Sơ hở quản lý lao động nước ngoài

Bài 1: Tràn ngập lao động không phép

Từ ngày 1-8-2011, Nghị định sửa đổi bổ sung về vấn đề tuyển dụng quản lý người nước ngoài làm việc tại Việt Nam do Thủ tướng ký ban hành đã có hiệu lực. Theo đó, việc đưa lao động nước ngoài vào Việt Nam làm việc chỉ được chấp nhận sau khi không thể tuyển được công dân Việt Nam. Tuy nhiên, tại nhiều công trình ở nhiều địa phương, lao động phổ thông nước ngoài vẫn đang tràn ngập, trong đó có hàng ngàn công nhân lao động trái phép.

• Lao động Trung Quốc làm việc phổ thông

Từ Hà Nội, chỉ đi hơn 90km là tới dự án Nhà máy đạm Ninh Bình, nằm bên đường 10 thuộc xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh (Ninh Bình). Giữa vùng quê yên ả, xa vắng xuất hiện hàng ngàn công nhân Trung Quốc đang thi công một dự án loại trung bình của Việt Nam.

Đúng 2 giờ chiều, trời nắng đổ lửa, hàng trăm công nhân Trung Quốc bắt đầu rời khỏi nhà trọ túa ra công trường. Mỗi tốp khoảng 5 - 8 người, đi rầm rập. Phần lớn trong số họ mặc đồng phục và đồ bảo hộ lao động, nhưng cũng có nhiều công nhân không mặc đồng phục, đồ bảo hộ mà chỉ mặc áo quần lem nhem, xộc xệch. Cùng lúc đó, khoảng 4 - 5 chiếc ô tô loại 12 - 24 chỗ, trên xe chở hàng trăm “cán bộ” Trung Quốc từ TP Ninh Bình xuống, ồ ạt tiến vào công trường để bắt đầu ca làm mới.

Thi thoảng lại có một người Trung Quốc tạt vào quán nước ven đường mua bao thuốc lá, gói bánh. Qua phiên dịch của chị bán hàng, một lao động tên Tung Zhang cho biết, hiện dự án thi công Nhà máy đạm Ninh Bình đang do 7 - 8 công ty của Trung Quốc thi công và đưa theo công nhân sang. Phần lớn công nhân Trung Quốc đều được thu gom ở tỉnh Quảng Tây. Zhang còn cho biết, trong số những công nhân lao động phổ thông đang làm việc, có cả những nữ nhân công Trung Quốc đã có tuổi cũng được nhà thầu vét theo. Họ đều có cỡ tuổi 45 - 50, chủ yếu làm những việc phụ.

Tại đây, cũng có công nhân Việt Nam, song ước lượng chỉ vài chục người. Công nhân Việt Nam không được ở trong lán trại tập thể đặt cạnh nhà máy, mà phải ở trọ tại các làng nằm xung quanh khu công nghiệp Ninh Phúc. Anh Nguyễn Đỗ Lợi, một công nhân quê ở Yên Khánh (Ninh Bình) cho biết, do bất đồng ngôn ngữ và không được chủ Trung Quốc tin tưởng, nên những công nhân Việt Nam chỉ làm những việc phụ.

Tuy nhiên, cùng là lao động phổ thông, nhưng mức lương của công nhân Trung Quốc luôn được trả cao gấp 5 - 7 lần. Bình quân lương của công nhân Việt Nam chỉ khoảng 3 - 6 triệu đồng/tháng thì lương công nhân Trung Quốc trên 20 triệu đồng/tháng.

Trên chuyến xe từ Hà Nội xuống Ninh Bình, tình cờ chúng tôi gặp một cô gái Trung Quốc có tên Việt Nam là Trịnh Thị Vân, hiện đang sống ở Quảng Ninh. Vân cho biết, cô là phiên dịch viên của một công ty ở tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc) chuyên nhận thầu các dự án nhà máy xi măng của Việt Nam. Năm trước, công ty của Vân đã thi công Nhà máy xi măng Thanh Liêm (Hà Nam), hiện đang thi công 3 nhà máy khác ở Thái Nguyên, Thanh Ba (Phú Thọ) và Đông Triều (Quảng Ninh).

