Nghe mẹ thông báo vậy lòng tôi thấy chộn rộn niềm vui, bởi đã bao năm nay khi tết tới, mẹ toàn ra chợ mua thịt lợn về nấu bánh chưng, sửa soạn cỗ tết chứ có bao giờ nhà "ăn đụng" thịt lợn của ai đâu. Tôi nghĩ, chắc là năm nay nhà mình sẽ làm cỗ tết linh đình, vì vậy mà "ăn đụng" lợn để đãi đằng con cháu cho năm nay tết thêm phần tươm tất.
Vâng, quả là tục lệ "ăn đụng" thịt lợn ngày tết đã trở lại không chỉ ở quê tôi, mà rất nhiều làng quê khác cũng đã khôi phục trào lưu này. Có rất nhiều nguyên nhân để người dân quay lại với tục "ăn đụng" lợn ngày tết, nhưng theo tôi nguyên nhân quan trọng nhất có lẽ là mọi người, mọi nhà đều muốn chú trọng tới vấn đề an toàn thực phẩm, muốn được ăn món thịt lợn tự nuôi lấy và được xem là sạch, ngon...
Quay lại quãng thời gian ấu thơ tôi nơi quê nhà, tục đụng lợn ngày tết là phổ biến cả làng, cả xã, khi nhà ai cũng "ăn đụng" lợn, và chỉ có rất ít gia đình mua thịt ngoài chợ về ăn tết mà thôi. Thường là có từ 3 đến 5 hộ gia đình trong anh em dòng họ, hoặc giữa các hộ trong xóm thỏa thuận giao ước "ăn đụng" lợn với nhau. Chính vì việc "ăn đụng" lợn ngày tết đã thành tục lệ, nên giữa các hộ thỏa thuận miệng sẽ có sự phân công xem nhà ai đảm nhận công việc nuôi lợn. Cũng có khi việc nuôi lợn sẽ được phân bổ luân phiên qua từng năm, nghĩa là nhà này nuôi năm nay, nhà kia sẽ nuôi năm sau, và sẽ luân chuyển quay vòng đủ lượt các hộ "ăn đụng". Việc đụng lợn có thể hai, ba, bốn nhà ăn chung một con lợn với nhau; cũng có thể là cả gần chục nhà, tùy theo trọng lượng của con lợn sẽ mổ to hay nhỏ, và mức tiêu thụ thịt lợn trong dịp tết của những nhà trong nhóm "ăn đụng" có nhiều hay, ít... Nhà tôi thường hay "ăn đụng" chỉ với mấy anh em trong gia đình do ông bà nội tôi sinh ra. Bố tôi là trưởng nam, diện tích vườn nhà lại rộng rãi, nhiều rau nên việc nuôi lợn để mổ vào dịp tết thì các chú, cô, bác luôn giao cho cha mẹ tôi. Chính vì nhà luôn phải nuôi lợn để mổ ăn tết như vậy nên mấy anh chị em chúng tôi luôn khá vất vả, khi ngoài giờ học ra thường luôn phải thay nhau cắt rau, băm bèo, nấu cám và cho lợn ăn... Thỏa thuận của việc ăn đụng lợn ở quê thường được trả bằng thóc lúa, khi mỗi phần thịt, tùy theo con lợn to, nhỏ khác nhau mà hộ ăn đụng phải trả bao nhiêu kg thóc. Ngày nay, cũng vẫn còn trào lưu trả công người nuôi lợn bằng thóc lúa, nhưng cũng có một số hội ăn đụng trả luôn bằng tiền cho tiện...
Không khí những ngày cận tết khi mọi nhà đều mang lợn ra mổ để làm cỗ của những ngày xưa ấy luôn rất vui nhộn. Ngay từ ngày 26, 27 Tết đã có nhà bắt lợn, rồi mổ lợn từ sáng sớm khiến tiếng lợn kêu eng éc râm ran cả làng quê. Rộn rã tiếng lợn kêu hơn cả là vào sáng ngày 30 Tết, bởi ngày đó là ngày cuối cùng của năm cũ, và cũng là buổi đầu tiên làm cỗ cúng 3 ngày tết, vì vậy mà mọi nguyên liệu, thực phẩm phải được mua sắm, chuẩn bị đủ đầy, trong đó không thể thiếu thịt lợn.
Ngày mổ lợn, trong lúc người lớn thì tất bật lo toan nhiều công việc thì trẻ nhỏ chúng tôi thường được phân công đun nước sôi để làm lông, rồi lo cắt những tàu lá chuối để chải ra sân gạch làm chỗ ngả thịt ra chia phần... Thời khắc từng phần thịt của con lợn được xẻ ra chia đều cho các hộ "ăn đụng" là lúc bọn trẻ con hay ngấp ngóng nhất, bởi đứa nào đứa nấy đều chỉ muốn thịt được chia nhanh để nhà nào nhà ấy mang thịt về nấu tết. Tôi còn nhớ, hồi đó vì nhà đảm nhận công việc nuôi lợn nên bao giờ khi mổ gia đình tôi cũng nhận được phần hơn so với những hộ "ăn đụng", đó là hai lá mỡ, cộng với cái đuôi. Cái đuôi thì bao giờ mấy anh em tôi cũng luộc chín ăn liền, còn số mỡ nước rán từ hai lá mỡ ấy mẹ thường để dành để ăn dần ...
Năm nay trở về nhà đón tết chắc chắn tôi lại được hòa mình vào không khí rộn rã của làng quê như thuở ấu thơ ngày trước, khi lại được nghe tiếng lợn kêu eng éc và tìm lại chút kỷ niệm trong tục đụng lợn của những ngày ấu thơ tưởng như chỉ còn trong hoài niệm. Tôi nghĩ, vào dịp tết ở quê, không chỉ ngày xưa, mà ngày nay thì phong tục ăn đụng lợn cũng sẽ rất vui…
TRỊNH VIẾT HIỆP
Hà Nội
