Tham dự hội nghị có 2 Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà và Hồ Đức Phớc; Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan; Bí thư Thành ủy TP Cần Thơ Nguyễn Văn Hiếu; đại diện lãnh đạo các tỉnh vùng ĐBSCL...
Phát biểu khai mạc hội nghị, Thủ tướng Phạm Minh Chính đánh giá cao những nỗ lực vượt khó và đóng góp quan trọng của ĐBSCL trong đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và toàn cầu. Đây cũng là dấu ấn nhiều quốc gia đánh giá cao vai trò, vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.
Thủ tướng nhấn mạnh, những kết quả đạt được ban đầu trong thực hiện Đề án là rất đáng ghi nhận. ĐBSCL cần tăng tốc chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn. Các bộ ngành, địa phương ĐBSCL cần đánh giá toàn diện những cái được, chưa được, khó khăn, vướng mắc cụ thể trong quá trình triển khai thí điểm Đề án. Để từ đó, thảo luận đánh giá phân công rõ việc, rõ người, rõ trách nhiệm. Nói đi đôi với làm, nói ít làm nhiều, có kết quả tốt, dân sẽ tin làm theo. Trong đó, ĐBSCL phải chú trọng xây dựng ổn định vùng nguyên liệu, tạo ra thương hiệu “gạo sạch, ăn ngon”.
Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Trần Thanh Nam đã báo cáo tiến độ triển khai Đề án. Theo đó, Bộ NN-PTNT cùng 12 tỉnh rà soát vùng thực hiện Đề án, đảm bảo phù hợp với quy hoạch của vùng ĐBSCL; rà soát toàn bộ hiện trạng hạ tầng sản xuất vùng dự án, nhất là hạ tầng thủy lợi nhằm đáp ứng yêu cầu tưới tiêu chủ động, hạ tầng hỗ trợ vận chuyển, cơ giới hóa đồng bộ tạo điều kiện thuận lợi cho áp dụng quy trình kỹ thuật sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp.
Bộ NN-PTNT đã cùng các địa phương và Viện nghiên cứu lúa gạo quốc tế (IRRI) tổ chức triển khai 7 mô hình thí điểm trên địa bàn 5 tỉnh thành gồm: Cần Thơ, Đồng Tháp, Kiên Giang, Trà Vinh, Sóc Trăng. Hiện 4/7 mô hình thí điểm vụ Hè – Thu năm 2024 đã báo cáo kết quả đạt rất tích cực, cụ thể: giảm chi phí 20-30% (giảm trên 50% lượng giống, giảm trên 30% lượng phân bón đạm, giảm 2-3 lần phun thuốc BVTV, giảm khoảng 30-40% lượng nước tưới); tăng năng suất 10% (năng suất trong mô hình đạt 6,3-6,6 tấn/ha so với đối chứng đạt 5,7-6 tấn/ha); tăng thu nhập cho nông dân thêm 20-25% (lợi nhuận tăng thêm từ 4-7,6 triệu đồng/ha so với đối chứng), giảm trung bình 5-6 tấn CO2 tương đương trên 1ha và tất cả sản lượng lúa thu hoạch đều được các doanh nghiệp đăng ký bao tiêu với giá mua cao hơn 200-300 đồng/kg thóc. Kết quả đạt được các mô hình thí điểm đã tạo khích lệ lớn cho các hộ nông dân và HTX tin tưởng và tiếp tục tích cực tham gia Đề án.
Trên cơ sở triển khai các mô hình thí điểm, Bộ NN-PTNT đã phối hợp với các địa phương và chuyên gia của Ngân hàng Thế giới (WB), IRRI xây dựng hệ thống đo đạc, báo cáo, thẩm định phát thải (MRV) phù hợp với các quy chuẩn quốc tế, để có cơ sở khoa học, áp dụng đo đạc cho toàn diện tích tham gia Đề án. Kết quả bước đầu khả quan của các mô hình thí điểm, với sự phấn khởi và đồng tình ủng hộ của nhiều hộ nông dân, hợp tác xã trồng lúa trong khu vực, Bộ NN-PTNT thống nhất chủ trương với các địa phương tiếp tục nhân rộng các mô hình canh tác bền vững, giảm phát thải trên toàn bộ 12 tỉnh và áp dụng ngay trong vụ Thu - Đông 2024 và Đông - Xuân 2024-2025.