“Do bất đồng về ngôn ngữ, nên dự án ở đâu công ty chúng tôi đều đưa công nhân của Trung Quốc sang làm việc”. Ở đâu có nhà thầu Trung Quốc, ở đó có những “làng Trung Quốc”. Quanh các khu vực Thủy Nguyên (Hải Phòng), Uông Bí, Đông Triều (Quảng Ninh)… công nhân Trung Quốc kéo sang thuê trọ, lao động rất nhiều. Theo Vân, sắp tới lượng công nhân Trung Quốc sang Việt Nam còn tăng lên nữa.

• Đi chui, làm việc trái phép

Theo Sở LĐTB-XH tỉnh Ninh Bình, chỉ riêng ở đây hiện đã có tới 26 dự án đang sử dụng lao động nước ngoài, với tổng cộng khoảng 2.400 lao động. Riêng ở dự án Nhà máy đạm Ninh Bình hiện có tới 1.988 lao động Trung Quốc, trong đó điều tra có tới 1.448 lao động không được cấp phép. Tổng số lao động nước ngoài không được cấp phép, đang làm việc chui trên địa bàn tỉnh Ninh Bình là 1.683 người.

Theo ông Vũ Đức Dương, Phó phòng Việc làm, Sở LĐTB-XH tỉnh Ninh Bình, trong số 1.988 lao động Trung Quốc đang làm việc ở Nhà máy đạm Ninh Bình, có hơn 1.300 người là lao động phổ thông.

“Theo chủ trương, chính sách của nước ta thì không cho phép lao động phổ thông nước ngoài vào làm việc, nhưng các lao động phổ thông Trung Quốc vẫn tìm mọi cách tràn vào, chủ yếu là thông qua đường du lịch, rồi ở lại để lao động trái phép” - ông Dương nói.

Ở Tân Rai (Bảo Lâm, Lâm Đồng), lãnh đạo Ban quản lý Dự án bauxite - nhôm Lâm Đồng cho biết, nhà máy đã hoàn thành đến 99% và hiện đang thực hiện công đoạn cân chỉnh thiết bị, một số hạng mục đang cho chạy thử không tải. Số lượng lao động nước ngoài, chủ yếu là Trung Quốc, ở đây vì thế đã giảm đáng kể. Cao điểm, có lúc lượng lao động này lên đến 1.700 người, hiện còn 556 người làm việc cho 12 nhà thầu. Trong đó, 402 lao động thời hạn trên 3 tháng có giấy phép.

Tại công trường Nhà máy Alumin Nhân Cơ (huyện Đắc R’lấp, tỉnh Đắc Nông), thời điểm giữa tháng 7-2011 có 267 lao động Trung Quốc, gồm 133 quản lý, kỹ sư và 154 công nhân kỹ thuật. Trong đó, có 252 người làm việc trên 3 tháng, theo quy định phải có giấy phép lao động, nhưng chỉ mới có 67 người được Sở LĐTB-XH Đắc Nông cấp phép, 33 hồ sơ đang được thẩm định. Như vậy, hiện 202 lao động vẫn chưa có giấy phép.

Nhóm PV

Bài 2: Hại cả mọi bề

Lao động phổ thông nước ngoài ồ ạt tràn vào nước ta làm việc trái phép, không tuân thủ theo phép tắc, thuần phong mỹ tục, không chỉ gây lo lắng cho xã hội mà còn “cướp” đi cơ hội việc làm của chính lao động trong nước, phát sinh nhiều phiền toái trong cuộc sống.

