Trình bày tờ trình, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh cho biết, các nội dung sửa đổi tập trung vào các nhóm vấn đề: đổi mới phương thức và nâng cao hiệu quả quản lý đầu tư xây dựng; cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính, điều kiện đầu tư kinh doanh; phân định rõ trách nhiệm quản lý nhà nước và trách nhiệm các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng.
Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải đề nghị bảo đảm tinh thần “chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm gắn với tăng cường kiểm tra giám sát”; và phân biệt việc áp dụng luật đối với hai loại dự án là công trình đầu tư từ ngân sách nhà nước, công trình đầu tư có vốn tư nhân.
Về hợp tác quốc tế trong hoạt động đầu tư xây dựng, Ủy ban đề nghị bổ sung, quy định rõ các hình thức hợp tác quốc tế (nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, tư vấn, thi công, giám sát, đào tạo...) và nguyên tắc bảo đảm an ninh, chủ quyền, tuân thủ pháp luật Việt Nam, đối với “hoạt động đầu tư xây dựng có yếu tố nước ngoài, nhất là khi có yếu tố chuyển giao công nghệ hoặc sử dụng lao động, vật tư, thiết bị nước ngoài”.
Về quản lý thiết kế xây dựng triển khai sau khi dự án đầu tư được phê duyệt, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nhận thấy, việc bãi bỏ thủ tục thẩm định thiết kế sau thiết kế cơ sở, theo hướng cơ quan quản lý chỉ kiểm soát một lần, thể hiện chủ trương giảm tiền kiểm, tăng hậu kiểm, phân quyền và tiết kiệm chi phí.
Tuy nhiên, điều này tiềm ẩn rủi ro về chất lượng, an toàn công trình nếu năng lực tư vấn thẩm tra hạn chế. Do đó, cần quy định chế tài mạnh, cơ chế kiểm tra nghiệm thu chặt chẽ với những công trình có ảnh hưởng lớn đến an toàn cộng đồng và có biện pháp hạn chế rủi ro khi thay đổi thiết kế sau thẩm định.
Về giấy phép xây dựng, Ủy ban cơ bản nhất trí với quy định miễn giấy phép xây dựng cho một số công trình, đây là nội dung mới, góp phần cải cách thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian và giảm chi phí cho người dân, doanh nghiệp trong hoạt động xây dựng.
Tuy nhiên, việc quy định nguyên tắc, tiêu chí, danh mục các công trình được miễn giấy phép xây dựng trong các văn bản dưới luật cần hết sức thận trọng, đảm bảo an toàn, chính xác, dễ áp dụng, tránh trình trạng công trình được miễn giấy phép xây dựng nhưng lại phát sinh nhiều thủ tục hành chính trung gian hay “giấy phép con”.
Bên cạnh đó, khi công trình được miễn giấy phép xây dựng, sẽ không có căn cứ pháp lý xác định tài sản gắn liền với đất để cấp Giấy chứng nhận quyền sở hữu, do vậy cần bổ sung quy định này tại các luật có liên quan đảm bảo quyền lợi của người dân.
Mặt khác, Ủy ban cho rằng cần cân nhắc việc cho phép miễn giấy phép xây dựng và tự nghiệm thu đối với những công trình có yêu cầu cao về an toàn, hay tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn cộng đồng, mất an toàn về phòng cháy. Đối với những công trình này, nếu được miễn giấy phép xây dựng thì nghiên cứu việc cấp giấy phép sử dụng cho công trình trước khi chính thức đi vào hoạt động.
Cũng theo cơ quan thẩm tra, hiện luật chưa quy định rõ cơ chế xử lý đối với công trình đã được cấp phép hợp pháp nhưng vi phạm trong thi công như sai thiết kế, thay đổi công năng, chiều cao, mật độ xây dựng... Do đó, Ủy ban đề nghị bổ sung nguyên tắc xử lý các vi phạm này trong luật, đảm bảo xử lý nghiêm, không để xảy ra hiện tượng phạt cho tồn tại hay hợp thức hóa sai phạm. Đồng thời, luật cần bổ sung làm rõ cơ chế cấp giấy phép trực tuyến để tạo điều kiện thuận lợi cho người dân.
Về xây dựng công trình, quản lý chất lượng, nghiệm thu, bàn giao công trình xây dựng, quản lý chi phí đầu tư xây dựng và hợp đồng xây dựng, Ủy ban đề nghị quy định rõ nguyên tắc xử lý đối với công trình không đạt yêu cầu khi hậu kiểm, như đình chỉ thi công, không cho phép đưa vào sử dụng, hoặc không được tiếp tục sử dụng. Đồng thời, cần xác định rõ trách nhiệm và cơ chế bồi thường thiệt hại giữa các bên liên quan (chủ đầu tư, nhà thầu chính, nhà thầu phụ, đơn vị thi công...) theo pháp luật dân sự.
Song song, cần tăng cường hậu kiểm và quy định các biện pháp xử lý vi phạm bảo đảm tính răn đe.
