Quy hoạch thông minh
Mới đây, đầu năm 2025, tại thủ đô Berlin (Đức), trong quá trình cải tạo đường Tempelhofer Damm tại quận Tempelhof nhằm cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông, khoảng 60 cây xanh đã bị chặt bỏ để tạo không gian cho công việc xây dựng. Tuy nhiên, dự án đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ cộng đồng địa phương và các tổ chức bảo tồn di sản văn hóa.
Thậm chí, đảng Xanh, một đảng chính trị bảo vệ môi trường ở Đức, ngày 2-3 vừa qua còn kêu gọi tiến hành biểu tình để phản đối việc chặt bỏ cây xanh với khẩu hiệu “Đã hứa phải giữ lời - Lên kế hoạch thay vì chặt bỏ”. Phía đảng Xanh cho rằng, hoàn toàn có giải pháp cho việc di chuyển của các phương tiện phục vụ xây dựng, thay vì phải chặt bỏ cây.
Cũng tại châu Âu, Barcelona, thủ phủ của vùng Catalonia ở Tây Ban Nha, là một trong những thành phố nổi bật trên thế giới về sự kết hợp giữa phát triển đô thị hiện đại và bảo tồn di sản lịch sử. Một trong những yếu tố quan trọng giúp Barcelona là quy hoạch đô thị thông minh. Thành phố đã phát triển một hệ thống quy hoạch chi tiết, phân chia các khu vực cần bảo tồn và các khu vực có thể phát triển mới. Các khu vực di sản lịch sử như khu phố Gothic, nơi có nhiều tòa nhà cổ và di tích văn hóa, được bảo vệ nghiêm ngặt. Các công trình mới được xây dựng với yêu cầu phải phù hợp với cảnh quan và không gian kiến trúc xung quanh.
Ngoài ra, Barcelona cũng sử dụng các phương pháp hiện đại trong quy hoạch đô thị như “cấu trúc xếp lớp” (overlay zoning), cho phép các dự án phát triển được thực hiện trên các khu đất nhưng không làm thay đổi cấu trúc, hay cảnh quan của khu vực lịch sử. Điều này giúp bảo vệ những yếu tố văn hóa đặc sắc của thành phố mà vẫn phát triển được hạ tầng cần thiết.
Một ví dụ điển hình về việc phát triển hạ tầng mà không làm ảnh hưởng đến di sản là hệ thống giao thông công cộng của Barcelona. Thành phố đã xây dựng mạng lưới metro và xe buýt hiện đại, giúp giảm thiểu lượng phương tiện cá nhân và giảm tắc nghẽn giao thông. Các tuyến metro, như tuyến L3, được thiết kế sao cho không gây xáo trộn lớn đến các khu vực di sản lịch sử. Các công trình giao thông hiện đại cũng được xây dựng với công nghệ tiên tiến, đảm bảo không gian dưới lòng đất ít ảnh hưởng đến các công trình kiến trúc cổ.
Tái tạo cảnh quan
Trong khi đó, Singapore là một trong những quốc gia nổi bật trong việc kết hợp bảo vệ cây xanh với phát triển đô thị và giao thông công cộng. Quá trình xây dựng hệ thống tàu điện ngầm MRT (Mass Rapid Transit) tại Singapore là một trong những dự án giao thông công cộng đáng chú ý, không chỉ vì quy mô và tính hiệu quả của nó mà còn vì cách thức triển khai dự án này sao cho tối ưu mà không làm tổn hại đến môi trường, đặc biệt là việc bảo vệ cây xanh. Trước khi bắt tay vào xây dựng, các cơ quan chức năng của Singapore thực hiện công tác nghiên cứu và lập kế hoạch kỹ lưỡng.
Trong quá trình lên kế hoạch tuyến đường cho hệ thống MRT, các kỹ sư và nhà quy hoạch giao thông của Singapore đã sử dụng những phương pháp tối ưu để lựa chọn các tuyến đường ít bị ảnh hưởng bởi cây xanh và môi trường sống tự nhiên. Khi có thể, các tuyến MRT được thiết kế đi ngầm dưới lòng đất hoặc sử dụng các kết cấu trên cao để hạn chế tối đa việc xâm hại đến hệ thực vật trên mặt đất.
