1. Trên thế giới, mỗi bữa sáng ước tính có hơn 2 tỷ người uống trà. Còn ở Việt Nam, trà là đồ uống giải khát thường ngày, là thú vui thưởng thức, môn chơi tao nhã, là nghi lễ - phong tục, nét bản sắc đậm dấu ấn vùng miền… Mỗi phong cách ấy, lại có những phẩm trà khác biệt. Kiếm tìm một loại trà ưng ý, hòa hợp, không khác chuyện tìm người bạn tâm giao để mong người và trà thành mối duyên gắn kết bền lâu theo năm tháng.
Ở đất nước sản xuất và xuất khẩu trà lớn thứ 5 của thế giới như Việt Nam, nói về sản phẩm trà thật đa dạng, nhưng gần đây, giới mộ trà chú ý nhiều đến những cây trà trên núi cao, gọi là trà Shan tuyết cổ thụ bởi những yếu tố độc đáo như: tính nguyên bản (đầu dòng), trà mọc tự nhiên, sạch, an toàn, quý hiếm, ích cho sức khỏe, nội chất mạnh mẽ, hương vị đa dạng.
Tìm hiểu giống trà cổ thụ, nghiệm ra điều lạ là trên dải trà Shan tuyết Việt Nam, trải từ Đông qua Tây Bắc, mỗi vùng thổ nhưỡng khác biệt, hương vị trà cũng thế mà có nhiều biến đổi. Trong đó, vùng trà cổ thụ ở Tà Xùa Sơn La có sự cân bằng hoàn hảo ở cả hương - vị trong nội chất trà.
Tà Xùa sở hữu vùng trà rộng lớn quanh bản làng người H’mông trên núi cao, được công nhận là quần thể Cây di sản. Nơi đây được thức mây kỳ diệu cứ ngày ngày trôi qua, nhờ vậy cây trà Tà Xùa như được tôi luyện trong không gian của thanh khiết, kết hợp dưỡng chất từ lớp đất đá giàu mỏ quặng, khoáng sản như sericit, cao lanh, uran… cùng tuổi đời bình quân đều trên 200 năm, giúp vùng trà cổ thụ Tà Xùa có nhiều khác biệt. Người H’mông Tà Xùa gắn bó với trà, sống xen với trà, việc thu hái, sao sấy, tạo những phẩm trà phong vị Tà Xùa, đã là đúc kết từ bao đời. Nhớ lần đầu thưởng thức hương vị của chén trà từ mây núi Tà Xùa, tôi đã ấn tượng ngay bởi hương thơm dịu dàng, thanh mới của mẻ trà vừa hoàn thiện, nhưng bất ngờ hơn là hậu chát rất nhẹ, không hề gắt để rồi tôn lên vị ngọt thanh êm, kéo dài.
2. Bẵng đi thời gian dài tôi mới có dịp trở lại Tà Xùa “săn mây”, lưu trú ở một điểm cũng tên là Trà Mây hostel Tà Xùa. Ở miền cao này có 2 đặc sản nổi bật, về phong cảnh là mây, còn lại không gì khác hơn là trà. Những ngày rong chơi, những buổi lang thang cùng mây núi, khi về lại chốn lưu trú Trà Mây, được thưởng thức chén trà từ bàn tay những người H’mông bản địa sản xuất, thật bất ngờ, dù đã uống qua nhiều chén trà miền cao, nhưng tôi chưa gặp ở đâu hương vị vừa thấy quen, nhưng cũng rất lạ như thế.
Trò chuyện cùng cô gái H’mông Mùa Thị Tồng - tổng quản ở Trà Mây Tà Xùa - về chén trà vừa thưởng thức, mới biết dòng trà ấy cũng gắn với mây, gọi là Bạch trà mây Tà Xùa. Không thấy những ngái, chát, nồng, ải… quen gặp trong vị trà diệt men theo kỹ thuật sao chảo, vò xoăn như trà xanh dưới xuôi, Bạch trà mây chẳng chút can thiệp của công nghệ hiện đại, không củi lửa, không sao sấy, không vò ủ… Trà được hái về, hong héo, việc còn lại là khí hậu ẩm mát, cùng mây núi Tà Xùa vờn quanh các mẻ trà từng ngày, từng giờ, giúp nội chất trà tự lên men, giữ lại những tinh hoa quyến rũ nhất, đợi người thưởng thức. Trà và mây, cứ như một sự kết hợp thật hoàn hảo, thú vị, để cây trà nhờ ẩm dưỡng của mây núi, phát triển theo thời gian, búp trà khi hái về, nhờ mây núi lên men theo cách cũng rất tự nhiên, hoang dã, nguyên sơ như sự sinh trưởng của cây trà. Nhấp từng ngụm trà - mây Tà Xùa, cảm giác như được nếm trải cả không gian (mây núi, phong cảnh), thời gian (tuổi của cây trà thể hiện qua nội chất) từ sự lên men kỳ diệu.
Sau sự ngạc nhiên với trà và mây, tôi được giới thiệu thêm dòng trà ép bánh đầu tiên của vùng Tà Xùa. Hỏi người bản địa, mới biết những bánh trà sớm nhất ra đời từ 2014 (mẻ thử nghiệm), hoàn thiện sản xuất từ 2018 trở về sau. Ở dòng trà ép bánh Tà Xùa, những nổi trội bề ngoài bộc lộ chậm hơn, khiêm nhường, e ấp, kín đáo hơn. Phải qua đến 3-4 lượt nước, khi cánh trà đủ độ bung nở, những hương hoa, hương chanh, vị béo, độ ngậy… lần lượt phô diễn, đem lại một trải nghiệm mới lạ, xen lẫn chút tự hào rằng trà Việt không như quan niệm cũ là trà nước phải xanh, vị chỉ là đắng, chát, khó uống, hợp với người trung niên - cao tuổi. Hương trà ở đây đầy đủ những hấp dẫn, quyến rũ, từ hương, vị, hậu vị, toát lên được khí chất của núi rừng, bản địa, những phong vị kỳ diệu ấy theo thời gian, chúng tự lên men, tự chuyển đổi, lại tạo thêm bao bất ngờ khác dành cho người thưởng thức.
Mây Tà Xùa vẫn cứ trôi, trà Tà Xùa vẫn vụ mùa cho búp non chờ hái, những bánh trà Tà Xùa vẫn tiếp tục dậy men, để khách xuôi khi rời miền phong cảnh, hành trang kỷ niệm có thêm những phẩm trà đầy quý giá làm bạn. Có lẽ, đó sẽ là một tình bạn đặc biệt càng theo thời gian, càng dậy men, thêm bền chặt và đầy trân quý.
