Phục hồi kinh tế đứng trước rào cản
"Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế TPHCM giai đoạn 2022-2025" không chỉ phục hồi kinh tế về nguyên trạng, còn thúc đẩy quá trình phục hồi tăng trưởng gắn tái cơ cấu nền kinh tế theo hướng cạnh tranh, tăng tỷ trọng các sản phẩm hàng hóa - dịch vụ có hàm lượng giá trị gia tăng cao, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững. Chương trình phân kỳ các giai đoạn phục hồi, xác định khả năng tự phục hồi của các ngành công nghiệp và dịch vụ bị thiệt hại bởi đại dịch Covid-19, để xây dựng những giải pháp phù hợp cho từng đối tượng.
Với quan điểm không hỗ trợ dàn trải dẫn đến méo mó thị trường, giải pháp hỗ trợ cho các ngành trong giai đoạn phục hồi được lựa chọn theo 3 tiêu chí: (1) Tỷ trọng đóng góp cao trong cơ cấu GRDP của TP; (2) Có tác động lan tỏa cao; (3) Ít có khả năng tự hồi phục. Ngay sau khi triển khai, chương trình trên được tiếp sức và bổ sung kịp thời bởi chính sách hỗ trợ tài khóa, tiền tệ của Trung ương, thông qua Nghị quyết 43/2022/QH15 của Quốc hội ngày 11-1-2022 và Nghị quyết 11/NQ-CP của Chính phủ. Chương trình triển khai đến năm 2025, được thiết kế mục tiêu và giải pháp cho 2 giai đoạn rất rõ ràng: vừa hỗ trợ phục hồi trong ngắn hạn, vừa tạo nền tảng để phát triển bền vững trong dài hạn.
Cụ thể, giai đoạn 1 phục hồi (từ tháng 11-2021 đến hết năm 2022): Khắc phục các hệ lụy, khôi phục những đứt gãy chuỗi sản xuất, chuỗi cung ứng; giúp doanh nghiệp (DN) tạm ngừng hoạt động tái gia nhập thị trường, phục hồi sản xuất, kinh doanh; tạo việc làm, chăm lo an sinh xã hội và các hoạt động văn hóa - xã hội trên cơ sở thích ứng an toàn, kiểm soát có hiệu quả dịch Covid-19.
Giai đoạn 2 tăng tốc tăng trưởng GRDP (từ 2023 đến 2025): Tiếp tục kiểm soát có hiệu quả dịch bệnh; giải quyết các điểm nghẽn đối với sự phát triển nhanh và bền vững. Tập trung mọi nguồn lực phát huy các thế mạnh của TP là các trung tâm kinh tế tài chính, thương mại - mua sắm, dịch vụ logistics, du lịch, đổi mới sáng tạo-khoa học-công nghệ, dịch vụ chất lượng cao về y tế-giáo dục-văn hóa của cả nước và khu vực Đông Nam Á.
Cho đến cuối năm 2022, kết quả dự ước GRDP của TPHCM có thể tăng 9,44% so với năm 2021, vượt mục tiêu 6,5-7% so với kế hoạch. Hầu hết lĩnh vực và các ngành kinh tế đều phục hồi rất ấn tượng: chỉ số phát triển công nghiệp tăng 17,3%, trong đó 4 ngành công nghiệp trọng điểm tăng gần 20%; ngành du lịch tăng hơn 170%; xuất khẩu tăng hơn 10%; giá trị sản xuất nông nghiệp tăng 5,8%; thu hút vốn FDI tăng 25,3%... Thu ngân sách nhà nước trong 11 tháng vượt dự toán cả năm (tăng trên 10%).
