Tọa đàm đóng góp ý tưởng quy hoạch chung TPHCM

Sáng 15-4, Sở Quy hoạch - Kiến trúc TPHCM phối hợp với Báo Sài Gòn Giải Phóng tổ chức buổi tọa đàm “Đóng góp ý tưởng đồ án quy hoạch chung TPHCM”.

Phát biểu khai mạc buổi tọa đàm, Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc  (QH-KT) Nguyễn Thanh Nhã nhấn mạnh: Nội dung tọa đàm hết sức đặc biệt, không chỉ lắng nghe ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học mà còn lắng nghe ý kiến đóng góp của người dân, doanh nghiệp tâm huyết với các vấn đề của TPHCM.

Ông Nhã chia sẻ, với khối lượng công việc quá lớn, áp lực nhiều do thời gian thực hiện cấp bách, Ban tổ chức sẽ tiếp thu, tổng hợp tất cả các ý kiến trên Báo SGGP Online. Tọa đàm hôm nay sẽ bàn luận các ý kiến của người dân, doanh nghiệp về đồ án quy hoạch chung của TPHCM có giải quyết được các vấn đề từ nay đến giai đoạn 2040 – 2060? TPHCM sẽ ưu tiên giải quyết các vấn đề quan trọng, thiết thực, cụ thể, đi sâu vào thực tế, không đi vào các vấn đề quá rộng.

Trong chức trách của mình, từ ngày 20-10-2021, Báo Sài Gòn Giải Phóng đã mở diễn đàn này trên SGGP Online và chuyên trang Quy hoạch - Kiến trúc của nhật báo Sài Gòn Giải Phóng. Tính đến nay, SGGP Online đã nhận và chọn đăng trong chuyên mục này 26 bài góp ý của bạn đọc với nhiều thành phần khác nhau, trong đó có các chuyên gia, doanh nhân… Thậm chí có độc giả đã hơn 70 tuổi, không quen với máy vi tính nhưng vẫn nhiệt tình viết tay hàng chục trang để góp ý cho việc điều chỉnh quy hoạch chung TPHCM.

Về nội dung, các bài viết trải rộng từ quy hoạch không gian, kiến trúc, xây dựng, vấn đề giữ gìn bản sắc đến quy hoạch giao thông, chống ngập nước, thích ứng với biến đổi khí hậu, phát triển mảng xanh, phát triển nền nông nghiệp kỹ thuật cao, xây dựng TP Thủ Đức trở thành trung tâm khoa học công nghệ, tài chính…

Nói về vấn đề giữ gìn bản sắc, tác giả Trần Văn Trãi ở TP Thủ Đức (TPHCM) viết: "Trải qua nhiều tên gọi từ phủ Gia Định đến Sài Gòn, TPHCM đã tiếp nhận hàng triệu người từ các vùng miền khác nhau, kể cả người nước ngoài, góp phần làm nên một thành phố đông đúc trong sự đa dạng ngày nay. Mỗi thế hệ đều để lại những dấu ấn truyền thống, văn hóa ở TPHCM. Bằng chứng sống còn đó, người thật việc thật. Có cả cộng đồng người Hoa ở quận 5, quận 6; cộng đồng người Chăm ở quận 3, quận 8; người Kh’mer ở quận 11, quận Tân Bình… Cùng với đó, có hầu hết các kiểu kiến trúc xây dựng nhà ở từ khắp mọi miền trong và ngoài nước… Đây sẽ là cơ sở để thành phố nâng tầm quốc tế trong hội nhập và lồng ghép phát triển đô thị theo hướng hiện đại."

Cũng đề cập đến nét đặc trưng của TPHCM, bạn đọc Trần Văn Trường nhắc đến sông Sài Gòn và đề xuất: "Ý tưởng quy hoạch chung TPHCM, nên chăng xây dựng phát triển đô thị theo hướng gìn giữ, bảo vệ và khai thác sông Sài Gòn. Tính độc đáo của nó là tận dụng được điều kiện tự nhiên, không gian sông nước để phát triển hài hòa và bền vững. Quy hoạch theo hướng hội tụ những gì thuộc về quá khứ, hiện tại, tương lai cùng với thiên thời, địa lợi để TPHCM làm nên “kỳ tích sông Sài Gòn”."

Tọa đàm “Đóng góp ý tưởng đồ án quy hoạch chung TPHCM” do Sở Quy hoạch - Kiến trúc TPHCM phối hợp với Báo Sài Gòn Giải Phóng tổ chức. Ảnh: QUỐC HÙNG

Tại tọa đàm, ông Chung Thanh Huy, ngụ phường Tân Thuận Đông, quận 7, TPHCM nêu ý kiến: TP Thủ Đức cũng đang đối mặt với một số khó khăn, bất cập cần phải giải quyết kịp thời trên con đường phát triển thành đô thị sáng tạo tầm cỡ. Bởi lẽ cho đến nay, ngành khoa học công nghệ trên địa bàn dù có nguồn lực lớn nhưng khả năng ứng dụng vào thực tiễn chưa cao. Ngay cả Khu Công nghệ cao TPHCM, số lượng lao động phổ thông còn chiếm tỷ lệ lớn. Tiềm lực khoa học công nghệ của TPHCM rất lớn, đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành luôn ở mức cao nhưng trong chừng mực nào đó, chúng ta chưa tạo ra cơ chế, chính sách để tận dụng được. Đơn cử như việc thực hiện nhiệm vụ chuyển đổi số của chính quyền TPHCM, nhiều nơi còn chưa hiểu rõ, hiểu đúng về nội dung này. Đối với các doanh nghiệp, tỷ lệ đổi mới sáng tạo trong giai đoạn 2016-2020 toàn thành phố chỉ đạt hơn 40%.

