Tháo “điểm nghẽn” cho thị trường chứng khoán

Hút nguồn vốn ngoại

Từ tháng 10-2025, FTSE Russell, một trong 3 tổ chức cung cấp chỉ số lớn nhất thế giới - đã công bố nâng hạng TTCK Việt Nam từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi thứ cấp, sẽ có hiệu lực trong năm 2026. Bà Wanming Du, Giám đốc Chính sách chỉ số FTSE, cho biết, Việt Nam đã đạt đủ 9 tiêu chí để vào vị thế thị trường mới nổi thứ cấp trong khung tiêu chuẩn FTSE.

Theo bà Trần Anh Đào, Phó Tổng giám đốc phụ trách điều hành HOSE, việc TTCK được nâng hạng là cơ hội rất lớn để Việt Nam thu hút nguồn vốn mới, ổn định và bền vững hơn, có thể lên đến hàng chục tỷ USD. Tuy nhiên, cần có lộ trình cải thiện chất lượng quản trị công ty để sớm trở thành một trong 5 quốc gia có hệ thống quản trị doanh nghiệp tốt nhất khu vực ASEAN.

Để tháo gỡ các rào cản trong tiến trình nâng hạng và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư nước ngoài, ngày 12-9-2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định 245/2025, bãi bỏ quy định cho phép công ty đại chúng tự quyết định tỷ lệ room ngoại, qua đó tạo điều kiện mở rộng khả năng tiếp cận thị trường cho khối ngoại. Tiếp đó, tháng 11 năm nay, Bộ Tài chính ban hành Quyết định 3761/2025 nhằm cụ thể hóa việc triển khai Nghị định 245/2025, giao Cục Đầu tư nước ngoài được chủ trì, phối hợp Vụ Pháp chế, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và các đơn vị liên quan rà soát danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, nghiên cứu đề xuất mở rộng hoặc loại bỏ các hạn chế về sở hữu nước ngoài đối với những lĩnh vực không liên quan đến an ninh quốc gia.

Về cơ sở pháp lý, theo quy định trước đây, tỷ lệ sở hữu nước ngoài tại Việt Nam phụ thuộc vào từng ngành nghề, có thể ở mức 50% hoặc 100%. Việc cho phép doanh nghiệp tự quyết room ngoại dưới mức trần đã dẫn tới tình trạng nhiều công ty đặt tỷ lệ rất thấp, chỉ 5%-10%, nhằm tránh nguy cơ thâu tóm hoặc bảo vệ lợi ích của nhóm cổ đông kiểm soát.

Với quy định mới, chỉ những doanh nghiệp đã công bố room ngoại trước đó mới được giữ nguyên hoặc điều chỉnh, đồng thời phải công bố công khai và hoàn tất thủ tục trong vòng 12 tháng. Tỷ lệ sở hữu tối đa và hiện hữu của nhà đầu tư nước ngoài tại từng công ty đại chúng sẽ do Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) cập nhật và công bố công khai trên website.

Thí điểm bán khống

Song song với cải cách room ngoại, Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định 2014/2025 thực hiện kế hoạch triển khai Đề án Nâng hạng thị trường, tập trung vào 3 trụ cột: bán khống có kiểm soát, vay - cho vay chứng khoán (SBL) và giao dịch T0. Các nghiệp vụ cốt lõi này sẽ được triển khai giai đoạn 2026-2028.

Trong đó, bán khống (short selling) là nghiệp vụ cho phép nhà đầu tư bán ra một loại cổ phiếu mà họ chưa sở hữu, thông qua việc mượn chứng khoán từ công ty chứng khoán hoặc một bên cho vay. Mục tiêu của hoạt động này là hưởng lợi từ kỳ vọng giá cổ phiếu sẽ giảm trong tương lai: nhà đầu tư bán cổ phiếu ở mức giá hiện tại cao, sau đó mua lại cùng loại cổ phiếu ở mức giá thấp hơn để hoàn trả và thu phần chênh lệch.

Ông Trần Đức Anh, Giám đốc vĩ mô và chiến lược thị trường Công ty Chứng khoán KB Việt Nam, cho biết, hiện Việt Nam chưa cho phép áp dụng hình thức giao dịch bán khống trên TTCK cơ sở, và chỉ áp dụng trên TTCK phái sinh dựa vào phương thức giao dịch hai chiều. Việc xây dựng cơ chế bán khống có bảo đảm đang là một trong những định hướng cải cách quan trọng của Chính phủ nhằm nâng tầm TTCK Việt Nam, hướng tới chuẩn mực quốc tế về tính minh bạch, hiệu quả và phát triển bền vững.

“Bán khống là dấu mốc quan trọng vì giúp thị trường vận hành hiệu quả và phản ánh giá trị thực hơn. Khi cổ phiếu bị đẩy giá lên quá cao, lực bán từ nhà đầu tư bán khống sẽ kéo giá trở về giá trị hợp lý, giảm nguy cơ bong bóng. Đồng thời, bán khống cũng là công cụ phòng ngừa rủi ro trong giai đoạn thị trường biến động”, ông Trần Đức Anh nhấn mạnh.

Theo chuyên gia Phạm Tiến Đạt, Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính, kinh nghiệm quốc tế cho thấy bán khống chỉ phát huy hiệu quả khi được triển khai trong khuôn khổ quản trị rủi ro chặt chẽ, minh bạch và linh hoạt. Việt Nam cần đặt yêu cầu cao về năng lực tài chính, quản trị rủi ro của công ty chứng khoán; giới hạn danh mục cổ phiếu bán khống ở nhóm vốn hóa lớn, thanh khoản cao; vận hành đầy đủ cơ chế kiểm soát, giám sát và chế tài vi phạm; đồng thời cho phép áp dụng các biện pháp hạn chế tạm thời khi thị trường biến động mạnh nhưng tránh can thiệp cực đoan.