Tuy nhiên từ quý IV-2022, kinh tế TPHCM đã chịu tác động bất lợi từ tình hình kinh tế thế giới và trong nước. Tác động từ thế giới như tình hình lạm phát, tăng giá của đồng USD, tăng lãi suất chung trên thị trường và tình trạng trì trệ của các nền kinh tế lớn. Trong nước, việc thiết lập kỷ cương trên thị trường tài chính và thị trường bất động sản (BĐS) tuy rất cần thiết và có lợi về trung - dài hạn, nhưng đã khiến đứt quãng dòng vốn đang lưu chuyển trên thị trường, tạo tâm lý chờ đợi của nhà đầu tư. Đồng thời, NHNN đặt mục tiêu ưu tiên kiểm soát lạm phát và ổn định tỷ giá, đã tăng lãi suất và kiểm soát dòng tín dụng, dẫn đến hệ quả đầu tư giảm, chi phí tài chính trong dự án đầu tư tăng…
Ở lĩnh vực sản xuất, các ngành công nghiệp như da giày, dệt may, gỗ gia dụng… đều rơi vào cảnh bị giảm đơn đặt hàng năm 2023. Nhiều DN sản xuất cầm chừng, giảm lao động, giảm giờ làm việc… Ngành xây dựng vẫn trì trệ do các dự án BĐS bị nghẽn và đầu tư công triển khai chậm… Bên cạnh đó, những điểm nghẽn trong hấp thụ vốn chưa cải thiện đáng kể. Có thể nói, chúng ta đang đối diện 2 khó khăn lớn là tốc độ tăng trưởng công nghiệp đang có xu hướng giảm dần, nhiều xí nghiệp thu hẹp sản xuất, giảm lao động do thiếu đơn hàng; thị trường tài chính và thị trường BĐS bất ổn và có xu hướng trì trệ.
Tình hình trên khiến kinh tế TPHCM trong năm 2023 chỉ có thể đặt mục tiêu ngăn chặn nguy cơ suy giảm tăng trưởng, khó tăng tốc như Chương trình phục hồi kinh tế đã đề ra. Tuy nhiên, dù khó khăn khách quan trước mắt, TP vẫn còn nhiều dư địa để khai thác và phát triển. Để ngăn chặn nguy cơ suy giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế trong năm 2023, TP cần vượt qua 2 vấn đề trước mắt, là tháo gỡ những điểm nghẽn về thể chế để hấp thụ được vốn đầu tư của các thành phần kinh tế, và chính quyền phải thực sự đồng hành cùng DN để củng cố niềm tin của thị trường.
Nhận diện thách thức, tập trung khai thác dư địa tăng trưởng
Cho đến nay, những thách thức tồn tại trong nhiều năm đối với TPHCM vẫn còn. Nhìn về trung - dài hạn, chất lượng tăng trưởng kinh tế không đạt mục tiêu đề ra. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nhất là trong nội bộ các khu vực kinh tế rất chậm. Việc ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất, thiết lập liên kết giữa DN trong nước với DN FDI, công nghiệp hỗ trợ, tham gia chuỗi giá trị toàn cầu… chưa tương xứng với vai trò của TP, chưa đạt được mục tiêu tăng chất lượng tăng trưởng và tạo sự lan tỏa đối với Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Hoạt động của các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao chưa có sự đột phá, chưa thu hút được những tập đoàn đa quốc gia. Nhìn chung, kinh tế trên địa bàn TP không khác nhiều so với các địa phương trong vùng, nên không thể hiện được tính dẫn dắt phát triển chung.
Điểm nữa, là hạ tầng kỹ thuật và xã hội ngày càng bất cập. TP còn có quá nhiều vấn đề tồn đọng trong nhiều năm, thậm chí hàng chục năm không giải quyết đứt điểm. Hạ tầng giao thông ngày càng quá tải nghiêm trọng; tình trạng quy hoạch treo, các dự án lớn về hạ tầng không thiếu vốn, nhưng triển khai chậm đã ảnh hưởng lớn đến sự phát triển chung. Về mặt an sinh xã hội các chương trình như xử lý nhà trên và ven kênh rạch, xử lý chung cư cũ xuống cấp, nhà ở cho người lao động... triển khai quá chậm so với mục tiêu đề ra. Vấn đề chống kẹt xe, chống ngập trong 20 năm qua luôn nằm trong những chương trình đột phá, trọng điểm của TP, nhưng tình hình không cải thiện được nhiều, thậm chí có nơi còn nghiêm trọng hơn.
