Một trong những vấn đề trong dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên được nhiều ý kiến thảo luận là về biện pháp xử lý chuyển hướng.
Báo cáo một số vấn đề lớn trong giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội cho biết, quy định xuất phát từ đặc điểm của người chưa thành niên là người chưa trưởng thành về mọi mặt (thể chất, tinh thần, nhận thức và đạo đức), chưa thể tự bảo vệ mình một cách tốt nhất trước các nguy cơ vi phạm và tội phạm. Đặc biệt khi tham gia vào các quy trình tư pháp hình sự, người chưa thành niên đều dễ bị tác động tiêu cực, nhất là khi phải đối diện với các biện pháp có tính chất cưỡng chế (như khởi tố, bắt, giam, giữ, khám xét...).
Đặc điểm này đòi hỏi Nhà nước khi thiết kế chính sách xử lý cần có cách tiếp cận chuyên biệt, khác với người trưởng thành. Với mục đích xây dựng một đạo luật chuyên biệt và toàn diện về tư pháp người chưa thành niên thì 2 vấn đề cốt lõi là hình phạt và thủ tục tố tụng hình sự cần phải được điều chỉnh trong luật này, tạo cơ sở cho việc thiết kế các nguyên tắc, chính sách, biện pháp xử lý, hình phạt và thủ tục tố tụng thân thiện phù hợp với đặc điểm của người chưa thành niên.
Dự thảo luật quy định, biện pháp xử lý chuyển hướng là biện pháp giám sát, giáo dục, phòng ngừa thay thế cho hình phạt áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội, bao gồm các biện pháp xử lý chuyển hướng tại cộng đồng và biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng; dự thảo cũng thiết kế nhiều điều luật riêng về nội dung này.
Quan tâm đến quy định xử lý chuyển hướng, ĐB Ma Thị Thúy (Tuyên Quang) nêu rõ, việc quy định xử lý chuyển hướng thể hiện chính sách khoan hồng của pháp luật đối với người chưa thành niên. Bởi ở độ tuổi dưới 18 thì cả về thể chất, nhận thức, kiến thức, tâm lý của người chưa thành niên đều chưa phát triển toàn diện, dễ bị thay đổi, tác động do môi trường giáo dục gia đình, tác động ngoài xã hội từ bạn bè, mạng xã hội… nên chưa nhận thức rõ về hành vi phạm tội của bản thân. Xử lý chuyển hướng tạo cơ hội cho người chưa thành niên vi phạm pháp luật nhìn nhận lại và chịu trách nhiệm đối với những hành vi vi phạm mà mình đã thực hiện, không để lại án tích cho người chưa thành niên.
ĐB Nguyễn Công Long, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tư pháp nhấn mạnh, đây là dự án luật khó, có tác động lớn tới xã hội, có chính sách thay đổi rất lớn với đối tượng cũng rất đặc biệt nên cần thận trọng xem xét kỹ, nhất là những ý kiến còn khác nhau. Trong bối cảnh tội phạm ở người chưa thành niên tăng và xu hướng năm nào cũng tăng, việc thay đổi chính sách hình sự trong bối cảnh tội phạm tăng, hình phạt giảm nhẹ thì tác động thế nào cần đánh giá kỹ.
Đối với việc bảo đảm thi hành án phạt tù, dự thảo luật quy định: người chưa thành niên chấp hành án phạt tù tại trại giam riêng hoặc phân trại dành riêng cho người chưa thành niên trong trại giam.
Theo ĐB Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Dương), việc giam giữ riêng người chưa thành niên chấp hành án phạt tù là cần thiết, nhất quán với quy định pháp luật có liên quan trong hệ thống pháp luật hiện nay. Tuy nhiên, cần xem xét, tính toán đến nguồn lực thực hiện, tránh trường hợp trong một số lĩnh vực dù đã quy định về điều kiện cơ sở vật chất nhưng trên thực tế hệ thống cơ sở vật chất không được bảo đảm, gây khó khăn cho các cơ quan trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.
ĐB Nguyễn Thị Việt Nga cũng đề nghị bổ sung quy định ưu tiên cho người chưa thành niên chấp hành án phạt tù tại cơ sở giam giữ gần gia đình, gần nơi cư trú. Quy định này thể hiện tính nhân văn, tạo điều kiện cho gia đình thăm nom, gặp gỡ, động viên người chưa thành niên phạm tội, góp phần cải thiện tâm lý của người chưa thành niên theo hướng tích cực.
ĐB Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho rằng, dự thảo Luật đã quy định về xử lý chuyển hướng, theo đó nhiều trẻ em phạm tội sẽ chuyển hướng không phải ở trong trại giam mà ở trường giáo dưỡng hoặc ở cộng đồng. Cho nên số lượng ở trong trại giam không còn nhiều; nếu xây dựng một trại giam riêng cho người chưa thành niên chấp hành án phạt tù là không cần thiết và tốn kém. Do đó, có thể cân nhắc xem xét, xây dựng một khu riêng cho người chưa thành niên chấp hành án phạt tù trong khuôn viên của các trại giam sẽ hợp lý hơn.
Phát biểu làm rõ thêm liên quan xử lý chuyển hướng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Thị Thủy thông tin, khi khảo sát ở 3 trường giáo dưỡng có nhiều hoàn cảnh đáng thương. “Dù lầm lỡ nhưng ở lứa tuổi các cháu còn là học sinh ngồi trên ghế nhà trường thì vẫn đáng được Nhà nước quan tâm, có chính sách đặc biệt”, bà Nguyễn Thị Thủy nêu quan điểm và nhấn mạnh, Đảng luôn quan tâm tới trẻ em, đặc biệt Chỉ thị 28 của Bộ Chính trị đặt vấn đề phát triển hệ thống tư pháp thân thiện với trẻ em. Việc xây dựng dự án luật này đang thể chế hóa quan điểm đó.
Bà Nguyễn Thị Thủy cũng nhấn mạnh, dù được áp dụng xử lý chuyển hướng ở một số tội nhưng về mặt chế tài không thay đổi so với luật hiện hành, chỉ đảm bảo thân thiện và nhân văn hơn, cụ thể là chỉ giảm thời gian bị tạm giam.