Quy hoạch chưa đồng bộ, việc lập quy hoạch không gắn với điều kiện thực hiện quy hoạch dẫn đến khó khả thi. Giao thông chưa an toàn do trộn lẫn vận tải nặng và hành khách. Tình trạng ùn tắc giao thông thường xuyên xảy ra, nhất là trong giờ cao điểm tại các khu vực đầu mối. Tỷ lệ quy hoạch sử dụng đất dành cho công trình hạ tầng giao thông và giao thông công cộng thấp, quản lý quỹ đất dành cho giao thông còn nhiều bất cập. Giao thông chủ yếu dựa trên phương tiện cá nhân, chưa phát triển hệ thống và thói quen sử dụng giao thông công cộng và đi bộ. Tình trạng ngập lụt do biến đổi khí hậu ngày càng tăng, hiện có khoảng 10 vị trí ngập thường xuyên do mưa lớn hoặc triều cường. 

Một góc TPHCM nhìn từ trên cao

Cũng theo ông Huy, quá trình xây dựng khu đô thị sáng tạo, tương tác cao tại TP Thủ Đức trên cơ sở hạ tầng thuận lợi, với nhiều ưu thế được kỳ vọng trong việc thực hiện các đổi mới sáng tạo. Việc quy hoạch, đầu tư và hợp tác để xây dựng một khu đô thị sáng tạo không chỉ dừng lại ở phát triển kinh tế, tài chính mà còn mang đến cơ hội phát triển đô thị dài hạn bền vững, thích ứng cao, thúc đẩy phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội toàn diện của thành phố.

Ông Chung Thanh Huy cho rằng, đô thị sáng tạo cần một không gian sáng tạo, và một quy trình thúc đẩy những ý tưởng mới, cũng như khả năng đưa các ý tưởng đó vào cuộc sống. Nói cách khác, đô thị sáng tạo muốn thành công, cần sự hỗ trợ về mặt thể chế. 

Theo đó, việc cấp phép tổ chức các hội thảo khoa học cần phải được đơn giản hơn về các thủ tục hành chính, visa và lưu trú đối với các nhà khoa học nước ngoài khi đến dự hội thảo, nghiên cứu, hợp tác tại đô thị sáng tạo. Cần có cơ chế miễn, giảm thuế đối với việc nhập khẩu một số thiết bị công nghệ cao trong 20 năm đầu phát triển đô thị sáng tạo. Từ đó thu hút nhiều hơn với các nhà đầu tư. Cần xây dựng một không gian đáng sống cho không chỉ các kỹ sư tài năng mà cho cả gia đình của họ...

TPHCM cần tạo ra nhiều nguồn lực hơn, phần lớn các khoản đầu tư hiện tại vào cơ sở hạ tầng bằng việc khai thông những tiềm năng của nguồn tài sản công. Kinh nghiệm của nhiều quốc gia trên thế giới cho thấy, hầu hết các đô thị này sẽ có thể tăng hơn gấp đôi nguồn vốn đầu tư của họ thông qua việc sử dụng tài sản thương mại một cách khôn ngoan hơn. Tối ưu hóa giá trị của tài sản công thông qua quản lý tốt hơn có thể tạo ra nguồn vốn lớn thay cho việc cắt giảm chi tiêu, tăng thuế hoặc nợ công. Đây là một nguồn tài chính quan trọng cho các dự án đô thị sáng tạo, đô thị thông minh của thành phố.

TPHCM cần đề xuất các nhóm giải pháp cốt lõi cần được triển khai đồng bộ về quy hoạch không gian đô thị, quy hoạch kinh tế - xã hội, ban hành các quy định quản lý và hướng dẫn thực thi trên nhiều lĩnh vực liên quan đô thị; xây dựng các tiêu chuẩn, tiêu chí thiết kế hạ tầng kỹ thuật thông minh, thiết kế công trình thân thiện môi trường… Đồng thời, rà soát, đánh giá, xây dựng và phát triển hệ thống cơ sở dữ liệu đô thị tập trung trên nền tảng GIS dùng chung để quản lý các nguồn lực đất đai, tài nguyên, môi trường, cơ sở hạ tầng, dự án đầu tư trên địa bàn...

TPHCM cũng cần đẩy mạnh hợp tác với các trường đại học hàng đầu trong nước và quốc tế, thiết lập các chương trình đào tạo kỹ thuật. Cùng với đó, thành phố cần triển khai giải pháp xây dựng hệ sinh thái doanh nghiệp, xác định các lĩnh vực chính để có chính sách kích cầu. Cần thực hiện được vai trò kết nối nhà nước với các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp. Sản phẩm nghiên cứu về công nghệ cần được ứng dụng vào thực tiễn, thương mại hóa giúp đem lại giá trị.

