Nhà đầu tư chưa mặn mà
Theo Sở TN-MT TPHCM, tổng khối lượng CTRSH phát sinh trên địa bàn thành phố khoảng 9.000-9.500 tấn/ngày. Trong đó, tỷ lệ làm phân compost, tái chế chiếm 31%, còn lại là chôn lấp. TPHCM đã dành 2 khu liên hợp xử lý chất thải rắn là Đa Phước (huyện Bình Chánh) với quy mô 614ha và Phước Hiệp (huyện Củ Chi), quy mô 687ha để đáp ứng nhu cầu xử lý rác thải. Về lâu dài, hoạt động chôn lấp rác, sẽ gây áp lực rất lớn cho quỹ đất chung của thành phố. Vì vậy, tăng tỷ lệ rác tái chế là giải pháp để giảm áp lực gia tăng quỹ đất phục vụ cho hoạt động chôn lấp rác, nhất là trong bối cảnh quỹ đất tại TPHCM ngày càng hạn hẹp.
TS Nguyễn Thanh Hùng, Viện Môi trường và Tài nguyên (Đại học Quốc gia TPHCM), nhìn nhận, cơ hội, tiềm năng đối với lĩnh vực tái chế ở TPHCM rất cao do lượng CTRSH tiếp tục gia tăng trong thời gian tới bởi gia tăng dân số, phát triển kinh tế và đô thị hóa nhanh. Trong thành phần CTRSH luôn có nhiều thứ có thể tái chế như bao bì giấy, kim loại, vỏ chai nhựa, thủy tinh, cao su, đồ dùng gia dụng… Tuy nhiên, công tác phân loại rác tại nguồn ở TPHCM vẫn chưa được triển khai đồng bộ và quyết liệt, dẫn đến các thành phần có thể tái chế trong CTRSH còn lẫn nhiều tạp chất, không đáp ứng được tiêu chuẩn đầu vào làm nguyên liệu cho sản xuất, thực hiện tái chế. Điều này làm nản lòng các nhà đầu tư do chi phí tái chế tăng cao, sản xuất không hiệu quả. Nguyên nhân của việc phân loại rác tại nguồn chưa đạt yêu cầu là do nhiều hộ gia đình, chủ nguồn thải chưa chủ động phân loại; công tác tuyên truyền và triển khai giữa các địa phương chưa đồng bộ.
Ngoài ra, thành phố cũng chưa có hỗ trợ đủ mạnh cho hoạt động tái chế; còn thiếu nguồn lực phục vụ tái chế như vốn, nhân lực trình độ cao, trang thiết bị chuyên môn, chính sách ưu đãi cần thiết và phù hợp để doanh nghiệp mạnh dạn tham gia đầu tư vào lĩnh vực tái chế. Mặt khác, phần lớn các hoạt động thu mua phế liệu tái chế diễn ra ở khu vực phi chính thức nên cơ quan quản lý nhà nước thường không nắm rõ về yêu cầu chủng loại, số lượng vật liệu có thể tái chế từ CTRSH; từ đó bị động trong việc quy hoạch và kêu gọi đầu tư vào lĩnh vực tái chế.
Đẩy mạnh phân loại rác tại nguồn
Ghi nhận thực tế cho thấy, hiện nay, TPHCM đang tồn tại 2 thị trường tái chế CTRSH: thị trường phi chính thức và thị trường chính thức. Thị trường tái chế phi chính thức chủ yếu là các cơ sở nhỏ lẻ, chuyên tái chế các loại phế liệu như giấy, nhựa, kim loại, thủy tinh. Phần lớn các cơ sở tái chế tập trung ở quận 5, 11, Bình Tân, huyện Bình Chánh… Nhìn chung, các cơ sở tái chế loại này có công nghệ lạc hậu và thường không đảm bảo vệ sinh môi trường trong quá trình hoạt động tái chế, ảnh hưởng đến sức khỏe người lao động và cộng đồng xung quanh. Trong khi, thị trường tái chế chính thức là các công ty có đăng ký hoạt động, được quản lý chặt chẽ bởi các cơ quan nhà nước thì rất hạn chế, chỉ 1-2 đơn vị. Nhiều ý kiến cho rằng, việc thiếu những cơ sở tái chế chính thức cũng là nguyên nhân khiến thị trường tái chế ở TPHCM gặp nhiều khó khăn.
TS Nguyễn Thanh Hùng cho biết, để đảm bảo cho các hoạt động tái chế thì hệ thống cơ sở hạ tầng về thu gom, vận chuyển, tái chế và xử lý chất thải rắn cần được tăng cường đầu tư nhằm theo kịp tốc độ phát triển của TPHCM. Ở góc độ quản lý, cần tổ chức lại hệ thống thu gom, tái chế phế liệu của các nghiệp đoàn, hợp tác xã thu mua rác phế liệu và hiệp hội các cơ sở tái chế phế liệu... Điều này sẽ giúp thành phố quản lý tốt hơn các dòng nguyên liệu tái chế từ CTRSH trên địa bàn. Đồng thời, thành phố cần di dời các cơ sở tái chế chất thải không đảm bảo yêu cầu về bảo vệ môi trường trong khu vực dân cư; kêu gọi đầu tư và khuyến khích phát triển các ngành công nghiệp hỗ trợ hoạt động tái chế; sớm có chính sách ưu đãi đầu tư để doanh nghiệp mạnh dạn tham gia đầu tư vào lĩnh vực tái chế chất thải.
Đồng quan điểm, PGS-TS Phùng Chí Sỹ, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam, chia sẻ, để phát triển thị trường tái chế, thành phố cần áp dụng đồng bộ các giải pháp, quan trọng và cấp bách nhất là đẩy mạnh công tác phân loại rác tại nguồn trên cơ sở vừa tiếp tục nâng cao nhận thức người dân qua các kênh truyền thông đại chúng, vừa áp dụng xử phạt vi phạm hành chính theo Nghị định 45 của Chính phủ. Bên cạnh giải pháp về phân loại rác tại nguồn, thành phố cần có chính sách thúc đẩy thị trường tiêu thụ sản phẩm tái chế; đẩy mạnh áp dụng công cụ kinh tế quản lý chất thải theo hướng trợ giá cho sản phẩm thân thiện môi trường; đánh thuế nặng với sản phẩm có hại cho môi trường như túi ni lông khó phân hủy; thành lập các đơn vị đầu mối có chức năng quản lý nhà nước, thực hiện liên kết, cung cấp thông tin về thị trường sản phẩm và nguyên liệu tái chế.