Ngoài ra, TP chưa khai thác được thế mạnh của trung tâm khoa học - công nghệ để nâng cao năng suất và chất lượng phát triển. Chủ trương xây dựng trung tâm khởi nghiệp sáng tạo qua nhiều năm vẫn chưa mang lại kết quả. Việc hỗ trợ của chính quyền trong quá trình chuyển đổi số của DN chưa tạo ra sự chuyển biến đáng kể. Đặc biệt, điểm nghẽn về thủ tục hành chính hạn chế hấp thụ vốn đầu tư cả khu vực công lẫn khu vực tư nhân. Trong cải cách hành chính, TP đã từng đi đầu trong việc ứng dụng “cơ chế một cửa”; chính quyền điện tử… nhưng đến nay vẫn còn chậm so với nhiều địa phương, nhất là dịch vụ hành chính công trực tuyến. Chỉ số cạnh tranh địa phương (PCI) vẫn ở mức 14-15/63 tỉnh, thành và hầu như không tiến triển trong các năm qua. Trách nhiệm công vụ của bộ máy hành chính các cấp còn nhiều mặt phải được khắc phục những yếu kém.
Để kinh tế TPHCM năm 2023 có thể tăng GRDP 7,5-8%, TP cần tập trung tháo gỡ những điểm nghẽn để hấp thụ nhanh các nguồn vốn đầu tư, thông qua việc nâng cao trách nhiệm công vụ của bộ máy hành chính các cấp; đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án trọng điểm hạ tầng đô thị; tạo bước chuyển biến mang tính đột phá về chương trình chuyển đổi số và phát triển kinh tế tri thức gắn với việc khai thác tiềm lực khoa học - công nghệ, nâng cao chất lượng tăng trưởng.
Cụ thể, tập trung các biện pháp hạn chế nguy cơ giảm sút tốc độ tăng trưởng GRDP trên địa bàn, như hỗ trợ DN trong ngành công nghiệp xuất khẩu, bao gồm DN FDI; ngành xây dựng; ngành du lịch; kích cầu tiêu dùng nội địa; mở rộng hoạt động kinh tế đêm; đa dạng hóa các hoạt động vui chơi giải trí, du lịch MICE; xây dựng chương trình đặc biệt về kích cầu tiêu dùng; đồng phối hợp với các hiệp hội ngành hàng đẩy mạnh tổ chức các hoạt động xúc tiến thương mại…
Đặc biệt, TP cần rà soát tiến độ, tháo gỡ vướng mắc để đẩy nhanh tiến độ thực hiện các đề án thuộc nội dung Chương trình đột phá đổi mới quản lý TP trong lĩnh vực chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ số, như đề án xây dựng TP thông minh giai đoạn 2017-2025; đề án chuyển đổi số tại TPHCM; đề án thành lập và phát triển Khu đô thị sáng tạo tương tác cao phía Đông TP giai đoạn 2020-2035; đồng thời xây dựng lộ trình và giải pháp thực hiện cho mục tiêu hoàn thành chính quyền số vào năm 2025, và mục tiêu tăng nhanh tỷ trọng kinh tế số trong cơ cấu kinh tế TP. TPHCM cũng cần chuyển đổi tư duy kinh tế địa phương sang kinh tế vùng, trong đó gắn kết với các tỉnh như Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, hình thành vành đai công nghiệp - đô thị; hệ thống giao thông kết nối vùng và cơ chế liên kết phát triển vùng.
TPHCM cần vượt qua 2 vấn đề trước mắt, là tháo gỡ những điểm nghẽn về thể chế để hấp thụ được vốn đầu tư của các thành phần kinh tế, và chính quyền phải thực sự đồng hành cùng DN để củng cố niềm tin của thị trường.
