Việc tái cấu trúc toàn bộ không gian phát triển 3 trục kinh tế năng động hàng đầu cả nước sẽ định hình được một siêu đô thị mới, phồn thịnh, văn minh, hiện đại, nghĩa tình, năng động, sáng tạo, giữ vững vai trò đầu tàu kinh tế, cực tăng trưởng, mô hình phát triển tiên phong của cả nước.
LTS: Từ ngày 1-7-2025, TPHCM sẽ hợp nhất với tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, tỉnh Bình Dương để hình thành TPHCM mới, đánh dấu bước chuyển mình mang tính bước ngoặt chưa từng có trong lịch sử phát triển đô thị Việt Nam.
Yêu cầu tại buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy, Tỉnh ủy 3 địa phương TPHCM, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Dương trước đó, Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định, việc sắp xếp 3 địa phương mở ra một giai đoạn phát triển hoàn toàn mới cho TPHCM - không chỉ là trung tâm kinh tế, văn hóa, tài chính lớn nhất cả nước, mà còn trở thành một trong những vùng đô thị - tài chính - công nghiệp - cảng biển có mật độ phát triển cao bậc nhất Đông Nam Á. TPHCM mới phải tiêu biểu cho một chính quyền số kiến tạo - minh bạch - hiệu quả, vừa xử lý tốt việc điều hành, đồng thời dẫn dắt sự phát triển, đổi mới sáng tạo, giữ được niềm tin xã hội trong quá trình phát triển.
Hiện thực hóa các dự án liên kết vùng
Đánh giá về không gian phát triển của TPHCM mới, đại biểu Quốc hội Trần Anh Tuấn cho rằng, việc kết nối sâu với Bình Dương (vùng công nghiệp hàng đầu Đông Nam Á) và Bà Rịa - Vũng Tàu (cửa ngõ hàng hải quốc tế) sẽ tạo ra một tam giác kinh tế với tính tích hợp cao.
“Siêu đô thị TPHCM không dừng lại ở mức mở rộng địa giới hành chính mà còn là một thực thể kinh tế đủ sức cạnh tranh với các trung tâm lớn như Seoul (Hàn Quốc) hay Tokyo (Nhật Bản)”, đại biểu Quốc hội Trần Anh Tuấn nhận định.
Theo ông, về mặt cấu trúc, TPHCM giữ vai trò trung tâm tài chính, thương mại và công nghệ; Bình Dương là đầu tàu công nghiệp năng động; Bà Rịa - Vũng Tàu đóng vai trò trọng yếu trong logistics, dầu khí và du lịch. Do đó, ông đề xuất sớm đầu tư các tuyến đường sắt kết nối các cảng lớn và khu công nghiệp như Cần Giờ - Cái Mép - Thị Vải, Bình Dương, Đồng Nai.
Trong khi đó, TS Võ Kim Cương nhấn mạnh, không gian phát triển được mở rộng vượt ranh giới hành chính cũ, đây là cơ hội đặc biệt để thay đổi tư duy quy hoạch, từ phát triển đơn lẻ sang phát triển vùng tích hợp. Nếu tái tổ chức tốt phần lõi giữa TPHCM và Đồng Nai, khu vực này có thể đóng góp 40%-50% GDP cả nước. Trong đó, vai trò kết nối lẫn nhau giữa TPHCM và Đồng Nai là thiết yếu - TPHCM muốn ra biển ở hướng Đông phải đi qua Đồng Nai, và ngược lại, Đồng Nai muốn phát triển kinh tế biển cũng cần thông qua TPHCM.
Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn, chuyên gia quy hoạch đô thị, đã phân tích cụ thể hơn yếu tố siêu đô thị của TPHCM mới. Ông nhấn mạnh: Trước hết là hạ tầng của TPHCM sẽ được tiếp thêm sức mạnh lớn khi có nhà ga xe lửa lớn nhất tại khu Sóng Thần (Bình Dương) và cảng biển lớn nhất ở Cái Mép (Bà Rịa - Vũng Tàu). TPHCM có lợi thế về kinh tế tài chính, giáo dục - đào tạo, trung tâm của công nghệ nên TPHCM mới hứa hẹn sẽ trở thành một tiểu vùng kinh tế với nội lực cực mạnh. Ngoài ra, việc sáp nhập sẽ thay đổi cơ cấu quy hoạch đô thị của TPHCM.