KTS Nguyễn Đình Hòa (Cố vấn phát triển Dự án Công ty TNHH Tư vấn Thiết kế Đầu tư Xây dựng BMT) nêu ý kiến: TPHCM là địa phương dẫn đầu cả nước về tốc độ đô thị hóa. Nhiều khu nhà ở, khu dân cư, khu đô thị mới được hình thành, nhiều tuyến đường giao thông, trường học, bệnh viện... được đầu tư xây dựng tạo nên diện mạo của TPHCM. Bên cạnh đó, tình trạng quy hoạch thiếu khả thi, quy hoạch được duyệt nhưng chưa triển khai... là những vấn đề nan giải đặc trưng đã và đang tồn tại nhiều năm trong quá trình cải tạo và phát triển tại TPHCM nói riêng và các tỉnh thành có tốc độ đô thị hóa cao của Việt Nam nói chung.

Hiện hàng trăm con đường và hàng chục ngàn tuyến hẻm (nhỏ, ngoằn ngoèo, chằng chịt... không đảm bảo điều kiện về an toàn PCCC) chưa được đầu tư mở rộng lộ giới theo đúng quy hoạch đã được phê duyệt; hàng chục chung cư cũ, xuống cấp cần phải tháo dỡ nhưng chưa thể thực hiện; hơn 5.700ha đất công viên cây xanh sử dụng công cộng đã được phê duyệt vẫn còn nằm trên giấy hơn 20 năm; hàng trăm khu chợ tự phát chưa được giải quyết và rất nhiều các trường học, bệnh viện trên phạm vi toàn TPHCM đang trong tình trạng quá tải...

Chưa khai thác hiệu quả sử dụng không gian và hiệu quả sử dụng đất đối với quy hoạch các công trình phục vụ công cộng (xây dựng đường giao thông, công viên cây xanh, công trình hạ tầng xã hội thiết yếu như: trường học, bệnh viện, công trình hành chính, nhà ga, bến xe, nhà thi đấu đa năng...). Quy hoạch phân khu (tỷ lệ 1/2.000) được phê duyệt nhưng chưa có kế hoạch triển khai thực hiện (phụ thuộc vào quyết định của Quốc hội, HĐND TPHCM...).

KTS Nguyễn Đình Hòa

Cũng theo KTS Nguyễn Đình Hòa, về cách triển khai thực hiện quy hoạch: Không nên phân chia quá rạch ròi giữa dự án công trình phục vụ công cộng như đã nêu trên (đầu tư bằng vốn ngân sách) và dự án tự chỉnh trang, kinh doanh như nhà ở, thương mại - dịch vụ (đầu tư bằng vốn xã hội hóa).

Cần điều chỉnh cách làm quy hoạch (lập, thẩm định, phê duyệt, triển khai thực hiện quy hoạch), hợp nhất các dự án công trình sử dụng công cộng và dự án kinh doanh, tự chỉnh trang (nhà ở, thương mại - dịch vụ) đế hình thành các dự án phức hợp hoàn chỉnh (bổ sung hạ tầng giao thông - bãi đậu xe, công viên cây xanh - sân chơi, vườn hoa, hạ tầng xã hội...) để kêu gọi đầu tư, khai thác hiệu quả sử dụng không gian, hiệu quả sử dụng đất gắn với quy hoạch công trình sử dụng công cộng. Tiếp tục thu hút nguồn lực tài chính của xã hội để đầu tư xây dựng công trình sử dụng công cộng theo quy hoạch, hạn chế nguồn vốn đầu tư từ ngân sách.

Điều chỉnh quy hoạch, hợp nhất dự án đường giao thông và dự án khu dân cư hai bên đường, hình thành dự án dải đô thị phức hợp hoàn chỉnh (bổ sung hạ tầng giao thông - bãi đậu xe, công viên cây xanh - sân chơi, vườn hoa, hạ tầng xã hội...) để kêu gọi đầu tư.

Điều chỉnh quy hoạch các dự án khu dân cư hiện hữu cần cải tạo chỉnh trang (các khu nhà ổ chuột, các khu chung cư cũ cần tháo dỡ...), tạo thành dự án các ô phố phức hợp hoàn chỉnh (bổ sung hạ tầng giao thông - bãi đậu xe, công viên cây xanh - vườn hoa, hạ tầng xã hội...) để kêu gọi đầu tư.

Điều chỉnh quy hoạch, hợp nhất dự án công trình công cộng (trường học, bệnh viện, trung tâm hành chính, nhà văn hóa, nhà ga, bến xe, khu thể dục thể thao...) kết hợp khu dân cư, tạo thành dự án khu dân cư phức hợp hoàn chỉnh kết hợp công trình công cộng (như khu dân cư ga Sài Gòn, khu dân cư Bến xe miền Đông, khu dân cư Bệnh viện Ung bướu TP Thủ Đức...) để kêu gọi đầu tư.

