Tại phiên họp, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội Nguyễn Thúy Anh trình bày báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật BHXH (sửa đổi). Trong đó, về điều kiện hưởng BHXH một lần đối với trường hợp người chưa đủ tuổi hưởng lương hưu, không tiếp tục đóng BHXH, chưa đủ 20 năm đóng BHXH và có yêu cầu nhận BHXH một lần (Điểm đ Khoản 1 Điều 74 và Điểm đ Khoản 1 Điều 107), bà Nguyễn Thúy Anh cho biết, tại kỳ họp thứ 6, Chính phủ trình Quốc hội 2 phương án.
Phương án 1, người lao động được chia làm 2 nhóm. Nhóm 1, người lao động tham gia BHXH trước khi Luật có hiệu lực (dự kiến ngày 1-7-2025), sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm và có đề nghị thì được hưởng BHXH một lần như quy định hiện hành. Nhóm 2, người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ ngày luật có hiệu lực trở đi thì không được áp dụng quy định điều kiện hưởng BHXH 1 lần.
Phương án 2, người lao động được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội.
Về vấn đề này, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) thấy rằng, mặc dù 2 phương án Chính phủ trình đều chưa phải là những phương án tối ưu, có thể chưa giải quyết triệt để tình trạng hưởng BHXH 1 lần, chưa dự kiến phòng ngừa được phản ứng tập thể người lao động, song đây đang là các phương án chiếm ưu thế, nhất là phương án 1.
Bên cạnh đó, có ý kiến đồng tình với phương án 2 để không tạo “lát cắt” giữa đối tượng tham gia trước và sau khi luật có hiệu lực. Ý kiến khác đề nghị tích hợp phương án 2 vào nhóm 2 của phương án 1, theo đó, đối với người lao động bắt đầu tham gia BHXH trong khoảng từ sau ngày 1-7-2025 đến 30-6-2030 thì vẫn được hưởng BHXH một lần theo lộ trình giảm dần.
Đa số ý kiến trong UBTVQH tán thành phương án 1 của Chính phủ đề xuất và cũng là ý kiến của đa số người lao động tại một số địa phương được cơ quan chủ trì thẩm tra lấy ý kiến. Tuy nhiên, để bảo đảm an sinh xã hội cho người lao động, hạn chế tối đa việc người lao động phải lựa chọn hưởng BHXH 1 lần, thì dù lựa chọn phương án nào, Chính phủ cũng cần sớm có đề án hỗ trợ và ban hành quy định phù hợp để người lao động tham gia BHXH được vay vốn tín dụng theo các cơ chế, chính sách đặc thù khi gặp khó khăn; tiếp tục rà soát, bổ sung, hoàn thiện chính sách pháp luật về lao động, việc làm để duy trì việc làm, thu nhập ổn định cho người lao động; đẩy mạnh công tác truyền thông để người lao động hiểu được lợi ích của việc hưởng lương hưu hàng tháng thay vì lựa chọn hưởng BHXH 1 lần, nhận thức rõ hơn các hạn chế của việc hưởng BHXH 1 lần.
UBTVQH thấy rằng, đây là vấn đề khó, còn nhiều ý kiến khác nhau và liên quan trực tiếp đến quyền lợi của nhiều người lao động trong thời điểm hiện tại và khi hết tuổi lao động. Do đó, để thể chế hóa các quan điểm của Đảng, bảo đảm dân chủ, thận trọng, trách nhiệm và phát huy trí tuệ tập thể của các đại biểu Quốc hội trong xử lý vấn đề hưởng BHXH 1 lần, UBTVQH đề nghị các đại biểu Quốc hội tiếp tục thảo luận, cho ý kiến thêm về vấn đề này cũng như các phương án cụ thể để tạo sự đồng thuận khi trình Quốc hội thông qua.
Về việc thay thế “mức lương cơ sở” bằng “mức tham chiếu”, báo cáo giải trình cho biết, Nghị quyết số 27-NQ/TW (về cải cách chính sách tiền lương đối với cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang và người lao động trong doanh nghiệp) quy định bãi bỏ “mức lương cơ sở” khi thực hiện cải cách chính sách tiền lương. Như vậy, theo lộ trình thực hiện, từ ngày 1-7-2024, sẽ không còn “mức lương cơ sở” để làm căn cứ điều chỉnh tiền lương đóng BHXH để tính lương hưu và tính hưởng một số chế độ BHXH.
Nội dung này chưa được dự liệu đầy đủ khi Chính phủ trình Quốc hội tại kỳ họp 6 nên trong quá trình tiếp thu, chỉnh lý, qua nhiều lần đề nghị, ngày 15-5-2024, Chính phủ mới đề xuất thay “mức lương cở sở” bằng “mức tham chiếu” trong dự thảo luật. Do đây là nội dung mới được đặt ra, UBTVQH đề nghị Chính phủ quan tâm đánh giá tác động và nghiên cứu bổ sung một số nội dung trong dự thảo luật, như nguyên tắc cụ thể xác định mức tham chiếu trong dự thảo luật; quy định giao Chính phủ hàng năm báo cáo Quốc hội về việc xây dựng và tổ chức thực hiện mức tham chiếu này đối với các chính sách BHXH, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế; quy định căn cứ đóng BHXH của khu vực doanh nghiệp ít nhất bằng 70% tổng tiền lương và các khoản thu nhập khác có tính chất lương của người lao động theo tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW để hài hòa với khu vực Nhà nước sau cải cách tiền lương, bảo đảm mọi người lao động khi về già có mức lương hưu đủ sống, không thấp hơn mức sống tối thiểu; chỉ đạo việc rà soát bổ sung đầy đủ quy định điều khoản chuyển tiếp trong các chính sách, pháp luật có liên quan đến “mức lương cơ sở” để ban hành hoặc trình ban hành quy định mới.
Về mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH để tính lương hưu, trợ cấp một lần và điều chỉnh tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc, UBTVQH thấy rằng, quy định này liên quan trực tiếp đến hàng triệu người đã, đang và sẽ hưởng lương hưu. Do đó, cần được xem xét một cách toàn diện, thấu đáo trong bối cảnh cải cách tiền lương và cần đánh giá kỹ tác động đối với người hưởng lương hưu ở các thời điểm khác nhau, trong các khu vực, lĩnh vực khác nhau. UBTVQH đề nghị các đại biểu Quốc hội nghiên cứu kỹ lưỡng, thảo luận, cho ý kiến thẳng thắn, rõ ràng về vấn đề này.