Đối với những khu vực đô thị có mật độ cây xanh dày đặc, các tuyến MRT thường được xây dựng ngầm để tránh việc phải chặt bỏ cây. Việc xây dựng ngầm giúp giảm thiểu tác động đến môi trường xung quanh và duy trì sự cân bằng sinh thái trong khu vực. Trong những trường hợp không thể tránh khỏi việc cây cối bị ảnh hưởng bởi việc xây dựng, các cơ quan chức năng của Singapore có chính sách bảo vệ cây xanh nghiêm ngặt. Cây sẽ được di dời và trồng lại ở các khu vực khác nếu có thể. Chính sách này được gọi là “tái tạo cảnh quan” hoặc “cây xanh thay thế”. Đây là một phương pháp giúp bảo vệ môi trường, vừa duy trì được không gian xanh, vừa giữ gìn chất lượng không khí và sinh thái của thành phố…
Tận dụng công nghệ hiện đại
Dự án xây dựng đường hầm Metro Melbourne ở Australia cũng là một minh chứng điển hình trong việc bảo vệ cây xanh và không gian tự nhiên trong quá trình thi công. Trước khi thi công, một đánh giá môi trường chi tiết đã được thực hiện để xác định các cây xanh quan trọng cùng với kế hoạch bảo vệ. Đặc biệt, chính quyền và các nhà thầu đã hợp tác để khảo sát cây cối trong khu vực gần các điểm thi công như khu vực trung tâm thành phố Melbourne, nơi có nhiều cây lớn và cây cổ thụ, sau đó quyết định khu vực nào cần được bảo vệ hoặc phải di dời.
Các phương pháp bảo vệ và chăm sóc cây xanh trong suốt quá trình thi công đã được đưa ra, đảm bảo cây không bị ảnh hưởng bởi các hoạt động xây dựng như: quanh gốc cây sẽ được xây dựng rào chắn bảo vệ, tránh bị va đập và bảo vệ các rễ cây khỏi việc bị tổn thương do máy móc và các hoạt động thi công. Ngoài ra, các biện pháp bảo vệ như che chắn bụi bẩn, tưới nước định kỳ cũng được áp dụng. Những cây lớn, quý, không thể bảo vệ trong quá trình xây dựng, được di dời bằng các phương pháp khoa học như đào và di chuyển nguyên vẹn để trồng lại ở các vị trí khác trong thành phố. Điển hình cho việc di dời cây xanh là khu vực Grattan Street và một số khu vực lân cận, nơi có một số cây lớn bị ảnh hưởng trực tiếp bởi việc xây dựng. Những cây này đã được chuyển đến các khu công viên khác hoặc các không gian xanh phù hợp.
Để giảm thiểu tác động lên cây xanh và môi trường xung quanh, các công nghệ hiện đại chẳng hạn như máy khoan ngầm (TBM) đã được áp dụng. Công nghệ này giúp đào đường hầm mà không gây ảnh hưởng lớn đến mặt đất và cây cối trên bề mặt. Với kỹ thuật khoan ngầm, việc thi công đường hầm diễn ra dưới lòng đất, giúp bảo vệ các cây và không gian xanh trên bề mặt, đồng thời hạn chế sự xáo trộn trong môi trường tự nhiên…
Còn rất nhiều ví dụ khác về các quốc gia trên thế giới từ Đông sang Tây chọn bảo tồn di sản, bảo vệ cây xanh trong quá trình phát triển đô thị. Đây là những chính sách xuyên suốt, mang lại nhiều lợi ích về môi trường và chất lượng sống cho cư dân. Suy cho cùng, không phải lúc nào cũng phải đánh đổi để hòa theo dòng chảy phát triển, mà đôi khi chính việc bảo tồn di sản, bảo tồn môi trường cũng góp phần nâng tầm giá trị các công trình hiện đại trong tương lai.