Điều chỉnh quy hoạch, hợp nhất dự án khu công viên cây xanh kết hợp các khu dân cư, tạo thành dự án khu dân cư phức hợp (nhà ở, thương mại dịch vụ, bãi đậu xe) kết hợp khu công viên cây xanh (như khu công viên cây xanh 100ha ở phường Phú Thuận, quận 7, khu công viên cây xanh 150ha phường Thạnh Xuân, quận 12) để kêu gọi đầu tư…

Về khâu tổ chức thực hiện, TPHCM nên giao cho một đơn vị có năng lực, kinh nghiệm trong việc cải tạo và phát triển TPHCM (gọi tắt là Trung tâm), là đại diện của TP, là chủ đầu tư của các dự án cải tạo và phát triển đô thị (mở đường giao thông, thực hiện công viên cây xanh, xây dựng công trình công cộng, cai tạo các khu nhà ổ chuột, mở rộng hẻm, phát triên hệ thống trạm trung chuyển giao thông công cộng...) của TPHCM.

Dự án cải tạo và phát triển đô thị là những dự án kết hợp hai mục tiêu kinh doanh và phục vụ cộng đồng như đã nêu trên, đảm bảo phù hợp quy hoạch chung của TPHCM, đúng quy định pháp luật, khả thi về hiệu quả kinh tế, văn hóa, xã hội, tạo được sự đồng thuận của người dân và cộng đồng doanh nghiệp đầu tư bất động sản, theo hướng sử dụng tối đa nguồn vốn xã hội hóa, sử dụng tối thiểu vốn ngân sách. 

Trung tâm chủ động đề xuất lập điều chỉnh cục bộ quy hoạch để hình thành các dự án cải tạo và phát triển đô thị khả thi cho TPHCM. Đó là các dự án phức hợp trung hoặc cao tầng (nhóm nhà ở, khu dân cư, khu đô thị, thường mại văn phòng, khách sạn, căn hộ dịch vụ, bãi đậu xe, trường học, trạm y tế...) với phần lõi trung tâm là các công trình phục vụ công cộng nêu trên, tạo thành các dự án trọng điểm để mời gọi đầu tư. Trung tâm cũng là đầu mối tổ chức xúc tiến và kết nối các nguồn lực xã hội để triển khai thực hiện quy hoạch được phê duyệt trên phạm vi toàn TPHCM (phối hợp cùng các sở, ban, ngành, quận, huyện, các đơn vị tư vấn...).

Trong các mô hình dự án nên trên, dự án cần ưu tiên bố trí quỹ nhà - đất để hoán đổi, đền bù và tái định cư tại chỗ cho các chủ sử dụng đất bị ảnh hưởng một phần trong khu phức hợp nêu trên, có giá trị tương đương (trước và sau khi hình thành dự án), để tạo sự đồng thuận của người dân (tối thiểu 2/3 số lượng người dân chấp thuận).

Trung tâm chịu trách nhiệm giải phóng mặt bằng toàn bộ dự án, sau đó bán đấu giá phần đất khu dân cư phức hợp và đấu thầu thi công xây dựng hạ tầng giao thông và quỹ nhà đất tái định cư để hoán đổi cho các hộ dân. Cần khai thác tối đa hiệu quả sử dụng đất và sử dụng không gian xung quanh các công trình phục vụ cộng đồng, giúp tăng thu ngân sách đối với giá trị gia tăng từ bất động sản khu vực xung quanh các công trình phục vụ cộng đồng. Nguồn vốn thực hiện dự án là nguồn vốn vay của Ngân hàng Nhà nước với lãi suất 0% phục vụ công tác giải phóng mặt bằng, xây dựng hạ tầng và quỹ nhà - đất để hoán đổi, đền bù tái định cư và chi phí tạm cư (nếu có) cho các hộ dân.

Nguồn tài chính chênh lệch thu được giữa chi phí cần bỏ ra cho các công tác nêu trên, so với chi phí thu được từ việc bán đấu giá các khu đất để đầu tư xây dựng các dự án nhà ở (nhóm nhà ở, khu dân cư, khu đô thị kết hợp thương mại dịch vụ, văn phòng), được sử dụng để đầu tư thực hiện các công trình phục vụ cộng đồng và hoàn trả cho Ngân hàng Nhà nước (đối với khoản vay) trong thời gian sớm nhất theo kế hoạch.

KTS Nguyễn Đình Hòa hiến kế, giải pháp giúp giảm tỷ lệ đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách đối với các dự án đầu tư thực hiện công trình phục vụ cộng đồng từ 100% xuống còn 50%, 40%, 30%, 0%, đồng thời tăng tỷ lệ đầu tư bằng nguồn vốn xã hội hóa từ 0% có thê lên đến 100% (tùy thuộc vào vị trí, quy mô, diện tích, tính chất, hiện trạng sử dụng đất, hiện trạng kiến trúc - cảnh quan của dự án). Trong đó, khả năng cân bằng vốn (thiếu, hòa, dư) của dự án tùy thuộc vào quy mô dự án (diện tích, tầng cao, hệ số sử dụng đất), khu nhà ở phức hợp (khu dân cư, khu đô thị) được quy hoạch xung quanh các công trình phục vụ công cộng (đường giao thông, khu công viên cây xanh, công trình công cộng, hạ tầng xã hội...).

