Vai trò của Trung tâm Dữ liệu quốc gia
Hầu hết các loại tiền kỹ thuật số được xây dựng dựa trên công nghệ Blockchain. Việc phát hành tiền kỹ thuật số cũng tuân theo những quy tắc nhất định, nhằm đảm bảo số lượng tiền được phát hành không quá nhiều, vì sẽ gây ra tình trạng lạm phát giảm giá trị đồng tiền. Trước chỉ đạo của các cấp trung ương, việc xây dựng khung pháp lý cho tiền kỹ thuật số trở nên cấp bách.
Theo ThS Mai Hoàng Phước, Trường Đại học Kinh tế - Luật (ĐHQG TPHCM), việc không công nhận tiền kỹ thuật số là tài sản hợp pháp sẽ dẫn đến những hệ lụy như: thiếu cơ chế bảo vệ nhà đầu tư nên họ có thể bị mất trắng nếu gặp sàn lừa đảo; thiếu pháp lý để phân chia tài sản chung và gây khó khăn trong việc thừa kế.
“Việc xác định tiền kỹ thuật số là tài sản và xây dựng khung pháp lý là cần thiết, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho sự phát triển của thị trường tiền kỹ thuật số tại Việt Nam trong tương lai”, ThS Mai Hoàng Phước nhấn mạnh.
“Để quản lý, điều chỉnh tiền kỹ thuật số cần xây dựng hệ thống pháp luật thống nhất, khung pháp luật phù hợp với thực trạng hiện nay của Việt Nam. Khi xem tiền kỹ thuật số là một loại tài sản sẽ mở ra những cơ chế, cơ sở pháp lý cho việc bảo vệ quyền sở hữu của các chủ thể sở hữu tiền kỹ thuật số, đồng thời dưới góc độ Nhà nước, sẽ có cơ sở cho việc quản lý, thu thuế liên quan đến các giao dịch tiền kỹ thuật số”, ThS Nguyễn Nhật Thanh, Trường ĐH Luật TPHCM chia sẻ.
Còn theo GS-TS Đỗ Văn Đại, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Luật TPHCM, khi công nhận tiền kỹ thuật số là một loại tài sản rất cần có những quy định về thương mại tài sản, thành lập sàn giao dịch; đồng thời có những ưu đãi, hỗ trợ để doanh nghiệp Việt tạo ra đồng tiền kỹ thuật số “made in Việt Nam” sau khi có khung pháp lý rõ ràng.
Bộ Công an đã thành lập Trung tâm Dữ liệu quốc gia vào ngày 1-3, trong đó dữ liệu là nền tảng cốt lõi cung cấp các dịch vụ liên quan đến dữ liệu, hỗ trợ hoạch định chính sách, kiến tạo phát triển, xây dựng Chính phủ số, xã hội số và kinh tế số, bảo đảm quốc phòng, an ninh sẽ là động lực quan trọng xây dựng kỷ nguyên mới thịnh vượng... Trung tâm này có vai trò rất lớn trong xây dựng sàn giao dịch tiền kỹ thuật số.
Chính sách về tiền kỹ thuật số của một số nước
Nhật Bản: Vào ngày 1-4-2017, Cơ quan Dịch vụ Tài chính Nhật Bản đã ban hành một đạo luật mới cho phép sử dụng tiền kỹ thuật số làm phương thức thanh toán, về cơ bản cấp cho nó địa vị pháp lý giống như bất kỳ loại tiền tệ khác. Để kiểm soát các giao dịch cũng như ngăn chặn các hành vi tiêu cực thì các sàn giao dịch buộc phải xác minh thông tin nhân thân khách hàng, nội dung giao dịch.
Mỹ: Những tổ chức sử dụng tiền ảo cần phải tiến hành đăng ký hoạt động kinh doanh dưới hình thức một công ty dịch vụ kinh doanh tiền tệ, đồng thời phải tuân thủ mọi quy định về báo cáo và lưu trữ hồ sơ trước Bộ Tài chính của Mỹ. Tuy nhiên, các bang của Mỹ lại có những quy định khác nhau về tiền kỹ thuật số.
Châu Âu: Ngày 22-10-2015, Tòa án công lý châu Âu đã ban hành án lệ C-264/14 liên quan đến các giao dịch mua và bán đơn vị tiền ảo bitcoin để trao đổi với các đồng tiền truyền thống. Theo đó, Tòa án công lý châu Âu đã xác định bitcoin là một đơn vị tiền tệ, nó cũng là một loại vật ngang giá được xây dựng bằng niềm tin của công chúng, tương tự như EUR hay USD.
