Thu phí tự động vận tải hành khách công cộng: Tiến tới liên thông, tích hợp

Trong 2 năm qua, TPHCM triển khai thí điểm thanh toán tự động cho hoạt động vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt. Và mới đây, UBND TPHCM giao Sở GTVT tiếp tục xây dựng khung tiêu chuẩn kỹ thuật cho hệ thống vé thông minh trong giao thông công cộng, nhằm đảm bảo thanh toán liên thông, xuyên suốt giữa các hệ thống vé thông minh của đường sắt đô thị, xe buýt nhanh, xe buýt… 

Tiện lợi nhưng ít người dùng  

Trong vai hành khách, chúng tôi lên tuyến Bến xe buýt Sài Gòn - Bến xe buýt Thới An (MST 36) để kiểm chứng việc dùng thẻ thanh toán tự động. Tuyến xe này có lộ trình đi qua nhiều trường phổ thông, đại học, các trục đường chính… nên thu hút khá đông người tham gia trong giờ cao điểm. Trên xe có gắn camera quan sát hành trình và trang bị hệ thống thu phí thanh toán tự động cho hành khách đi xe.

Ông Lê Hoàng Khang, nhân viên phục vụ trên xe cho biết: “Nhiều người chọn hình thức thanh toán bằng thẻ thông minh, nhất là các cháu học sinh, sinh viên. Nhìn chung, việc thanh toán rất tiện lợi, hành khách đi xe chỉ thao tác đơn giản và không phải chuẩn bị tiền để thanh toán”. Dù hệ thống thanh toán tự động mang lại nhiều tiện ích cho hành khách, nhưng theo quan sát, trong suốt hành trình rất ít người sử dụng thẻ thông minh để thanh toán.

Em Trần Ngọc Phát, sinh viên năm 3 Trường Đại học Văn Lang, cho biết: “Hiện nay, trên các tuyến xe buýt trang bị hệ thống thẻ thông minh để hành khách đi lại thanh toán rất tiện lợi, nhanh chóng. Tuy nhiên, nhiều lúc em trình thẻ nhưng máy trục trặc và phải thanh toán bằng tiền mặt. Việc máy đọc thẻ, hệ thống thanh toán tự động bị trục trặc đã gây không ít phiền hà cho hành khách tham gia”. 

Theo Sở GTVT TPHCM, từ ngày 1-3-2019 đến nay, Trung tâm Quản lý giao thông công cộng đã phối hợp với Công ty cổ phần Zion triển khai thí điểm thanh toán tự động trên 353 phương tiện của 18 tuyến xe buýt, trong đó, có hệ thống thanh toán thẻ chip EMV của Vietbank trên hầu hết các tuyến này.

Hiện nay, Zion đang chuẩn bị hoạt động hệ thống thanh toán cho 5 tuyến khác. Tính đến ngày 15-12-2020, tổng số lượng thẻ do Zion phát hành là 10.347 thẻ (trong đó, sinh viên, học sinh chiếm 73,3%). Số lượt sử dụng vé điện tử trên các tuyến xe buýt đang hoạt động thiết bị thanh toán là 243.407 lượt/8,89 triệu lượt hành khách (chiếm tỷ lệ  chỉ 2,73%).

Hành khách quẹt thẻ ở máy thanh toán gắn ngay cửa lên xuống xe buýt. Ảnh: ĐÌNH LÝ

Từ việc thí điểm thanh toán tự động cho hoạt động vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt, nhiều ý kiến cho rằng, việc TPHCM nghiên cứu tích hợp các hệ thống vé thông minh trong giao thông công cộng là hết sức cần thiết.

Em Trần Ngọc Phát, sinh viên năm 3 Trường Đại học Văn Lang cho biết, hiện nay, mỗi cá nhân trong ví có rất nhiều loại thẻ như thẻ ngân hàng, thẻ xe buýt, thẻ bảo hiểm y tế, thẻ sinh viên… và nay mai khi các tuyến metro đi vào hoạt động sẽ có thêm thẻ đi metro. Do đó, việc tính toán tích hợp các loại thẻ trong giao thông công cộng như xe buýt, metro, buýt nhanh… là rất cần thiết; giúp người dân giảm bớt được các loại thẻ trong ví, tạo tiện lợi khi thanh toán đi lại các loại hình giao thông công cộng. 

Theo PGS-TS Phạm Xuân Mai, nguyên Trưởng khoa Kỹ thuật giao thông, Đại học Bách khoa TPHCM, các loại hình vận tải công cộng hiện do nhiều đơn vị quản lý, giá vé các tuyến cũng khác nhau, nên tích hợp thành một thẻ thông minh giúp hành khách dễ dàng tiếp cận các loại hình giao thông công cộng là rất cần thiết. Tuy nhiên, cơ quan chức năng cần tính toán có một đơn vị quản lý làm đầu mối chung và khung giá vé hợp lý. 

Sau khi khung tiêu chuẩn kỹ thuật cho hệ thống vé thông minh trong giao thông công cộng được ban hành, sẽ là cơ sở để các hệ thống thu phí tự động của đường sắt đô thị, xe buýt nhanh và xe buýt cập nhật thiết kế, đảm bảo thanh toán liên thông, xuyên suốt giữa các hệ thống thu phí tự động.

Việc tích hợp hệ thống vé thông minh trong giao thông công cộng có nhiều tiện lợi, như hành khách có thể dùng 1 thẻ đi lại trên các loại hình phương tiện công cộng thông qua việc quản lý, chia sẻ dữ liệu, điều phối giá cho từng loại hình; khuyến mãi, giảm giá cho hành khách khi dùng nhiều phương tiện công cộng, đi nhiều lượt theo phương án giá của thành phố. Nếu hệ thống được thành phố phê duyệt triển khai, dự kiến có một đầu mối quản lý là Trung tâm Quản lý giao thông công cộng, điều hành chung hệ thống vé giao thông công cộng.

Về hình thức thanh toán, hành khách sử dụng một thẻ đi phương tiện công cộng, nạp tiền trong thẻ hoặc tiền trong tài khoản quét qua thẻ Visa, Mastercard hoặc mã QR trên điện thoại. Về hình thức đầu tư, dự kiến, Nhà nước đầu tư phần quản lý chung (phần cứng, phần mềm), xã hội hóa phần đầu đọc, thẻ.