Một số dự án đã áp dụng thành công như dự án mở tuyến đường Nguyễn Hữu Thọ, huyện nhà Bè, TPHCM thu hồi thêm 75m đất hai bên đường so với ranh lộ giới quy hoạch. Số tiền thu được từ việc bán đấu giá quỹ đất hai bên đường cho Công ty địa ốc Phú Long năm 2004, đã giúp TPHCM thu được số tiền lớn hơn nhiều so với chi phí đầu tư xây dựng tuyến đường Nguyễn Hữu Thọ và không sử dụng vốn ngân sách. Dự án đã mang lại hiệu quả kinh tế xã hội to lớn cho TPHCM nói chung và huyện Nhà Bè, quận 7 nói riêng.

Đóng góp tại buổi tọa đàm, Kỹ sư cầu đường Trần Văn Tường lưu ý, nhắc tới TPHCM, nhiều người nghĩ ngay đến sông Sài Gòn được xem như tài sản vô giá. Sài Gòn từng là thương cảng hàng đầu vùng Viễn Đông, xuất khẩu 75% lượng hàng hóa. Sông Sài Gòn kết nối nhiều địa phương, còn là cửa ngõ ra thế giới. Sài Gòn thời xưa được quy hoạch với nhiều công trình kết nối nổi bật còn tồn tại đến ngày nay như các bến cảng, chợ Bến Thành... Nhiều điểm vui chơi, giải trí, phát triển kinh tế hướng ra sông Sài Gòn. Kênh Lớn (nay là đường phố đi bộ Nguyễn Huệ), kênh Xáng (nay là đường Hàm Nghi) có những khu chợ thông thương và tổ chức các sự kiện quốc tế. Dọc bờ sông Sài Gòn hiện có công viên bến Bạch Đằng, bến Nhà Rồng, cảng Ba Son, Tân Cảng… Các hoạt động này gắn với đóng và sửa chữa tàu thuyền, dịch vụ vận tải giao nhận hàng hóa, thương mại với các hoạt động “trên bến dưới thuyền” đã làm nên trụ cột văn hóa và kinh tế hàng trăm năm trước cho Sài Gòn - TPHCM.

Kỹ sư cầu đường Trần Văn Tường đóng góp ý kiến tại buổi tọa đàm. Ảnh: QUỐC HÙNG

Ngày nay thuận lợi hơn trong giao thông với hàng loạt cây cầu Bình Phước, Bình lợi, Bình Triệu, Sài Gòn, Thủ Thiêm, Chữ Y, Phú Mỹ… Tuyến buýt đường thủy từ quận 1 về phường Linh Đông (TP Thủ Đức). Cầu Thủ Thiêm 2 đang được xây dựng. Dấu ấn lịch sử kết nối nhiều di tích với địa điểm văn hóa như các chùa, nhà thờ, khu đô thị Thủ Thiêm, quảng trường Mê Linh. Sông Sài Gòn có đặc điểm độc đáo như hình một con rồng lớn đang uốn lượn, len lỏi trong lòng đô thị đi qua nhiều quận, huyện. Đoạn được cho là đẹp nhất đi qua địa bàn các quận 1, 4, Bình Thạnh và TP Thủ Đức.

Hai bên bờ có dải đất rộng lớn ở các vị trí “đắc địa” rất thuận lợi cho việc mở rộng không gian, làm đẹp cảnh quan, giải quyết giao thông và thoát nước… Ngoài ra, tạo ra những phân khu chức năng và phục vụ cộng đồng, khai thác du lịch. Như phát triển thành trục cảnh quan đô thị, kết nối giá trị lịch sử, văn hóa với không gian đô thị hiện đại. Tùy theo địa hình nghiên cứu quy hoạch tái thiết đô thị, xây dựng nhà ở tái định cư, công trình công cộng, phục vụ dân cư tại chỗ và khu vực nội đô, khai thác quỹ đất cho nhà đầu tư. Làm dải công viên cây xanh và nơi sinh hoạt cộng đồng để ai cũng có thể dạo bộ, xe đạp, ngắm cảnh, tham quan... Phát triển mô hình cảng, nông nghiệp sạch khu vực ngoại thành như huyện Củ Chi. Phát triển du lịch ven sông kết nối với các điểm văn hóa, lịch sử. Quy hoạch bố trí các phân khu chức năng phù hợp từng khu vực và không gian tổ chức các sự kiện quốc tế, thu hút du khách, giới thiệu lịch sử về TPHCM.   

Sông Sài Gòn đoạn chảy qua quận 2 và quận Bình Thạnh. Ảnh: CAO THĂNG

Hướng TP quay mặt vào sông Sài Gòn. Bờ Tây giáp nội thành, ngoài thổi gió làm mát còn tạo không gian thông thoát kết nối cho khu trung tâm đã chật chội và ngột ngạt. Bờ Đông nối đô thị sáng tạo theo chủ trương, định hướng chiến lược phát triển mới về phía TP Thủ Đức. Với nhiều tiềm năng và lợi thế, triển vọng sẽ trở thành hạt nhân thực hiện cuộc Cách mạng công nghiệp lần 4 cho TPHCM dựa trên nền tảng là kinh tế tri thức và khoa học công nghệ hướng về sông Sài Gòn.

