Dấu ấn tuồng sử thuần Việt
Vở cải lương sử Việt Câu thơ yên ngựa là niềm tự hào của gia tộc cải lương tuồng cổ Minh Tơ và của sân khấu TPHCM sau năm 1975. Nội dung vở tái hiện giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc, cuộc chiến chống quân Tống của quân dân ta thời nhà Lý với chiến thắng vang dội của danh tướng Lý Thường Kiệt tại phòng tuyến sông Như Nguyệt (sông Cầu).
Vở cải lương tuồng cổ Câu thơ yên ngựa còn được xem là vở diễn ghi đậm dấu ấn phát triển của sân khấu sau ngày thống nhất đất nước (30-4-1975). Khi đó, các đoàn cải lương tuồng cổ được khuyến khích giảm tuồng tích nước ngoài, tăng tuồng có nội dung thuần Việt. NSND Thanh Tòng đã họp bàn cùng gia đình Minh Tơ, suy tính, tìm hướng đi mới cho hoạt động tổ chức biểu diễn.
Điểm son của hành trình nghiên cứu, thay đổi và làm nghề của gia tộc cải lương Minh Tơ chính là sự ra đời của vở cải lương thuần Việt Câu thơ yên ngựa vào năm 1979. Tác phẩm sau đó được đánh giá là một thành công lớn khi vừa thể hiện được vẻ đẹp của cải lương tuồng cổ trong việc kế thừa và phát huy vũ đạo hát bội truyền thống.
Vở diễn cuốn hút người nghe bằng các bài bản âm nhạc mới lạ, đặc sắc do nhạc sĩ Đức Phú sáng tác, bao gồm các bài bản truyền thống, đờn ca tài tử, cải lương, thể hiện sự hài hòa âm nhạc cổ kim.
Vở cũng ghi dấu ấn của NSND Thanh Tòng trong tìm tòi và xây dựng nên một phong cách, thể loại kịch bản mới, góp phần trao truyền sức sống cho sân khấu cải lương, phát huy và lan tỏa ý nghĩa Việt hóa nghệ thuật cải lương tuồng cổ, giảm dần sự xâm lấn và chiếm lĩnh thị trường của các tuồng tích nước ngoài.
Sau bản dựng của NSND Thanh Tòng, nhiều bản dựng khác của vở này cũng lần lượt xuất hiện với không ít sự mới lạ. Năm 1982, vở được ghi hình và phát sóng trên Đài Truyền hình TPHCM đã gây tiếng vang lớn. Năm 1984, NSND Thanh Tòng đưa Câu thơ yên ngựa sang Pháp biểu diễn. Năm 1985, vở đoạt nhiều giải thưởng tại Hội diễn Cải lương toàn quốc.
Từ đó đến nay, Câu thơ yên ngựa luôn được xem là tác phẩm kinh điển của sân khấu cải lương, được các nghệ sĩ lựa chọn dàn dựng trích đoạn để tham gia các liên hoan, hội diễn chuyên nghiệp. Đặc biệt, kịch bản Câu thơ yên ngựa cũng được chọn là tác phẩm tiêu biểu trong các công trình nghiên cứu, hội thảo, tọa đàm về sân khấu, là mẫu mực về sáng tác kịch bản cải lương thuần Việt trong dòng chảy phát triển nghệ thuật sân khấu tuồng cổ.
Chào mừng kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30-4-1975 - 30-4-2025), với mong muốn tái dựng một trong những vở cải lương tiêu biểu của sân khấu TPHCM, Sân khấu mới Đại Việt và gia tộc tuồng cổ Minh Tơ tái dựng lại Câu thơ yên ngựa, như NSND Quế Trân (con gái NSND Thanh Tòng) chia sẻ: “Để giới thiệu rộng rãi hơn đến mọi người về cải lương tuồng cổ Việt một cách đúng nghĩa và giá trị nhất, như ba tôi đã tâm huyết”.
Nét mới của bản dựng 2025
Vở cải lương Câu thơ yên ngựa phiên bản 2025 có sự tham gia biểu diễn của NSND Quế Trân; các NSƯT Chí Linh, Tú Sương, Bảo Trí, Võ Minh Lâm; các nghệ sĩ Điền Trung, Lê Thanh Thảo, Nhã Thy, Xuân Trúc… Ngoài ra, các thế hệ nghệ sĩ lớn tuổi của gia tộc Minh Tơ như Thanh Sơn, Công Minh, Yến Phương, nhạc sĩ Minh Tâm… cũng sẽ tham gia hỗ trợ lớp nghệ sĩ trẻ hoàn thành tốt nhất các vai diễn.
Đạo diễn, NSƯT Hoa Hạ chia sẻ: “Với Câu thơ yên ngựa, tôi chú trọng khai thác khả năng của các diễn viên trẻ, tạo không gian sân khấu đẹp, lộng lẫy, sang trọng, uy nghi hơn, bên cạnh đó vẫn gìn giữ và phát huy giá trị phần âm nhạc quá xuất sắc của nhạc sĩ Đức Phú. Chúng tôi đang tiếp tục con đường Việt hóa cải lương tuồng cổ mà NSND Thanh Tòng đã khởi xướng và Câu thơ yên ngựa là vở đầu tiên triển khai cho dự án thực hiện loạt vở cải lương tuồng cổ đã tạo ấn tượng rất tốt đẹp với công chúng từ trước đến nay”.
NSND Quế Trân bộc bạch: “Gần 50 năm qua, Câu thơ yên ngựa đã có rất nhiều phiên bản xuất sắc đến từ các đạo diễn và thế hệ diễn viên tài năng. Chính vì thế, bản dựng mới chịu nhiều áp lực, nhưng tôi tin NSƯT Hoa Hạ và các diễn viên trẻ sẽ phát huy và khai thác tối đa sức hút và giá trị của kịch bản kinh điển này”.
Cùng với đó, NSND Quế Trân cũng chia sẻ về việc làm mới nghệ thuật cải lương. Theo đó, bên cạnh việc bảo tồn sân khấu truyền thống, rất cần sự mạnh dạn sáng tạo, cách làm mới lạ trong phục dựng những tác phẩm cũ. Từ đó, tạo hơi thở tươi mới cho cải lương, vừa đáp ứng nhu cầu giải trí cho khán giả hiện đại, vừa giữ được giá trị và vẻ đẹp của nghệ thuật cải lương truyền thống.