• Làng quê xáo động

Ông Nguyễn Văn Đức, một người dân xã Khánh Phú (Yên Khánh-Ninh Bình) kể: “Mới cách đây 4-5 năm, xã tôi vẫn là xã nghèo, nằm bên đường 10 Ninh Bình-Kim Sơn, nhưng bỗng ồn ào hẳn lên từ khi có dự án Nhà máy đạm Ninh Bình do các chủ thầu Trung Quốc đưa người Trung Quốc sang thi công”.

Ông Đức cho biết, khi bắt đầu có đông công nhân Trung Quốc đổ về, ngay lập tức mọc lên hàng trăm hàng quán ở hai bên vệ đường, bao vây quanh khu công nghiệp, nhà máy. Từ quán cơm phở, giải khát tới hiệu cắt tóc, gội đầu, mát-xa, karaoke... Hầu như quán nào cũng treo biển đề song ngữ Việt-Trung để thu hút khách Trung Quốc. Thậm chí, dọc đường vào Khu công nghiệp Ninh Phúc, còn mọc lên hẳn một nhà hàng lớn, chỉ để phục vụ công nhân, cán bộ Trung Quốc. Bởi thế, nơi đây được gọi là “làng Trung Quốc”.

Ngay sát cổng nhà máy đạm và khu lán trại công nhân Trung Quốc, còn có 2-3 quán nước, chuyên bán đồ ăn, thuốc lá Trung Quốc cho các lao động Trung Quốc. Thậm chí, còn xuất hiện một đội taxi chuyên đưa đón công nhân Trung Quốc đi giải trí vào các buổi tối.

Một tài xế tên P. kể: “Buổi tối, công nhân Trung Quốc thường kêu tụi em chở ra cầu Mới trên đường 10 (từ Ninh Bình đi Nam Định) để vui vẻ”. Theo P. tiết lộ, ở khu cầu Mới hiện mọc lên hàng chục nhà hàng, khách sạn, nhà nghỉ chuyên phục vụ “nhu cầu abc” của khách, với đa phần là công nhân Trung Quốc.

Còn tại Hải Phòng, nơi đang có nhiều lao động Trung Quốc thuê trọ để làm việc là tại hai xã Ngũ Lão và Tam Hưng, đều thuộc huyện Thủy Nguyên, làng quê những năm gần đây cũng xáo động hẳn khi có người nước ngoài tới cư ngụ. Theo người dân xã Tam Hưng, chỉ riêng ở đây có lúc đã có tới 3.000 công nhân Trung Quốc được đưa sang để thi công Nhà máy Nhiệt điệt Hải Phòng.

Còn tại xã Ngũ Lão nằm bên cạnh, mặc dù nhà thầu chỉ khai báo tạm trú khoảng 300 công nhân, nhưng trên thực tế, lượng công nhân Trung Quốc có mặt lên tới gần 1.000 người. Người dân Thủy Nguyên gọi họ là những công nhân “4 không”: không hộ chiếu, không visa, không tay nghề và không biết tiếng Việt.

Lý giải về tình trạng công nhân nước ngoài “4 không”, lãnh đạo Sở LĐTB-XH tỉnh Thanh Hóa và Hải Phòng đều cho biết, mặc dù quy định khi công nhân của nước ngoài vào làm việc phải có 3 loại giấy tờ quan trọng là: phiếu lý lịch tư pháp, giấy chứng nhận sức khỏe, bản sao chứng chỉ trình độ chuyên môn, nhưng cả ba loại giấy tờ này đều là do phía nước ngoài cung cấp, nên ta không thể kiểm soát được độ tin cậy. Vì vậy, chủ thầu nước ngoài đã hợp lý hóa hồ sơ, đưa phần lớn lao động phổ thông của họ vào nước ta làm việc, thậm chí cả những đối tượng có tiền án, tiền sự, trộm cắp, nghiện hút mà chúng ta cũng không thể xác minh.