Theo gợi ý của Kỹ sư cầu đường Trần Văn Tường, nếu hai bên sông Sài Gòn có cảnh quan thông suốt từ đầu đến cuối, công trình phục vụ cộng đồng, phát triển văn hóa và du lịch, sẽ trở thành điểm đến hấp dẫn. Nếu bờ Đông từ TP Thủ Đức và bờ Tây từ quận Bình Thạnh đến quận 4 được thông suốt có dải công viên cây xanh và nơi sinh hoạt cộng đồng để ai cũng có thể dạo bộ, xe đạp, ngắm cảnh, tham quan, du lịch, chiêm ngưỡng vẻ đẹp dòng sông... May mắn là hai bên bờ sát lòng sông vẫn chưa xây dựng kiên cố, còn nhiều khoảng trống (dù có các dự án bất động sản).  

Bờ sông Sài Gòn nhìn từ Bến Bạch Đằng. Ảnh: HOÀNG HÙNG

Sông Sài Gòn cùng hai bên bờ vốn là tài sản vô giá nên là không gian mở, càng nhiều người tiếp cận càng tốt. Như vậy, khác với các quy hoạch chủ yếu thiên về bất động sản, ưu tiên đầu tư để kinh doanh và thu hồi vốn theo kiểu “lấy mỡ nó rán nó”.

Kỹ sư cầu đường Trần Văn Tường cho rằng, giải quyết những vấn đề cốt lõi ngoài các đồ án quy hoạch sử dụng đất hiện nay với hai bên bờ sông Sài Gòn, biến những điều bất hợp lý các dự án tư nhân chia cắt và lấn chiếm hai bên bờ sông thành những cái mới theo hướng tốt hơn vì lợi ích xã hội và phục vụ cộng đồng. Nếu tiếp tục cho xây nhà cao tầng dày đặc sẽ tạo thêm những bức tường cản gió sông, giảm đối lưu không khí, gây nóng bức trong đô thị mà nhất là mùa nắng, ảnh hưởng nhiều người. Tác giả cũng nghĩ đến sinh lợi nhưng chính là cái lợi từ chất lượng cuộc sống tốt hơn, nâng mức sống cho người dân chứ không phải vì mục tiêu kinh tế đơn thuần. Có thể nói rằng, không gian công cộng còn là hoạt động tạo ra cái khuôn để chứa bên trong các sinh hoạt đời sống cho cá nhân và cộng đồng.

Ngoài ra, bảo vệ nguồn nước mặt phục vụ cung cấp nước sinh hoạt cho nhân dân thành phố và các khu vực lân cận. Con người có thể nhịn ăn, không thể nhịn khát. Bảo vệ mặt nước sông Sài Gòn cũng chính là bảo vệ tài nguyên quý giá, hệ thống sinh thái, nguồn lợi thủy hải sản, giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

Vì trên 90% nguồn nước sạch cung cấp cho sinh hoạt của người dân TPHCM được lấy từ nguồn nước mặt sông Đồng Nai và sông Sài Gòn. Hạn chế các khu dân cư và nhà cao tầng dọc hai bên bờ chính là biện pháp ngăn ngừa từ xa, loại trừ cơ hội xả nước thải chưa qua xử lý ra sông Sài Gòn. 

Không gian trung tâm đã quá tải, hầu hết các quỹ đất đều được xây dựng, nén chặt nhà cao tầng. Quỹ đất hai bên bờ sông Sài Gòn rất thích hợp làm dự án phục vụ cộng đồng, mở rộng không gian làm cảnh quan đẹp kết nối khu vực trung tâm và lân cận. Thuận lợi hơn, có sẵn nhiều địa điểm lý tưởng để kết nối khu vực trung tâm như phố đi bộ, quảng trường Mê Linh, Thủ Thiêm và các di tích lịch sử văn hóa như các cảng, bến Nhà Rồng, cầu sắt Bình Lợi (đã tháo dỡ nhưng vẫn giữ lại hai bên đầu cầu để bảo tồn và phục vụ du lịch).  

Đây còn là những giá trị thuộc về môi trường, văn hóa, lịch sử, truyền thống đạo đức khi mất đi sẽ khó phục hồi dù có bỏ ra nhiều tiền. Những giá trị này còn góp phần khắc phục mặt trái trong phát triển đô thị và hội nhập quốc tế, giữ gìn văn hóa truyền thống tốt đẹp, hạn chế những nảy sinh mâu thuẫn trong xã hội, góp phần đẩy lùi các tệ nạn xã hội. Đô thị hóa không phải là nguyên nhân phát sinh tệ nạn xã hội nhưng bối cảnh kinh tế, môi trường sống với các điều kiện ngợp ngạt, thiếu không gian và cây xanh, xuất hiện những bất công khiến con người bị ức chế dễ dẫn tới những suy nghĩ tiêu cực. 

