Phóng viên: Thưa ông, bên cạnh thuốc lá truyền thống thì hiện một bộ phận người trẻ có xu hướng lạm dụng thuốc lá điện tử, vấn đề này gây ra những hệ luỵ gì đối với sức khỏe người sử dụng?
PGS-TS LƯƠNG NGỌC KHUÊ: Tổng kết 10 năm thi hành Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá cho thấy, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong nam giới trưởng thành ở nước ta giảm trung bình 0,5% mỗi năm. Tỷ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên cũng đã giảm, trong đó ở nhóm 13-17 tuổi giảm từ 5,36% năm 2013 xuống còn 2,78% vào năm 2019.
Tuy nhiên, tình trạng lạm dụng thuốc lá điện tử lại gia tăng, gây ra nhiều nguy hại tới sức khỏe của người sử dụng và cộng đồng. Theo thống kê của gần 700 cơ sở khám chữa bệnh, chỉ riêng năm 2023 có hơn 1.224 trường hợp phải nhập viện cấp cứu, điều trị do hút thuốc lá điện tử và thuốc lá mới, trong số này có nhiều người ở lứa tuổi vị thành niên.
Qua điều tra tình hình sử dụng thuốc lá tại 11 tỉnh thành cho thấy, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh ở nhóm tuổi 13-17 tăng từ 2,6% năm 2019 lên 8,1% năm 2023. Ở nhóm 13-15 tuổi, cũng đã tăng từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023.
Ông có thể lý giải vì sao tình trạng sử dụng thuốc lá điện tử hay các loại thuốc lá mới đang gia tăng?
Thuốc lá điện tử được thiết kế đa đạng với nhiều kiểu dáng, chủng loại, giá cả, hương vị, chủ yếu nhằm vào giới trẻ nên điều này dẫn đến việc sử dụng thuốc lá điện tử tăng nhanh trong giới trẻ. Hơn nữa, công tác quản lý, kiểm soát mặt hàng thuốc lá điện tử, thuốc lá mới chưa chặt chẽ nên giới trẻ không khó để tiếp cận. Bên cạnh đó, phần lớn người sử dụng thuốc lá điện tử có suy nghĩ coi đây là sành điệu và không độc hại như thuốc lá điếu truyền thống.
Trong khi đó, thuốc lá điện tử và các dạng thuốc lá mới lại đang mở đầu cho xu hướng lạm dụng và nghiện các hóa chất nhân tạo tổng hợp, bao gồm nicotin và các loại ma túy thế hệ mới. Tình trạng này không chỉ gây ra gánh nặng rất lớn về y tế, kinh tế, an ninh trật tự mà còn ảnh hưởng đến giống nòi và nhiều lĩnh vực khác.
Chúng ta đã có Luật Phòng chống tác hại thuốc lá nhưng công tác quản lý mặt hàng thuốc lá điện tử, loại thuốc lá mới lại gặp nhiều khó khăn?
Thuốc lá điện tử và các sản phẩm thuốc lá mới khác không thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá. Vì vậy, việc sửa đổi, bổ sung Luật Phòng chống tác hại thuốc lá là rất cần thiết để quy định cấm các sản phẩm thuốc lá mới.
Tuy nhiên, trình tự, thủ tục để sửa đổi luật này cần nhiều thời gian. Do vậy, trước mắt, Bộ Y tế đang nghiên cứu đề xuất Chính phủ trình Quốc hội ban hành nghị quyết cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm thuốc mới khác có thể sẽ xuất hiện trong tương lai.
Việc cấm thuốc lá điện tử là để bảo vệ sức khỏe người dân, nhưng việc này có đi ngược với xu thế của thế giới?
Thực tế, chính việc cho phép sản xuất, kinh doanh các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá mới là đi ngược lại các nguyên tắc giảm cung, giảm cầu của Công ước khung về kiểm soát thuốc lá và Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá. Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), hiện có ít nhất 39 quốc gia và vùng lãnh thổ cấm hoàn toàn các sản phẩm thuốc lá điện tử. Trong khu vực ASEAN, đã có 5 quốc gia cấm thuốc lá điện tử là Thái Lan, Singapore, Lào, Brunei và Campuchia.
Ở Việt Nam, liên quan tới thuốc lá điện tử, ngày 24-5-2023, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 568/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030, trong đó có mục tiêu ngăn ngừa việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử, shisha và các sản phẩm thuốc lá mới khác trong cộng đồng.
Đặc biệt, mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã có Công điện số 47/CĐ-TTg về tăng cường quản lý thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng nhằm kiểm soát, ngăn chặn kịp thời tác hại của việc sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tới sức khỏe của người sử dụng và cộng đồng. Bên cạnh đó, WHO cũng đã gửi khuyến nghị tới Quốc hội về việc cần sớm ban hành nghị quyết cấm nhập khẩu, sản xuất, phân phối và bán thuốc lá điện tử, cũng như quảng cáo hoặc khuyến mại các sản phẩm này tại Việt Nam.
TS ANGELA PRATT, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam:
Ảnh hưởng nghiêm trọng sự phát triển của não bộ
Các sản phẩm nicotin và thuốc lá mới không an toàn, hoàn toàn không tốt cho sức khỏe. Trong ngắn hạn, chúng cũng có thể gây ra các tổn thương phổi cấp tính rất nghiêm trọng, thậm chí tử vong. Đối với trẻ em và thanh thiếu niên, các sản phẩm này có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sự phát triển của não bộ.
Việc cấm hoàn toàn thuốc lá mới là lựa chọn duy nhất phù hợp với ưu tiên bảo vệ sức khỏe, đặc biệt là bảo vệ nguồn lực quan trọng nhất của quốc gia, đó là sức khỏe của trẻ em và thanh thiếu niên.
Bà KIỀU DƯƠNG, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lý thị trường:
Nhất quán chính sách quản lý thuốc lá điện tử
Hiện nay, về mặt chính sách quản lý thì kinh doanh thuốc lá thế hệ mới không thuộc ngành nghề cấm đầu tư, kinh doanh theo quy định tại điều 6, Luật Đầu tư năm 2020. Đồng thời, cũng chưa có quy định cấm sản xuất, kinh doanh thuốc lá thế hệ mới. Cùng với đó, thuốc lá điện tử chưa thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá năm 2012.
Do chưa có chính sách quản lý thống nhất đối với thuốc lá thế hệ mới nên hiện nay các lực lượng chức năng chỉ có thể xử phạt vi phạm hành chính khi các tổ chức, cá nhân kinh doanh sản phẩm thuốc lá thế hệ mới (dựa trên quy định về hành vi kinh doanh hàng hóa nhập lậu, không rõ nguồn gốc, xuất xứ).
Đây là nguyên nhân dẫn đến hiệu quả ngăn chặn hoạt động kinh doanh thuốc lá thế hệ mới chưa đạt được kết quả mong muốn. Tổng cục Quản lý thị trường đề nghị cần khẩn trương xây dựng, ban hành chính sách quản lý rõ ràng, nhất quán đối với mặt hàng thuốc lá thế hệ mới.
NGUYỄN QUỐC - PHÚC HẬU
