Quê hương của những anh hùng
Ông Hoàng Minh Đề, nguyên Bí thư Huyện ủy Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình, cho biết: “Huyện Tuyên Hóa có 14 xã, đều được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT”. Đoạn hạ lưu, sông Gianh có châu thổ rộng lớn ở các huyện thị: Ba Đồn, Quảng Trạch, Bố Trạch.
Ở huyện Bố Trạch, ông Phan Văn Gòn - nguyên Bí thư Huyện ủy Bố Trạch, tự hào: “Phần bờ sông Gianh đoạn Bố Trạch có các xã Thanh Trạch, Bắc Trạch, Mỹ Trạch, Hạ Trạch cũng đều là những địa phương kiên cường, anh dũng, bất khuất và vinh dự được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT”.
Huyện Quảng Trạch có 34 xã, tất cả đều được phong Anh hùng LLVT... ông Gòn may mắn tiếp cận toàn bộ các xã ở sông Gianh và cả không ít những bộ gia phả ở đây. Qua đó được biết, những làng mạc bên bờ sông Gianh đã sinh ra nhiều vị tướng đức độ, tài năng cho Quân đội Nhân dân Việt Nam. Đó là chưa kể nhiều vị tướng công tác trong ngành công an.
Dòng sông Gianh yên bình hôm nay Gia phả họ Trần ở xã Văn Hóa còn ghi rõ: Thiếu tướng Hoàng Sâm tên thật là Trần Văn Kỳ sinh năm 1915, 12 tuổi theo bố mẹ sang Nakhon, Chiang Mai (Thái Lan) sinh sống.
Ở đây cậu thiếu niên Trần Văn Kỳ được kết nạp vào Đội Thiếu niên tiền phong Việt kiều và khi Thầu Chính (Bác Hồ) đến hoạt động, cậu Kỳ được chọn làm liên lạc. Ông có nhiều thành tích lớn trong hoạt động cách mạng và vang danh với chiến thuật thu phục thổ phỉ”.
Trong khi đó, các xã lưu vực sông Gianh qua huyện Bố Trạch cũng đóng góp cho đất nước 4 vị tướng: “Gồm Trung tướng Lê Văn Tri - Anh hùng LLVTND, Thiếu tướng Lưu Bá Xảo, Thiếu tướng Lưu Dương, Thiếu tướng Phan Văn Minh. Thiếu tướng Minh hiện là Phó Tư lệnh Cảnh sát biển Việt Nam”, ông Phan Văn Gòn cho biết.
Huyện Quảng Trạch và thị xã Ba Đồn nơi con sông chảy qua đã cống hiến cho đất nước 18 vị tướng lĩnh thuộc các quân binh chủng Quân đội Nhân dân Việt Nam. Đấy là con số hiếm có. Nhiều nhất có lẽ là xã Quảng Trung, có 4 vị tướng, trong đó gia đình Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên đóng góp cho quê hương 3 vị tướng.
Bí thư Huyện ủy Quảng Trạch, ông Đậu Minh Ngọc nói: “Trước đây khi Ba Đồn chưa chia tách, Quảng Trạch có 18 vị tướng từng tắm mát ở dòng nước sông Gianh. Nay dù chia tách địa giới hành chính thì các vị tướng vẫn gốc gác hai tiếng Quảng Trạch bản quán với nước non. Ai cũng tự hào khi là một phần từ sông Gianh, từ các cánh đồng giàu phù sa con sông đã nuôi nấng thành người”.
Màu xanh huyền thoại
Mặc dù việc nước bận rộn và gian truân, nhưng những vị tướng sinh ra và lớn lên dọc sông Gianh luôn hướng về quê nhà mỗi khi có dịp. Những câu từ của Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên khi tả về dòng sông trong di cảo Trọn một con đường là tiêu biểu nhất: “Người đời thường nói quê hương là đỉnh núi, dòng sông là cây đa, bến nước, sân đình… Với tôi điều đó thật thiêng liêng, hàm súc. Quê hương và tuổi thơ tôi có nhiều điều gợi thương gợi nhớ, nhưng sâu đậm nhất vẫn là sông Gianh. Tuổi thơ tôi lớn cùng sông Gianh, dòng sông đã đi vào lịch sử dân tộc bao đời và chứa đựng trong mình bao sự tích, huyền thoại; sông đã chứng kiến nỗi đau đất nước bị chia cắt, Trịnh - Nguyễn phân tranh. Ngược về nguồn của sông Gianh cũng là ngược về lịch sử của vùng đất quê tôi, một vùng non xanh nước biếc, màu xanh của huyền thoại, màu xanh của thời gian”.
Cụ Nguyễn Hanh, một lão niên ở xã Quảng Trung nói: “Tướng dọc sông Gianh đều là tướng ra trận. Cũng vì ngày xưa hơn 300 năm Trịnh - Nguyễn phân tranh đã hun đúc dòng chảy trong huyết quản về trận mạc như thế, mà nay hậu thế có những vị tướng ra đi từ đây”.
Thầy giáo dạy sử đã nghỉ hưu Võ Minh Khiêu (ở xã Quảng Trung) bổ sung thêm: “Dọc sông Gianh tinh thần yêu nước thương nòi như bao vùng quê khác ở Việt Nam. Xưa thì có chống giặc Minh, giặc Thanh, chống ngàn năm đô hộ phương Bắc. Gần hơn trước khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 nổ ra, ngọn lửa của phong trào Cần Vương đã hun đúc vào ý chí của bao thế hệ dọc sông Gianh”.
Thật vậy, thế hệ phong trào Cần Vương vẫn còn rõ dấu tích những lãnh binh như đề đốc Lê Trực, Lê Mô Khởi, Mai Lượng… đã xây dựng phong trào mạnh mẽ, đánh nhiều trận dọc sông Gianh gây tiếng vang lưu truyền hậu thế. Lăng mộ, đền thờ của những bậc tiền nhân ấy được Nhà nước công nhận là di tích lịch sử quốc gia bên bờ Gianh huyền thoại. Người ta nói sông Gianh anh hùng là vậy.
