tại cơ sở.
Gỡ vướng từ hồ sơ, vùng khai thác đến thiết bị giám sát
Tại xã Phước Hải – một trong những địa bàn còn nhiều tàu cá chưa đủ điều kiện – chính quyền địa phương lựa chọn cách làm gần dân, sát dân. Thay vì chỉ tập trung kiểm tra, xử lý hành chính, xã tổ chức các buổi đối thoại “cà phê sáng cùng ngư dân”, mời các phòng chuyên môn và lực lượng chức năng trực tiếp lắng nghe, giải đáp từng trường hợp cụ thể. Qua đó, các vướng mắc về hồ sơ, đăng kiểm, giấy phép hay vùng khai thác được phân loại rõ để có hướng tháo gỡ phù hợp.
Bà Phạm Thị Tuyết Trinh, Chủ tịch UBND xã Phước Hải, cho biết: “Địa phương đang rà soát từng tàu, hướng dẫn ngư dân hoàn thiện hồ sơ theo đúng quy định; đồng thời tổng hợp các kiến nghị liên quan đến bất cập về vùng khai thác để báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, điều chỉnh cho phù hợp thực tiễn. Với những tàu chưa đủ điều kiện, xã kiên quyết yêu cầu neo đậu đúng nơi quy định, chịu sự giám sát thường xuyên, tuyệt đối không cho ra khơi trái phép”.
Không chỉ Phước Hải, nhiều địa phương ven biển khác của thành phố cũng triển khai mô hình quản lý linh hoạt nhưng chặt chẽ. Tại phường Phước Thắng, Tổ quản lý tàu cá chưa đủ điều kiện được thành lập, thực hiện giám sát hàng ngày bằng hình ảnh và tọa độ neo đậu. Địa phương đang tập trung hỗ trợ hoàn thiện giấy tờ hợp lệ cho 18 tàu cá chưa đủ điều kiện thông qua việc trực tiếp liên hệ, hướng dẫn ngư dân thực hiện các thủ tục theo quy định.
Điểm chung trong cách làm của các địa phương là quản lý nghiêm để ngăn chặn vi phạm IUU, mục tiêu là hỗ trợ ngư dân tuân thủ pháp luật, yên tâm vươn khơi đúng quy định. Công tác tuyên truyền, hướng dẫn theo phương châm “cầm tay chỉ việc”, nhất là với các chủ tàu lớn tuổi, hạn chế trong tiếp cận thủ tục hành chính.
Tại xã Long Hải – địa phương có đội tàu khai thác lớn nhất thành phố với 224 tàu cá chưa đủ điều kiện – mô hình “Tổ phản ứng nhanh” hoạt động 24/24 giờ đang phát huy hiệu quả. Cán bộ địa phương trực tiếp đến từng hộ dân rà soát hồ sơ, nhắc nhở thời hạn đăng kiểm, giấy phép, hỗ trợ ngư dân hoàn thiện thủ tục.
Ông Nguyễn Minh Tâm, Phó Chủ tịch UBND xã Long Hải, cho biết: “UBND xã tổ chức đoàn liên ngành đến tận nhà ngư dân hướng dẫn cụ thể các thủ tục liên quan đến giấy chứng nhận an toàn thực phẩm, giấy chứng nhận an toàn kỹ thuật và xóa đăng ký tàu cá. Các tàu chưa đủ điều kiện neo đậu tại địa phương đều được đóng bảng nhận diện, giao các ấp phân công người theo dõi, giám sát”. Theo ông Tâm, định kỳ hàng tuần, các ấp báo cáo đầy đủ vị trí tọa độ, khu vực neo đậu và hình ảnh tàu cá đậu bờ để phục vụ công tác quản lý.
Siết kỷ cương quản lý, đồng hành để ngư dân trở lại biển hợp pháp
Song song với việc hỗ trợ ngư dân, TPHCM tăng cường kiểm tra, giám sát ở cấp liên ngành. Thành phố đã thành lập Tổ kiểm tra tàu cá chưa đủ điều kiện hoạt động, tiến hành kiểm tra tại nhiều xã, phường ven biển với sự tham gia của lực lượng biên phòng, ngành nông nghiệp và môi trường, công an cùng chính quyền cơ sở. Nội dung kiểm tra tập trung làm rõ vị trí neo đậu, tình trạng hồ sơ và trách nhiệm quản lý của từng địa phương.
Qua kiểm tra cho thấy, khó khăn lớn hiện nay là tình trạng tàu cá chưa đủ điều kiện đang neo đậu ngoài địa bàn thành phố hoặc đã sang tên, đổi chủ nhưng chưa hoàn tất thủ tục pháp lý. Nhiều trường hợp địa phương không liên hệ được với chủ tàu, gây khó khăn cho công tác quản lý, tiềm ẩn nguy cơ vi phạm IUU.
Trước thực trạng này, TPHCM đang xây dựng phương án phối hợp với các tỉnh, thành ven biển để rà soát, bàn giao quản lý theo đúng thẩm quyền, chấm dứt tình trạng “tàu vô chủ” hoặc quản lý chồng chéo kéo dài.
Bà Phạm Thị Na, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TPHCM, Tổ phó Tổ kiểm tra tàu cá chưa đủ điều kiện hoạt động trên địa bàn TPHCM, khẳng định: “Việc rà soát, xử lý tàu cá chưa đủ điều kiện sẽ được thực hiện đến cùng, không để sót, không để tái diễn vi phạm. Đây không chỉ là yêu cầu trong công tác quản lý nghề cá mà còn thể hiện cam kết mạnh mẽ của TPHCM trong việc thực hiện các khuyến nghị của EC về chống khai thác IUU”.
Những nỗ lực trong quản lý tàu cá chưa đủ điều kiện cho thấy cách tiếp cận ngày càng thực chất của TPHCM: siết chặt kỷ cương pháp luật đi đôi với hỗ trợ, đồng hành cùng ngư dân. Việc quản lý chặt từ gốc, từ tàu thuyền, giấy tờ đến hành vi khai thác không chỉ nhằm tháo gỡ “thẻ vàng” IUU, mà còn hướng tới mục tiêu lâu dài là xây dựng nghề cá có trách nhiệm, bền vững.