Tình trạng này xảy ra còn do sự lơi lỏng của chính quyền địa phương. Nhiều nơi, do nôn nóng đẩy nhanh tiến độ dự án, nên chính quyền địa phương đã “ưu ái” cho các nhà thầu đưa lao động của họ sang. Sở LĐTB-XH và công an các địa phương cũng buông lỏng việc kiểm tra, hướng dẫn chủ thầu, doanh nghiệp thực hiện thủ tục nhập cư, khai báo tạm trú theo quy định vì cho rằng công trình thi công chỉ có tính chất mùa vụ, nên thường cho qua.

• Còn nhiều kẽ hở

PHÚC HẬU

Bài 3: Cần giải pháp đồng bộ

Bộ LĐTB-XH khẳng định, Việt Nam không chủ trương tiếp nhận lao động phổ thông của nước ngoài, chỉ khuyến khích những lao động có tay nghề của nước ngoài vào Việt Nam làm việc. Từ ngày 1-8, đã có hàng loạt chính sách kiểm soát lao động nước ngoài trái phép nhưng tình hình chưa được cải thiện…

Lao động nước ngoài tăng nhanh

Trong báo cáo mới nhất, ông Nguyễn Đại Đồng, Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ LĐTB-XH), thừa nhận, lượng lao động nước ngoài vào Việt Nam làm việc hiện đã lên tới hơn 74.000 người, trong khi báo cáo trước đó vào đầu tháng 1-2011 chỉ gần 57.000 người và năm 2008 mới chỉ có 52.633 người.

Theo ông Đồng, số lao động nước ngoài tại Việt Nam đến từ hơn 60 quốc gia, trong đó gần 60% mang quốc tịch châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc. Chỉ có 28,5% mang quốc tịch châu Âu và 13% đến từ các nước khác. Trước đó, tại hội nghị về việc làm năm 2011, ông Đồng khẳng định, gần 53% lao động nước ngoài đang làm việc tại Việt Nam chưa được cấp phép. Thực tế, những số liệu trên có được cũng từ các tổ chức nhà thầu, doanh nghiệp đưa ra, còn các cơ quan chức năng của ta chưa thể kiểm tra, rà soát hết được.

Theo Công an huyện Thủy Nguyên (Hải Phòng), sau khi xảy ra vụ ẩu đả giữa tập thể công nhân Trung Quốc với người dân xã Tam Hưng, một mặt lực lượng công an địa phương đã cắm công an chuyên trách địa bàn để theo dõi, đảm bảo an ninh trật tự, một mặt cũng tăng cường kiểm tra lý lịch, tạm trú của lao động nước ngoài đóng trên địa bàn. Song do lượng công nhân luôn biến động nên việc kiểm tra khó sát sao.

Còn theo Thanh tra của Bộ LĐTB-XH và Sở LĐTB-XH các tỉnh Ninh Bình, Thanh Hóa, Lâm Đồng, Đắc Nông…, thời gian qua, cơ quan chức năng các địa phương đã kiểm tra và phát hiện nhiều sai phạm trong sử dụng lao động nước ngoài tại các công trường xây dựng, nhưng mức độ xử phạt khá nhẹ, nên tính răn đe không cao. Trong đó, chỉ có một số vụ xử phạt nhà thầu nước ngoài như tại dự án Nhà máy nhiệt điện Hải Phòng 10 triệu đồng, dự án tổ hợp khai thác bauxite Tây Nguyên 45 triệu đồng, vụ phạt 13 doanh nghiệp sử dụng lao động nước ngoài trái phép tại 4 tỉnh Vĩnh Phúc, Hưng Yên, Tây Ninh, Đồng Nai với tổng cộng 95,5 triệu đồng. Bên cạnh đó, cũng đã có những hình thức như yêu cầu xuất cảnh với những trường hợp nhập cảnh trái phép, hoặc sử dụng hộ chiếu công vụ sai mục đích.