Sau khi sắp xếp, TPHCM mới sẽ có 3 cực phát triển quan trọng. Trong đó, cực trung tâm là nội thành TPHCM. Cực thứ 2 là phía đô thị thành phố mới Bình Dương. Ở đây là vùng đất cao, đảm bảo thích ứng biến đổi khí hậu, nước biển dâng, mang tính chiến lược phát triển quan trọng. Thành phố sẽ phát triển giao thông đẩy đô thị về hướng Bình Dương để đảm bảo yếu tố phát triển bền vững.
Cực thứ 3 là khu vịnh biển Gành Rái - Cần Giờ sẽ trở thành cực đô thị biển với sự kết hợp giữa cảng Cái Mép - Thị Vải và cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ - cảng Cần Giờ lúc này cũng sẽ nối với cụm công nghiệp phía Bình Dương, Thủ Đức, Biên Hòa để nâng tầm lên thành cảng quốc tế. Đô thị lấn biển Cần Giờ từ quy mô đô thị sinh thái biển nối với TPHCM sẽ mở ra tiềm năng mới khi kết nối với Bà Rịa - Vũng Tàu.
Các loại cầu, đường, metro kết nối cũng theo đó hình thành theo trục từ phía Bà Rịa - Vũng Tàu tới Cần Giờ. Khi đó, liên kết vùng sẽ trở thành tự nhiên, không còn cảnh 3 - 4 địa phương họp bàn phức tạp mà chỉ cần một quyết định. Thời điểm này chính là cơ hội để hiện thực hóa các dự án liên kết vùng tạo cực tăng trưởng mạnh phía Nam như kỳ vọng của Trung ương.
Đổi mới mạnh mẽ tư duy phát triển
Sau khi hợp nhất, từ một trung tâm phía Nam, TPHCM trở thành hạt nhân của “siêu vùng thông minh” hội tụ tài chính, công nghệ, cảng biển, sân bay và hạ tầng kết nối liên vùng.
Theo TS Huỳnh Thanh Điền, Trường Đại học Nguyễn Tất Thành, trong bối cảnh mới, quy hoạch cần chuyển từ tư duy “quận - huyện” sang “vùng chức năng tích hợp”, lấy liên kết vùng và công nghệ số làm nền tảng. Đồng thời, để hiện thực hóa tầm nhìn siêu vùng, TPHCM mới cần quy hoạch tích hợp theo vùng chức năng rõ vai trò, quy mô và khả năng chia sẻ nguồn lực, phát triển theo cụm ngành thay vì chia cắt địa giới. Mô hình quản trị cũng phải đổi mới theo hướng chính quyền địa phương 2 cấp linh hoạt, trong đó TPHCM giữ vai trò điều phối vùng, còn các đô thị vệ tinh được trao quyền tự chủ phù hợp.
Cần thành lập Ban điều phối vùng đô thị thông minh, tích hợp dữ liệu lớn và có cơ chế đặc thù trong đầu tư, tài chính, quy hoạch, quản lý. Về nguồn lực, nên đa dạng hóa tài chính qua PPP, trái phiếu đô thị, hợp tác quốc tế và đẩy mạnh chuyển đổi số trong hạ tầng, dịch vụ công, giao thông, năng lượng và môi trường. Hợp nhất không chỉ mở rộng địa giới mà còn là cú hích tái cấu trúc không gian, hình thành vùng đô thị tích hợp, đa cực, thông minh, bền vững, đưa TPHCM thành cực tăng trưởng chiến lược của cả vùng và quốc gia.
Đánh giá về tầm nhìn của TPHCM mới là trở thành “siêu đô thị quốc tế”, ThS Nguyễn Tuấn Anh, Đảng bộ Tổng Công ty Công nghiệp Sài Gòn, cho rằng, đây không chỉ là về quy mô lớn hơn, mà còn yêu cầu sự đổi mới mạnh mẽ hơn về tư duy phát triển, về mô hình quản trị, và nhất là về đội ngũ lãnh đạo, cán bộ, công chức phải dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung.
