Cuộc chiến chống thuốc lá ở nước ta rất gian nan, vất vả, dù đã ban hành nhiều quy định khắt khe, song thành quả thu được vẫn còn khiêm tốn. Vẫn còn nhiều người lén hút trong khuôn viên bệnh viện, trường học, tàn thuốc vẫn ngập trong các thùng gạt tàn và vương vãi ở góc các tòa nhà. Thậm chí có nhiều quán cà phê máy lạnh giờ cũng “bó tay” với khách hút thuốc.
Một nguyên nhân chính khiến tình trạng hút thuốc lá không thuyên giảm là giá thuốc tại Việt Nam còn quá rẻ. Tôi có quen với một nhóm anh em chạy GrabBike trên đường Trần Hưng Đạo (quận 1, TPHCM). Đa số họ đều hút thuốc. Anh nào cũng hút hàng ngày 2 gói Jet. Ngày chỉ một cử cà phê nhưng phải đến 2 gói thuốc cũng đúng thôi, vì mỗi gói thuốc chỉ tầm 17.000 - 18.000 đồng. Có người quen hút Hero, rồi Con Mèo bao nhỏ và nhiều loại khác, giá rẻ hơn chút đỉnh. Đó là chưa kể dạo gần đây các hãng thuốc lá thuê đội quân chân dài vào các quán tiếp thị, “mua một bao thuốc, miễn phí ly cà phê đá”. Giá thuốc lá khá bèo, cộng thêm những chiêu trò tiếp thị của hãng thuốc khiến khói thuốc lá vẫn tràn ngập.
Mới đây, Pháp đã công bố sẽ tăng giá bao thuốc lá lên mức 10EUR - tức tăng gần gấp đôi so với giá bán hiện nay; đồng thời đẩy mạnh chống nạn buôn lậu thuốc lá đang phá hoại chính sách bảo vệ sức khỏe người dân. Giải pháp tăng giá thuốc lá có hiệu quả thật sự. Năm 2000, giá bao thuốc lá tại Pháp chỉ 3,2EUR, đến năm 2014 tăng lên 7EUR - giá tăng hơn gấp đôi nên số lượng thuốc lá bán ra cũng giảm gần nửa. Giá thuốc lá cao làm một số người quyết tâm cai thuốc, hoặc vẫn hút nhưng ít hơn, và cũng làm cho những thanh thiếu niên chưa bao giờ hút thuốc trở nên do dự việc tiếp cận thuốc lá. Sau Pháp, đến lượt Anh, theo dự kiến giá một bao thuốc sẽ tầm 10 bảng Anh để người muốn mua hút phải chùn tay.
Sở dĩ giá thuốc lá ở Việt Nam thấp vì thuế thuốc lá của ta đang rất thấp. Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) năm 2017, tỷ lệ thuế của Việt Nam trong giá bán lẻ thuốc lá chỉ là 35%, trong khi trung bình thế giới là 58,6%. Được biết, Bộ Tài chính đã có đề nghị tăng thuế mỗi bao thuốc lá 1.000 đồng/gói. Nhiều ý kiến cho rằng mức tăng khuyến nghị phải cao gấp 2 lần, thậm chí 5 lần, như vậy mới hạn chế được nạn hút thuốc lá. Để đạt mục tiêu tới năm 2020 tỷ lệ hút thuốc ở nam giới phải giảm xuống 39% thay vì 45,3% năm 2017, WHO và nhiều chuyên gia khuyến nghị nên tăng mạnh thuế suất đặc biệt đối với thuốc lá. Ngay như tại Ả Rập Xê Út, loại thuế mới được áp dụng đã làm tăng giá thuốc lá lên đến 100%, theo đó một gói thuốc có giá 4USD - 6USD, khiến dân nghiện thuốc lá phải lao đao, dè chừng với túi tiền.
Cần nói thêm rằng, việc tăng giá thuốc lá và nỗ lực chống buôn lậu thuốc là 2 vấn đề cần tách bạch. Tăng cứ tăng nhưng chống vẫn cứ chống, không để việc tăng thuế thuốc lá dẫn đến nạn buôn lậu thuốc lá gia tăng.