Sự bình đẳng trong hưởng thụ không gian chung về cơ sở vật chất lẫn tinh thần, không chỉ dành cho người giàu hay dành riêng cho một số người có quan hệ và cơ hội mà còn dành cho các đối tượng khác, không phân biệt thành phần, cho thấy chính quyền không chối bỏ những người yếu thế trong xã hội. Điều này khác hẳn với những quan niệm ưu tiên lợi nhuận như đã làm ở hàng loạt dự án bất động sản dù có công viên cây xanh với biệt thự, căn hộ cao cấp nhưng chỉ phục vụ riêng cho những người ở trong dự án đó.

Kỹ sư cầu đường Trần Văn Tường lưu ý thêm về việc tổ chức nơi giao tiếp và kết nối cộng đồng. Thử hình dung sau giờ làm việc rồi về nhà nhốt mình trong những bức tường bê tông cốt thép khiến con người dễ cô đơn và lạnh lùng. Đô thị dù có hiện đại nếu con người thờ ơ, thiếu cảm xúc cũng không ý nghĩa. 

Phát triển đô thị cũng cần nhìn ở góc độ bình đẳng giữa các thành phần hưởng thụ thông qua mục tiêu làm dự án và quy hoạch, thiết kế, xây dựng. Hài hòa, cá tính và bản sắc. Một không gian thoáng đãng, bầu không khí trong lành với tự nhiên kết hợp với di sản văn hóa. Ngày nay cần hướng đến thành phố mở, hài hòa trong sự đa dạng ở những thành phần thụ hưởng. Hai bên bờ sông Sài Gòn thuận lợi có sẵn những di tích và địa điểm văn hóa, chùa, nhà thờ. Cảng Sài Gòn, Tân Cảng, Ba Son, bến Nhà Rồng sau khi di dời để lại quỹ đất khá lớn. Rất ý nghĩa nếu giữ lại một phần để bảo tồn di tích văn hóa lịch sử và kết hợp khai thác các ngành dịch vụ, phát triển du lịch.   

Khu vực trung tâm TPHCM

Những tòa nhà chọc trời dù đồ sộ nhưng không có ký ức đọng lại, không có hồn xưa cũ nên chẳng bao giờ đại diện cho cá tính và bản sắc ở nơi đó, người đến ở hay đứng nhìn như bị nuốt chửng vào bên trong. Dấu tích cảng Sài Gòn, cảng Ba Son, bến Nhà Rồng, chùa, nhà thờ cũ mới là cá tính và bản sắc cho sông Sài Gòn và TPHCM chứ không phải các công trình cao tầng. Khai thác du lịch, phát triển văn hóa, tái hiện lại cảnh truyền thống “trên bến dưới thuyền”.

Để khai thác hiệu quả sông Sài Gòn cùng quỹ đất hai bên bờ, phải có tiêu chí rõ ràng theo một hệ thống xuyên suốt, cần một quy hoạch tổng thể trọn vẹn trên cơ sở định hướng phát triển bền vững và có đơn vị chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện theo lộ trình đề ra, tránh tư duy nhiệm kỳ. Theo đó, là hành lang pháp lý minh bạch và công bằng để kêu gọi các đối tác tư nhân, doanh nghiệp trong và ngoài nước có tiềm năng thực lực tham gia xây dựng phát triển cơ sở hạ tầng cùng với chuỗi giá trị văn hóa, di tích, lịch sử, du lịch song hành phát triển kinh tế bền vững gắn với khai thác sông Sài Gòn cùng quỹ đất hai bên bờ... 

Xử lý dứt điểm tình trạng lấn chiếm hành lang sông Sài Gòn, những vi phạm đã có chứng cứ, thậm chí được lập biên bản và ban hành quyết định cưỡng chế. 

Việc xử lý và cưỡng chế tháo dỡ các vi phạm xây dựng lấn hành lang bảo vệ sông Sài Gòn hoàn toàn thuộc vai trò, trách nhiệm và thẩm quyền cơ quan chức năng tại TPHCM. Vấn đề là có làm đến nơi đến chốn, biện pháp ngăn chặn những vi phạm tiếp theo có thể xảy ra. Nên chăng, ứng dụng công nghệ mà bất cứ người dân nào cũng có thể tải về để theo dõi, góp ý, phản ánh các vi phạm xây dựng ven sông Sài Gòn để báo cơ quan chức năng kịp thời xử lý, không để xảy ra chuyện đã rồi.    

Dừng ngay và không cấp phép thêm các dự án ven sông, lấn mặt tiền sông. Cần xem lại 83 dự án đầu tư nhà ở, khu phức hợp nhà ở thương mại, dịch vụ, khu công viên vui chơi giải trí, với diện tích thống kê chưa đầy đủ đã hơn 454 ha. Nếu có quy hoạch cục bộ, xét thấy không phục vụ đa số cộng đồng cũng nên điều chỉnh sao cho mỗi người dân đều được hưởng lợi từ dòng sông.