Các sàn giao dịch lớn nhất thế giới
Khu vực châu Âu: Bitstamp, một trong những sàn giao dịch tiền số lâu đời nhất, có giấy phép tại nhiều quốc gia EU. Binance (phiên bản Binance Europe) điều chỉnh theo luật MiCA, cung cấp dịch vụ cho khách hàng châu Âu với các quy tắc giám sát nghiêm ngặt.
Khu vực châu Á: Binance là sàn giao dịch lớn nhất thế giới, có trụ sở tại nhiều khu vực, nhưng gặp khó khăn pháp lý tại Mỹ và châu Âu. OKX, Huobi hoạt động mạnh tại Trung Quốc, Singapore và các nước Đông Nam Á. Bybit nổi bật trong mảng giao dịch phái sinh, tập trung vào thị trường châu Á.
Sàn giao dịch theo mô hình sandbox
ThS Nguyễn Nhật Thanh cho rằng, để quản lý tốt tiền kỹ thuật số cần xây dựng sàn giao dịch tiền kỹ thuật số. Do mô hình này còn khá mới mẻ ở Việt Nam và có khả năng tác động sâu rộng đến nền kinh tế, nên bước đầu các sàn giao dịch này cần được đặt dưới sự kiểm soát, điều hành của một cơ quan nhà nước có thẩm quyền, để việc điều tiết, điều chỉnh sự tác động đến xã hội được kịp thời.
Việc xây dựng sàn giao dịch tiền kỹ thuật số ở dạng sandbox đòi hỏi nhiều dữ liệu số từ các đơn vị, vì sandbox này không chỉ là không gian thử nghiệm, mà còn là công cụ để đánh giá rủi ro và đưa ra chính sách quản lý phù hợp. Đơn vị xây dựng sàn cần phối hợp Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công an để giám sát giao dịch, ngăn chặn các hoạt động rửa tiền, tài trợ khủng bố.
Nhìn sang Singapore, sandbox của Cơ quan Quản lý Tiền tệ Singapore (MAS) do cơ quan nhà nước chủ trì đã giúp thử nghiệm nhiều mô hình sàn giao dịch tài sản số thành công, đảm bảo cả yếu tố đổi mới và tuân thủ pháp lý. Các mô hình sandbox thành công trên thế giới đều giao cho cơ quan quản lý công hoặc tổ chức có quan hệ chặt chẽ với Chính phủ để đảm bảo khả năng kiểm soát rủi ro tài chính, không để thị trường tài sản số phát triển một cách tự do và không giám sát.
Sandbox là khung thể chế thử nghiệm có kiểm soát đối với các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới… để khai thông những bế tắc cùng với các ưu đãi dành riêng. Vì vậy, các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cũng cần đi theo mô hình sandbox và hiện các cơ quan quản lý nhà nước đang xây dựng mô hình sandbox cho sàn giao dịch tiền kỹ thuật số.
Để sàn hoạt động hiệu quả còn cần phải có hệ thống blockchain quốc gia có độ bảo mật cao, có thể tích hợp với hệ thống tài chính và quản lý nhà nước, hay hệ thống định danh phi tập trung, giúp xác minh danh tính người tham gia giao dịch, tuân thủ quy định KYC (Know Your Customer) và chống rửa tiền (AML). Cho nên, việc sàn giao dịch tích hợp trực tiếp với hệ thống dữ liệu quốc gia sẽ kiểm soát tốt hơn tính hợp pháp của tài sản số, tiền kỹ thuật số…
Lấy ví dụ của Nhật Bản, cơ quan quản lý sandbox cũng phối hợp cơ sở dữ liệu dân cư để thực hiện KYC và kiểm soát giao dịch. Mô hình này được giới chuyên gia cho rằng phù hợp để Việt Nam áp dụng và cần đơn vị xây dựng sàn giao dịch tiền kỹ thuật số có mối liên kết chặt chẽ với Trung tâm Dữ liệu Quốc gia, cho phép kết hợp dữ liệu dân cư để triển khai hệ thống KYC mạnh mẽ, hạn chế tình trạng giao dịch ẩn danh bất hợp pháp.
Thứ trưởng Bộ Tài chính NGUYỄN ĐỨC CHI:
Báo cáo Chính phủ về thí điểm sàn giao dịch tiền ảo trong tháng 3
Tài sản số, tiền số, tiền ảo là vấn đề rất phức tạp và mới không chỉ đối với Việt Nam mà với nhiều quốc gia trên thế giới. Các quốc gia vẫn đang tiếp tục nghiên cứu kỹ lưỡng và đưa ra những khuôn khổ pháp lý khác nhau để quản lý tài sản mã hóa, tài sản số minh bạch, hướng tới việc phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia, mỗi nền kinh tế. Thủ tướng Chính phủ cũng đã khẩn trương chỉ đạo việc nghiên cứu, xây dựng khuôn khổ pháp lý cho hoạt động này ở Việt Nam.