Tại tỉnh Thanh Hóa, theo kiểm tra, hiện trên địa bàn có 580 lao động người nước ngoài đang cư trú và làm việc, chủ yếu người Trung Quốc (chiếm hơn 400 lao động), đang tập trung tại khu kinh tế Nghi Sơn. Thế nhưng, ông Lê Quang Tích, Phó Giám đốc Sở LĐTB-XH tỉnh Thanh Hóa lại cho rằng, việc quản lý lao động nước ngoài đã được sở ủy quyền cho Ban quản lý khu kinh tế Nghi Sơn nên sở không nắm được. Trước thực trạng đó, UBND tỉnh Thanh Hóa đã chỉ đạo Sở LĐTB-XH tăng cường kiểm tra, rà soát những doanh nghiệp có lao động người nước ngoài đang cư trú và làm việc để có hướng quản lý, kiểm soát chặt chẽ, tránh tình trạng lộn xộn xảy ra.

Bịt kẽ hở

Thứ trưởng Bộ LĐTB-XH Nguyễn Thanh Hòa thừa nhận, công tác quản lý lao động nước ngoài tại Việt Nam còn nhiều vấn đề phải giải quyết, trong đó quy định người nước ngoài làm việc có thời hạn dưới 3 tháng không cần phải xin cấp giấy phép lao động đã tạo kẽ hở cho các doanh nghiệp, nhà thầu nước ngoài lợi dụng để đưa lao động phổ thông vào.

Thứ trưởng Bộ LĐTB-XH Nguyễn Thanh Hòa cũng cho biết, do Nghị định 34 về quản lý lao động nước ngoài của Chính phủ chưa chặt chẽ nên mới đây, Chính phủ đã ban hành thêm Nghị định 46/2011/NĐ-CP nhằm sửa đổi, bổ sung một số điều khoản của Nghị định 34 (đã có hiệu lực từ ngày 1-8). Trước đó, vào ngày 17-5-2011, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Chỉ thị số 734/CT-TTg về chấn chỉnh công tác quản lý đối với các gói thầu EPC. Trong đó, yêu cầu các gói thầu, dự án triển khai trong thời gian tới phải nghiêm chỉnh thực hiện việc sử dụng và quản lý lao động nước ngoài theo quy định của pháp luật về đấu thầu và pháp luật về lao động. Đồng thời, chỉ đạo các cơ quan có liên quan và địa phương phải tăng cường kiểm tra, giám sát việc sử dụng lao động nước ngoài trên các công trường.

Trong đó, nổi bật lên quy định: trong quá trình lập hồ sơ mời thầu, chủ đầu tư các dự án của Việt Nam phải quy định nội dung về việc sử dụng người lao động Việt Nam và người nước ngoài, trong đó ưu tiên sử dụng lao động Việt Nam thực hiện các công việc mà người lao động Trung Quốc có khả năng thực hiện. Trường hợp không tuyển đủ lao động Việt Nam theo đúng quy định cho các nhà thầu nước ngoài, lúc này, chủ tịch UBND các tỉnh mới xem xét việc cho phép nhà thầu nước ngoài tuyển người nước ngoài vào làm việc.

Đồng thời, từ ngày 1-8, các doanh nghiệp, nhà thầu sử dụng lao động nước ngoài phải đăng ký nhu cầu tuyển và sử dụng lao động nước ngoài với Sở LĐTB-XH của các địa phương. Sau 6 tháng, kể từ 1-8, những người nước ngoài đang làm việc tại Việt Nam nhưng không có giấy phép lao động hoặc chưa nộp hồ sơ đề nghị cấp phép lao động theo quy định, Sở LĐTB-XH các tỉnh phải đề nghị cơ quan công an buộc xuất cảnh hoặc trục xuất theo quy định của pháp luật...

Phúc Hậu

- Công khai doanh nghiệp sử dụng lao động trái phép

- Cà Mau xử lý lao động không phép