Sông Sài Gòn, nguồn cung cấp nước quan trọng của TPHCM. Ảnh: CAO THĂNG

Tổ chức thi tuyển thiết kế mang tầm quốc tế để tham khảo thêm kinh nghiệm và cách làm đã thành công ở các thành phố nổi tiếng trên thế giới. Qua đó có nhiều sự so sánh, đánh giá để chọn phương án tối ưu và chất lượng nhất. Đồng thời, xác định cụ thể đối với từng khu vực hai bên bờ sông Sài Gòn để đánh giá nơi nào khai thác thương mại và xây dựng nhà ở, cảnh quan, công viên, công trình phục vụ cộng đồng. 

Một đề tài hay quy hoạch để ứng dụng vào thực tiễn còn cần có thêm hai nội dung quan trọng, đó là “nhạc trưởng” và “kinh phí”. Giải pháp hay phương án được đưa ra dù hay đến đâu nhưng không có người thích hợp để tổ chức thực hiện cũng khó thành công, càng không thể triển khai nếu không có kinh phí.

Những quy hoạch dự án sử dụng đất, bảo vệ cảnh quan và môi trường, khai thác hai bên bờ sông Sài Gòn hẳn phải làm nhiều thủ tục và khối lượng công việc triển khai liên quan đến nhiều cơ quan, ban, ngành… Cần có “nhạc trưởng” đủ thẩm quyền chỉ đạo, chẳng hạn có thể đề cử một đồng chí lãnh đạo thành phố phụ trách trực tiếp để phân công nhiệm vụ cho các thành viên, xác định những đầu mối phối hợp thực hiện, kịp giải quyết các trở ngại. Hơn nữa, xác định những công việc nào cần phải làm trước để tác động theo phản ứng dây chuyền, khâu nào trục trặc liền có người chịu trách nhiệm giải quyết sao cho hoàn tất theo lộ trình. Như vậy, dự án mới thuận lợi.

Về kinh phí tổ chức thực hiện, có thể khai thác từ quỹ đất còn lại. Trong đó, có quỹ đất dồi dào chưa xây dựng ngoài hành lang an toàn sông, các mảnh đất “trắc địa” khá đắt đỏ để lại sau khi di dời cảng Ba Son, Sài Gòn, Tân Cảng, bến Nhà Rồng... cũng có thể cho làm dự án nhưng quy hoạch thiết kế sẵn cho phép kinh doanh xây dựng với mật độ thấp và chiếm phần nhỏ diện tích cho nhà ở nhưng hài hòa kiến trúc trong bức tranh tổng thể, không ảnh hưởng môi trường và cảnh quan thiên nhiên.

TPHCM có diện tích rộng lớn khoảng 2.100km², mật độ xây dựng chủ yếu tập trung nơi nội thành, ngoại thành và vùng ven còn rất nhiều đất trống. Riêng huyện Củ Chi là vùng đất đầy tiềm năng, có diện tích gần 500km² bằng 1/4 tổng diện tích toàn thành phố nhưng dân số chỉ chừng 400.000 người (bằng 3 phường trong nội thành), sử dụng một phần quỹ đất ven sông cũng có thể hoán đổi cho đầu tư triển khai dự án theo hình thức hợp đồng BT. Những dự án phục vụ cộng đồng trên quỹ đất ven sông không chỉ tăng thêm giá trị thị trường mà cả giá trị xã hội và trở thành thương hiệu thực sự trong lòng người dân. 

Phó Tổng Biên tập Báo Sài Gòn Giải Phóng Phạm Văn Trường cùng các đại biểu tại buổi tọa đàm. Ảnh: QUỐC HÙNG

Phát biểu kết thúc buổi tọa đàm, Phó Tổng Biên tập Báo Sài Gòn Giải Phóng Phạm Văn Trường cảm ơn các nhà quy hoạch, các chuyên gia, nhà kinh tế, người dân và doanh nghiệp đã thẳng thắng trao đổi gợi mở nhiều vấn đề liên quan đến quy hoạch, trình bày, đóng góp nhiều ý tưởng vào quy hoạch chung của TP.

Theo Phó Tổng Biên tập Phạm Văn Trường, vấn đề quy hoạch phải đi trước làm sao đồ án quy hoạch tương xứng đô thị năng động như TPHCM. Quy hoạch phải có tính dự báo, khai thác triệt để tiềm năng lợi thế nhưng giữ được bản sắc riêng của TPHCM. Bên cạnh đó, dự báo trước những vấn đề bất cập như biến đổi khí hậu. Thông qua buổi tọa đàm, Ban tổ chức nhận rất nhiều ý kiến tham gia góp ý cũng như gợi mở nhiều ý tưởng liên quan về quy hoạch như giao thông, mảng xanh, nhà ở.…

"Đây là những ý kiến đóng góp rất quan trọng và chúng tôi tiếp tục mong muốn nhận được nhiều ý kiến góp ý từ các chuyên gia, nhà quy hoạch, người dân và doanh nghiệp liên quan về quy hoạch kết nối vùng. Làm sao tập hợp được tất cả các ý tưởng của mọi tầng lớp để TP có được đồ án quy hoạch tốt nhất" - Phó Tổng Biên tập Báo Sài Gòn Giải Phóng Phạm Văn Trường mong muốn.