Bộ Tài chính đã được Thủ tướng giao trong tháng 3 này sẽ báo cáo với Chính phủ để ban hành nghị quyết cho phép thí điểm xây dựng, đưa vào vận hành sàn giao dịch tiền ảo tổ chức bởi doanh nghiệp được Nhà nước cho phép. Từ đó, các tổ chức, cá nhân, nhà đầu tư ở Việt Nam có nơi để giao dịch, đầu tư, mua bán. Nhà nước sẽ bảo vệ các quyền lợi hợp pháp, chính đáng của các tổ chức, cá nhân khi tham gia hoạt động trên thị trường này.
Bên cạnh đó, sớm xây dựng quy định pháp quy, pháp luật cho phép các doanh nghiệp, các tổ chức Việt Nam có thể phát hành tài sản này của mình để huy động nguồn lực tài chính phục vụ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của tổ chức đó. Qua đó, đóng góp vào phát triển chung đối với nền kinh tế đất nước, phục vụ cho mục tiêu tăng trưởng, cũng như bắt kịp xu thế phát triển chung của thế giới về tài sản ảo, tài sản số. Chúng ta phải có trách nhiệm làm sớm, không để Việt Nam tụt lại phía sau.
TS CẤN VĂN LỰC - thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ Quốc gia:
Có cách tiếp cận phù hợp với tiền kỹ thuật số
Có nhiều người Việt tham gia đầu tư hay sở hữu tiền kỹ thuật số có thể được giải thích bởi một số lý do như: Hy vọng kiếm lời nhanh; tâm lý đám đông theo trào lưu; sự phát triển nhanh của công nghệ số và sự tinh vi, tinh quái của những kẻ lừa đảo.
Nhiều vụ lừa đảo đầu tư tiền kỹ thuật số, tiền ảo đã diễn ra tại Việt Nam, với giá trị tổn thất rất lớn, như vụ lừa đảo tiền ảo đa cấp iFan làm “bốc hơi” hơn 15.000 tỷ đồng của trên 32.000 nạn nhân vào năm 2018.
Một hệ lụy nữa là sự phát triển mạnh mẽ của tiền kỹ thuật số cũng gây ra tâm lý đầu cơ trong xã hội, khiến nhiều người lao vào đầu tư mà bỏ qua các ngành kinh tế truyền thống, giảm nguồn lực đầu tư xã hội, và gây hệ lụy cuộc sống gia đình, trật tự an ninh.
Do đó, Việt Nam cần sớm có nghiên cứu đầy đủ, nghiêm túc và có cách tiếp cận phù hợp với tiền kỹ thuật số do nước khác phát hành và mong muốn được giao dịch, chấp nhận tại Việt Nam; sớm xây dựng khung pháp lý cho tài sản số nói chung và tiền kỹ thuật số nói riêng, theo hướng có thử nghiệm, rồi đánh giá sơ kết, để quyết định nhân rộng hay thu hẹp; việc cấp phép và giám sát chặt chẽ các sàn giao dịch tiền kỹ thuật số (nhất là tiền ảo, tiền mã hóa) trong nước là cần thiết.
Cuối cùng, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, bộ, ngành để đảm bảo rằng các chính sách liên quan đến tiền kỹ thuật số được thực thi một cách đồng bộ và hiệu quả.
LS TRƯƠNG THANH ĐỨC - Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam:
Góp phần giảm rủi ro “chảy máu” ngoại tệ
Việc triển khai quản lý tiền kỹ thuật số của nước ta đang quá chậm. Đây là vấn đề rất mới, không chỉ riêng với Việt Nam, vì thế chúng ta gần như chưa có khung pháp lý rõ ràng, trong khi rất nhiều người Việt đang sở hữu, đầu tư tiền số, tiền ảo. Đặc biệt, cần sớm quản lý đồng tiền này dưới dạng một loại tài sản ảo để tránh các tác động tiêu cực đến nền kinh tế và các vấn đề xã hội, đồng thời giúp đóng góp giá trị cho kinh tế đất nước.
Đây là một bước đi cần thiết, thể hiện quan điểm đổi mới, bảo đảm tự do kinh doanh, qua đó thu hút đầu tư nước ngoài. Tiền kỹ thuật số gần như là xu thế để đáp ứng nhu cầu đầu tư kinh doanh của người dân. Khi có khung pháp lý sẽ giúp hạn chế việc người dân phải đi mua bán ở nước ngoài, giảm rủi ro “chảy máu” ngoại tệ.
LƯU THỦY ghi