Đây chính là một cơ hội để tái cấu trúc toàn diện nền hành chính, kinh tế và văn hóa của một vùng trung tâm phía Nam đất nước, xứng đáng là đầu tàu dẫn dắt phát triển không chỉ của vùng Đông Nam bộ mà của cả nước trong kỷ nguyên mới. TPHCM mới không thể là bản sao mở rộng của thành phố cũ. Đó phải là một thành phố thông minh, xanh, sáng tạo, thịnh vượng và có khả năng cạnh tranh toàn cầu.
Một thành phố nơi người dân được sống hạnh phúc, được trao cơ hội phát triển và được bảo vệ bởi một chính quyền minh bạch, hiệu quả. Chỉ khi đó, khát vọng trở thành “siêu đô thị quốc tế” mới thực sự hiện hữu, đưa TPHCM vượt lên không gian chật hẹp hiện tại để sánh vai cùng những trung tâm hàng đầu trong khu vực và thế giới.
TS TRẦN DU LỊCH - Chủ tịch Hội đồng Tư vấn triển khai thực hiện Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội:
Hội tụ động lực tăng trưởng
TPHCM mới sẽ có trung tâm tài chính, và nếu ra đời được thì có khu thương mại tự do đã quy hoạch ở Cái Mép - Thị Vải. Như vậy, động lực tăng trưởng của TPHCM mới là công nghiệp, thương mại quốc tế, hàng hải, logistics, tài chính và đặc biệt là công nghệ cao.
Thực tế, hiếm có nơi nào hội tụ động lực tăng trưởng mạnh như vậy, chưa kể TPHCM mới cực kỳ hấp dẫn để phát triển về đô thị thông minh, hiện đại, thu hút không phải 14 triệu dân mà hứa hẹn dân số sẽ tăng rất nhanh trong tương lai. Vì vậy, khi rà soát lại 3 quy hoạch của 3 địa phương, nên tính toán lại về quy hoạch, nhất là quy hoạch công nghiệp.
Đại biểu Quốc hội, TS TRẦN HOÀNG NGÂN - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển TPHCM:
Ưu tiên nguồn lực cho hạ tầng giao thông, hạ tầng số
Việt Nam sẽ có Trung tâm tài chính quốc tế đặt tại TPHCM. Đây sẽ là cầu nối, là nơi có thể phát hành trái phiếu đô thị, trái phiếu Chính phủ để huy động vốn trên thế giới. Điều này tạo ra nguồn tài lực để đầu tư vào hệ thống đường sắt tốc độ cao, hệ thống đường sắt đô thị tại TPHCM cũng như tại Hà Nội… TPHCM mới sẽ có thêm những tứ giác động lực mới rất tiềm năng, cụ thể như khu cảng trung chuyển quốc tế của Thị Vải - Cái Mép kết hợp với cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ.
Từ đó hình thành khu thương mại tự do kết hợp với Trung tâm Tài chính quốc tế TPHCM và sân bay quốc tế Long Thành của Đồng Nai. Khi đó, động lực mới để phát triển của vùng Đông Nam bộ là rất lớn. Do vậy, phải ưu tiên nguồn lực cho các địa phương đầu tư kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội một cách đồng bộ, nhất là hạ tầng giao thông và hạ tầng số.
PGS-TS Trịnh Tú Anh - Viện trưởng Viện Đô thị Thông minh và Quản lý, Trường Đại học Kinh tế TPHCM:
Xây dựng cộng đồng sáng tạo
Để hướng tới phát triển TPHCM thành một đô thị thông minh thực thụ trong bối cảnh tái cấu trúc đơn vị hành chính, thành phố nên xây dựng một “cộng đồng nền tảng đồng sáng tạo” - nơi các bên cùng tham gia chia sẻ dữ liệu, phối hợp hành động và đồng kiến tạo giải pháp đổi mới.
Trong đó, yếu tố “đồng sáng tạo” không chỉ là sự hợp tác giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân, mà còn bao gồm cả sự phối hợp giữa các nhà nghiên cứu, tổ chức xã hội và giới công nghệ nhằm phát triển những chính sách linh hoạt và dữ liệu “mở” phục vụ việc quản lý đô thị hiệu quả hơn. Đô thị thông minh không chỉ là công nghệ, mà còn là một hệ sinh thái thông minh - nơi công nghệ phục vụ con người, và người dân góp phần kiến tạo chính không gian sống của họ.
