Vuột mất cơ hội vì chỉ là hộ kinh doanh
Bà H., chủ một tiệm tạp hóa ở TPHCM có doanh thu hàng năm khoảng 1-1,2 tỷ đồng, thuê 2 nhân viên bán hàng. Bà đã triển khai hóa đơn điện tử, đóng thuế đầy đủ. Được vận động lên DN, bà rất băn khoăn do hoạt động theo mô hình hộ kinh doanh bà thấy khá dễ dàng, thuận tiện, không đòi hỏi sổ sách, giấy tờ phức tạp. Nếu lên DN, phải làm báo cáo thuế hàng quý, hàng năm, buộc phải thuê kế toán. Đó là chưa kể các chế độ bảo hiểm xã hội cho nhân viên… Những việc này chắc chắn làm phát sinh chi phí nhiều hơn so với trước. “Tôi cứ hoạt động theo hộ kinh doanh có được không?”, bà thắc mắc.
Đây là một trong những băn khoăn của hộ kinh doanh trước lựa chọn có “lớn lên” thành DN hay không. Thực tế, gần 10 năm qua, nước ta đã có chủ trương thúc đẩy việc này, song kết quả còn hạn chế. Đến nay, cả nước có khoảng 5,2 triệu hộ kinh doanh đang hoạt động. Trong số gần 100.000 hộ có doanh thu hàng năm trên 1 tỷ đồng, có những hộ kinh doanh có quy mô cực lớn. Tại quận 5, TPHCM, nơi có đặc thù các hộ kinh doanh lâu đời, quy mô lớn, có những hộ nộp thuế mỗi năm hàng tỷ đồng, cao hơn nhiều DN, nhưng khi được vận động chuyển đổi lên DN, nhiều hộ vẫn rất... suy tư.
Ngày 19-6, trả lời chất vấn trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng đã nêu những lý do cơ bản khiến hộ kinh doanh e ngại. Đó là chi phí tuân thủ pháp luật giữa hộ kinh doanh và DN còn khoảng cách lớn, trong đó chi phí của DN cao hơn rất nhiều. Bên cạnh đó, nhiều hộ kinh doanh chưa nắm rõ quy định pháp luật về DN, lo lắng việc quản lý sổ sách kế toán phức tạp. Hộ kinh doanh cũng đang được áp dụng hình thức thuế khoán, với chế độ sổ sách giản đơn hơn rất nhiều so với DN.
Trong khi đó, hộ kinh doanh là lực lượng có tiềm năng rất lớn để hiện thực hóa mục tiêu đạt 2 triệu DN vào năm 2030. “Lên doanh nghiệp” thực tế có nhiều lợi ích. Khi là DN, có thể dễ dàng vay vốn hay tham gia các chương trình hỗ trợ từ ngân sách. Làm việc trong công tác tư vấn, hỗ trợ các hộ kinh doanh, DN nhỏ và vừa nhiều năm, bà Nguyễn Cẩm Chi, Giám đốc Khối tư vấn phát triển bền vững, Công ty MCG Management Consulting, cho biết, có những trường hợp rất đáng tiếc không thể nhận hỗ trợ, chỉ vì không phải là DN. Chẳng hạn, một đơn vị tạo việc làm cho trẻ tự kỷ, rất có ý nghĩa. Khi cần xây dựng website bán hàng, đáp ứng đủ điều kiện để được hỗ trợ từ ngân sách, nhưng mô hình hoạt động của họ chỉ là hợp tác xã nên không thuộc diện được hỗ trợ!
Khuyến khích thôi, chưa đủ
Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính, để khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi, bộ xác định nhiều nhóm giải pháp. Trong đó có việc hoàn thiện khung pháp lý, thu hẹp khoảng cách về tổ chức quản trị, chế độ tài chính với DN. Triển khai các chính sách hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển đổi, như miễn thuế thu nhập DN 3 năm đầu, bãi bỏ lệ phí môn bài, cung cấp miễn phí nền tảng số và phần mềm kế toán dùng chung. Việc bỏ thuế khoán từ 1-1-2026, qua đó minh bạch hóa hoạt động hộ kinh doanh. Tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức, năng lực quản trị để hộ kinh doanh tự tin chuyển đổi.
Tuy nhiên, chỉ khuyến khích thôi chưa đủ. TS Trần Du Lịch, Chủ tịch Hội đồng Tư vấn thực hiện Nghị quyết 98, chia sẻ, thực tế không có khái niệm “hộ kinh doanh”. Ở các nước phát triển như Hàn Quốc, Nhật Bản, những người kinh doanh nhỏ thành lập DN là chuyện phổ biến. Để các hộ kinh doanh trở thành DN, thay vì chỉ tuyên truyền, nhà nước nên hỗ trợ 2 việc. Một là, mọi thủ tục để đăng ký theo doanh nghiệp, nhà nước làm hết, bản thân các hộ không phải làm. Hai là, trước mắt, vấn đề khai thuế, kế toán, địa phương lập quỹ, thuê các công ty kế toán làm giúp các hộ, ít nhất trong vài năm... "Nếu làm vậy thì có thể chuyển được, còn tuyên truyền, bà con không cách nào làm được", TS Trần Du Lịch nhấn mạnh.
Theo bà Nguyễn Cẩm Chi, đây là thời điểm rất thuận lợi nếu hộ kinh doanh có ý định chuyển đổi thành DN. Đó là các chính sách hỗ trợ, như miễn thuế thu nhập DN trong thời gian đầu. Chưa kể hàng loạt chính sách hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi số, tư vấn quản lý và các phần mềm quản lý bán hàng đang miễn phí cho các hộ nếu muốn lên DN. Bà Cẩm Chi khuyến nghị, không phải hộ kinh doanh nào cũng phù hợp để lên DN; nếu lên DN phải lựa chọn mô hình phù hợp.
Với hộ kinh doanh bán lẻ, nên chọn mô hình công ty TNHH 2 thành viên để có thể tính lương của chính mình vào chi phí. Đối với hộ kinh doanh ăn uống, nên chọn mô hình công ty TNHH 1 thành viên, nhằm tránh rắc rối sau này khi công ty có thương hiệu, nhiều cổ đông... có thể phát sinh tranh chấp. "Nhiều trường hợp, chúng tôi sẽ tư vấn chuyển từ thuế khoán lên kê khai. Trường hợp muốn vay vốn, ký hợp đồng lao động, mở rộng chuỗi, chúng tôi khuyên nên lên công ty”, bà Cẩm Chi nhấn mạnh.