Được biết thời gian qua, nhiều tổ chức quốc tế đã quan tâm và cam kết các khoản vốn viện trợ không hoàn lại hỗ trợ kỹ thuật để triển khai Đề án khi có yêu cầu cụ thể. Ngoài các nguồn vốn hỗ trợ trực tiếp, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã phối hợp chặt chẽ với Bộ NN-PTNT, các đơn vị có liên quan tổ chức nhiều cuộc họp, thảo luận và hoàn thành dự thảo Chương trình tín dụng cho vay liên kết hỗ trợ cho các doanh nghiệp, hợp tác xã trình Chính phủ xin ý kiến chỉ đạo.
Trong giai đoạn 2025-2027, ngoài nguồn vốn vay ưu đãi của WB và nguồn vốn đầu tư công của nhà nước, cần huy động khoảng 20.000 tỷ đồng (tương đương 800 triệu USD) từ vốn đầu tư của doanh nghiệp, hợp tác xã, nông dân, trong đó cần có gói tín dụng khoảng 10.000 tỷ đồng (tương đương 400 triệu USD) từ các ngân hàng thương mại để mua sắm vật tư, thu mua lúa gạo, và vốn đầu tư cho máy cơ giới, trang thiết bị cho bảo quản, chế biến, xây dựng hệ thống kho và logistics trong quá trình triển khai Đề án.
Theo Thứ trưởng Trần Thanh Nam những khó khăn hiện nay là: Việt Nam là quốc gia đầu tiên thực hiện Chương trình sản xuất lúa giảm phát thải trên quy mô lớn, các hoạt động, nội dung đều mới, chưa có tiền lệ để tham khảo về cơ chế chính sách, phương pháp triển khai, cách thức tổ chức và huy động nguồn lực. Nông dân đã quen với phương thức canh tác lúa truyền thống thiếu bền vững, thiếu liên kết; do vậy, cần tuyên truyền phổ biến mạnh mẽ, nâng cao năng lực, được tiếp cận với mô hình trình diễn cụ thể đi kèm với sự hỗ trợ về cơ chế và nguồn lực để tạo động lực; cơ sở vật chất, kỹ thuật được đảm bảo mới có thể thay đổi tư duy sản xuất của nông dân. Kết cấu hạ tầng, đặc biệt hạ tầng cho tưới tiêu chủ động, cơ giới hóa đồng bộ phục vụ sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp chưa được đảm bảo đồng bộ trên quy mô vùng.
Chương trình đầu tư công này được xác định là 1 trong 4 chương trình nhiệm vụ ưu tiên của Đề án đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, càng sớm được triển khai thực hiện sẽ đem lại lợi ích về cả kinh tế, xã hội và môi trường. Nếu tiến độ phê duyệt và triển khai dự án chậm, không đầu tư đồng bộ, đảm bảo các điều kiện để đáp ứng canh tác lúa bền vững, chất lượng cao, phát thải thấp thì Việt Nam có thể bị chậm hơn một số nước trong khu vực và trên thế giới đang có kế hoạch triển khai chương trình lúa giảm phát thải, khi đó sẽ bị bất lợi trong việc xuất khẩu gạo. Đề nghị Bộ KH-ĐT phối hợp với Bộ NN-PTNT và 12 địa phương tham gia Đề án tiếp tục chuẩn bị vốn trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026 – 2030, bảo đảm đủ vốn triển khai Đề án như mục tiêu và kế hoạch đề ra.
