Điều 27 Luật Thi hành án hình sự năm 2019 (về quyền và nghĩa vụ của phạm nhân) quy định 10 quyền của phạm nhân. Bên cạnh những quyền rất cơ bản về bảo hộ tính mạng, sức khỏe, tài sản, tôn trọng danh dự, nhân phẩm, bảo đảm chế độ ăn, ở, mặc…, phạm nhân còn có quyền được lao động, học tập, học nghề; được gặp, liên lạc với thân nhân; được tự mình hoặc thông qua người đại diện để thực hiện giao dịch dân sự theo quy định; được bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo; được đề nghị xét đặc xá, bồi thường thiệt hại theo quy định; được tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện, hưởng chế độ, chính sách về bảo hiểm xã hội theo quy định; được sử dụng kinh sách, bày tỏ niềm tin tín ngưỡng, tôn giáo theo quy định.
Ngoài ra, luật còn có nhiều điều khoản nêu cụ thể, chi tiết về các quyền được thụ hưởng của phạm nhân trong quá trình thi hành án tù.
Để người đang thi hành án tù được thụ hưởng một cách đầy đủ các quy định đó, nên sớm có hướng dẫn cụ thể. Các quy định phải dựa trên cơ sở pháp lý, khoa học và thực tiễn; có biện pháp chế tài đối với tổ chức, cá nhân không thực hiện tốt các quyền của phạm nhân, hoặc có những hành vi sai trái, tiêu cực. Tránh tình trạng lạm dụng sức lao động của phạm nhân, xem lao động đơn thuần chỉ là hoạt động cải tạo và trừng phạt mà không coi đó là hoạt động giáo dục, rèn luyện và tạo ra của cải của phạm nhân.
Có quy định và biện pháp bảo đảm để kết quả lao động của phạm nhân được tính đúng, tính đủ và được sử dụng đúng mục đích, không bị lợi dụng, ăn chặn hay các hành vi sai trái khác. Tuyệt đối tránh tình trạng cán bộ quản lý các trại giam mặc cả với phạm nhân để ban phát các quyền này hoặc có hình thức trục lợi. Về việc tha tù trước thời hạn có điều kiện, phải tuyệt đối tránh nạn chạy chọt, hối lộ, cũng như việc bình xét không khách quan, công bằng đối với phạm nhân.
Bên cạnh các quy định cụ thể của cơ quan chức năng về biện pháp kiểm tra, giám sát chặt chẽ, hình thức xử lý nghiêm sai phạm, thì rất cần tinh thần nhân ái, nhân văn của chính những người thực hiện, mà ở đây là đội ngũ cán bộ, công chức, nhân viên làm việc ở các trại giam. Có như vậy, quy định nhân văn mới có ý nghĩa thực sự.
