Trở về văn hóa cổ truyền
Từ TP Đồng Hới, chúng tôi di chuyển hơn 60km về xã Quảng Đông (huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình), nơi có Đền thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh. Đến đây, chúng tôi được đắm mình trong không gian xanh mát hữu tình, được trở về và kết nối với văn hóa cổ truyền - tín ngưỡng thờ Mẫu, cảm nhận sâu sắc hơn truyền thống của dân tộc và những đức tính của người phụ nữ Việt Nam.
Theo các bậc cao niên trong vùng, đền thờ đã có từ khoảng 700 năm trước. Lưu dân người Việt vào miền trong khai khẩn lập làng, vì mến mộ Công chúa Liễu Hạnh (Thánh mẫu Liễu Hạnh) thương dân, thương nước, dạy cho dân cách trồng bông dệt vải, giúp đỡ người nghèo mà dựng đền thờ ngưỡng vọng từ hàng trăm năm nay; mỗi năm đều tổ chức ngày giỗ Mẫu rất thành kính.
“Tháng Tám giỗ Cha, tháng Ba giỗ Mẹ” là câu nói của người Việt để tưởng nhớ đức Thánh Trần (tháng Tám âm lịch) và Thánh mẫu Liễu Hạnh (tháng Ba âm lịch). Thánh mẫu Liễu Hạnh được suy tôn là Thánh mẫu tối cao, cũng là người phụ nữ duy nhất trong “Tứ bất tử” của tín ngưỡng dân gian Việt Nam (Thánh Tản Viên, Thánh Gióng, Thánh Chử Đồng Tử và Thánh mẫu Liễu Hạnh).
Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã được UNESCO ghi danh vào danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, năm 2016. Theo cụ Nguyễn Đức Giang (trú thôn Vịnh Sơn, xã Quảng Đông), lễ giỗ Mẫu Liễu Hạnh có nguồn gốc lịch sử lâu đời, là một phần trong tín ngưỡng thờ Mẫu tại Việt Nam nói chung và người dân Quảng Bình nói riêng.
Để tham dự lễ, người dân phải ăn mặc lịch sự, kín đáo và chỉnh tề. Phụng sự cho lễ giỗ Mẫu là những người lớn tuổi, có uy tín trong làng xã.
Ông Nguyễn Đức Hiền, Chủ tịch UBND xã Quảng Đông, thông tin: Hàng trăm năm nay, từ ngày mồng 1 đến mồng 3 tháng Ba âm lịch, người dân xã Quảng Đông thành tâm tổ chức lễ giỗ Mẫu đồng thời tại 2 điểm là đình làng Vịnh Sơn và Đền thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh với nhiều hoạt động văn hóa tâm linh đặc sắc. Đây là nét đẹp của đạo lý uống nước nhớ nguồn trong phong tục thờ Mẫu của văn hóa truyền thống.
Tương truyền, Thánh mẫu là con gái của Ngọc Hoàng, đã 3 lần giáng sinh phàm trần, hiển linh cứu dân giúp nước. Hoành Sơn là một trong những nơi Thánh mẫu Liễu Hạnh từng hiện diện. Thánh mẫu Liễu Hạnh từng được các triều đại từ thời Lê đến thời Nguyễn cấp nhiều sắc, tôn phong là “Mẫu nghi thiên hạ”, “Chế Thắng Bảo Hòa Diệu Đại Vương” và cuối cùng quy y cửa Phật, thành đạo là Mã Vàng Bồ Tát và được nhân dân tôn thờ.
Bí thư Huyện ủy huyện Quảng Trạch Nguyễn Chí Thắng cho biết, khu vực xã Quảng Đông là nơi có nhiều danh thắng, di tích. Từ Đền thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh, cơ quan chức năng và các nhà nghiên cứu đã phát hiện hệ thống bậc đá cổ gồm 1.000 bậc nối lên Hoành Sơn Quan - cổng trời của đèo Ngang, nơi có vị trí chiến lược trên con đường thiên lý Bắc - Nam, chứng kiến nhiều thăng trầm của lịch sử và có cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ.
Địa phương đang phục dựng hệ thống bậc đá này, giúp du khách hiểu thêm cách cha ông ngày xưa vượt đèo Ngang hiểm trở như thế nào.
Giá trị của di sản
Ngày nay, đền Mẫu được bao bọc trong không gian nhiều cây xanh. Thủ đền Trần Văn Cương đã di chuyển nơi hóa vàng mã từ khu vực đền thờ ra ngoài khuôn viên, tạo không gian xanh cho chim chóc về làm tổ. Dẫn chúng tôi đi trong khuôn viên của đền, ông Cương chỉ tay vào bất cứ cây cối nào là đều có chim làm tổ, chung sống an lành với muôn loài. Ông cho biết, nơi đây có hơn 250 tổ chim các loại, là một điềm lành về sinh khí môi trường.
“Kiến trúc cổ kính, môi trường xanh mát, con người với thiên nhiên hòa hợp, tạo sự thư thái và năng lượng tích cực cho mọi người khi tham quan đền Mẫu”, ông Nguyễn Đức Hiền, Chủ tịch UBND xã Quảng Đông, chia sẻ.
Thủ đền Trần Văn Cương cho biết thêm: “Chúng tôi đang vận động xây dựng một phòng đọc sách và truy cập internet miễn phí trong khu vực đền để tạo điều kiện cho học sinh trong vùng mở mang kiến thức. Đây không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là nơi để cho con cháu người dân trong vùng tiếp cận tri thức”.
Từ bề dày giá trị văn hóa và lịch sử, năm 1995, UBND tỉnh Quảng Bình đã ra quyết định công nhận Đền thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh là Di tích lịch sử văn hóa kiến trúc - nghệ thuật - tôn giáo cấp tỉnh.
Năm 2024, tỉnh Quảng Bình đã có quyết định công nhận điểm du lịch Đền thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh ở xã Quảng Đông, huyện Quảng Trạch.
Trong ngày tổ chức trao quyết định trên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Bình Hoàng Xuân Tân cho biết, việc Đền thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh được công nhận là điểm du lịch cấp tỉnh là để đáp ứng nguyện vọng của người dân và du khách khi đến thăm ngôi đền thiêng nằm dưới chân đèo Ngang vốn nổi tiếng trong lịch sử và thi ca; đồng thời tạo thuận lợi cho huyện Quảng Trạch tiếp tục đẩy mạnh việc bảo tồn, phát huy các giá trị của khu di tích.
“Quá trình khai thác cần chú ý kết nối điểm du lịch này với di tích lịch sử Hoành Sơn Quan và đường thiên lý Bắc - Nam qua đèo Ngang cùng khu mộ Đại tướng Võ Nguyên Giáp để phát huy giá trị văn hóa, lịch sử và du lịch tâm linh của vùng đất nổi tiếng ở phía Bắc tỉnh Quảng Bình”, ông Hoàng Xuân Tân nhắn nhủ.
