Rủi ro giao thương rình rập doanh nghiệp

Đủ chiêu trò lừa đảo

Bộ Công thương vừa phát đi cảnh báo của Thương vụ Việt Nam tại Nigeria về việc một số DN trong nước khiếu nại các DN Nigeria, Cameroon, Togo lừa đảo. Trong đó bao gồm lừa đảo về đấu thầu, nhập khẩu hàng hóa từ Việt Nam, xuất khẩu gỗ, ký nhiều hợp đồng xuất khẩu nhưng chỉ giao một vài hợp đồng đúng hạn… Chẳng hạn, đối với thủ đoạn lừa đảo nhập khẩu hàng hóa, các đối tượng thông báo có đơn hàng nhập khẩu trị giá 1 - 2 triệu USD và thường chấp nhận ngay giá chào hàng, không trả giá. Sau đó, đề nghị DN xuất khẩu Việt Nam trả phí môi giới hoặc trả chi phí thủ tục xin mã số giấy phép nhập khẩu, phí luật sư các loại với mức khoảng 1% - 2% trị giá lô hàng, rồi chiếm đoạt.

Hoặc trường hợp đối tác lừa đảo ký nhiều hợp đồng xuất khẩu nhưng chỉ giao một vài hợp đồng đúng hạn. Các đối tượng này thường ký với DN Việt Nam từ 5 - 10 hợp đồng xuất khẩu hàng hóa, nhiều nhất là gỗ. Sau đó thực hiện giao 1 - 2 hợp đồng đúng hạn, chất lượng tốt để tạo sự tin tưởng của đối tác, nhưng từ hợp đồng thứ 3 trở đi, đối tượng lừa đảo yêu cầu DN Việt phải chuyển tiền đặt cọc 30% - 50% trị giá hợp đồng rồi chiếm đoạt số tiền này và không giao hàng. 

Ngoài ra, tình trạng DN bị mất hàng chục, thậm chí hàng trăm ngàn USD khi giao dịch thương mại với đối tác cũng không phải câu chuyện mới. Ví dụ như trường hợp một DN thủy sản Việt Nam bị đối tác Canada lừa đảo, chiếm đoạt lô hàng trị giá hàng trăm ngàn USD (từng được báo chí phản ánh) do chủ quan khi ký kết hợp đồng. Hoặc một DN mía đường Việt Nam bị đối tác “xù nợ” 50 tỷ đồng.

Theo VIAC, khoảng 50% vụ tiếp nhận tại đây đều liên quan đến hợp đồng mua bán hàng hóa. Tại một cuộc họp do VIAC phối hợp cùng Trung tâm Xúc tiến thương mại và Đầu tư (ITPC) tổ chức, luật sư Lê Nết, Công ty Luật TNHH LNT & Thành viên, đã dẫn chứng một vụ việc điển hình: DN Việt Nam hợp đồng mua sắt thép ở Nga, đến khi nhận hàng mới phát hiện chất lượng thép không đạt chuẩn. Để bảo vệ quyền lợi, DN phía Việt Nam yêu cầu ngân hàng áp dụng biện pháp tạm thời ngưng thanh toán tín dụng thư cho bên bán hàng. Tuy vậy, kết quả phán quyết của tòa án nước ngoài yêu cầu DN Việt bồi thường hợp đồng đã ký với mức 10 triệu USD, trong khi khoản tiền tạm ngưng thanh toán chỉ… 1 triệu USD.

Lý giải mức bồi thường “khủng” này, bên bán mặt hàng thép cho biết, phía DN Việt Nam không thanh toán tiền hàng dẫn đến họ phải vay ngân hàng xoay dòng vốn, cộng gộp các khoản “lãi mẹ, lãi con” và cả số tiền ban đầu ra được 10 triệu USD. 

Giao kết kinh doanh an toàn 

VIAC cho biết, tính đến thời điểm hiện tại đã có khoảng 60 quốc gia và vùng lãnh thổ có phát sinh tranh chấp với Việt Nam liên quan đến các hợp đồng ngoại thương. Ông Châu Việt Bắc, Phó Tổng thư ký VIAC, đánh giá việc ký kết cũng như thực hiện hợp đồng của DN không phải lúc nào cũng “thuận buồm xuôi gió”, mà luôn tiềm ẩn phát sinh tranh chấp, thậm chí ngay cả những bạn hàng thân thiết. Chỉ ra các lỗi phổ biến khi giao kết hợp đồng, ông Châu Việt Bắc lưu ý, DN nên nhờ luật sư tư vấn trong quá trình soạn thảo hợp đồng, nhất là đối với các DN nhỏ và vừa. Thêm nữa, DN cũng cần đưa điều khoản trọng tài vào trong hợp đồng khi chẳng may phát sinh tranh chấp, nhằm tiết kiệm thời gian, chi phí cho chính các DN... 

Trao đổi thêm về việc sử dụng phương thức trọng tài, ông Phan Trọng Đạt, Phó Tổng thư ký VIAC, cho biết về lý thuyết, sau khi tranh chấp phát sinh thì các bên có thể cùng nhau ký thỏa thuận đưa tranh chấp đã phát sinh đó ra trung tâm trọng tài để giải quyết. Nhưng việc đó thường khó, vì khi tranh chấp phát sinh, các bên thường mâu thuẫn, khó ngồi lại với nhau để thỏa thuận. VIAC khuyến nghị nên có sẵn điều khoản trọng tài trong hợp đồng.

Nội dung điều khoản ghi như sau: “Chẳng may tranh chấp phát sinh thì một bên có quyền khởi kiện ra trọng tài tại VIAC”. Với điều khoản giải quyết tranh chấp ghi sẵn như thế, khi tranh chấp phát sinh, một bên khởi kiện và bên kia không thể khước từ, buộc phải là bị đơn của vụ tranh chấp. Còn nếu bị đơn không tham gia, thì theo quy định pháp luật về trọng tài, hội đồng trọng tài hoàn toàn có thể xử vắng mặt và họ sẽ bị thiệt thòi. Khuyến nghị ở đây là bên bị đơn cũng nên tham gia. 

Ông Phạm Thiết Hòa, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến và Đầu tư TPHCM, nhìn nhận rằng việc DN “ma” lừa đảo DN làm ăn chân chính là “lỗ hổng” trong thời kỳ hội nhập, khiến DN Việt thiếu cảnh giác rất dễ vướng “bẫy”. Thực tế cho thấy, hội nhập sâu rộng mở ra cơ hội lớn cho tất cả các DN trong nước nhưng rủi ro cũng luôn chực chờ. Các chuyên gia kinh tế đã đưa ra lời khuyên đối với DN rằng, nên thận trọng khi làm ăn với đối tác nước ngoài. Việc chủ quan, chưa thẩm tra năng lực của đối tác, “non” kinh nghiệm… đều có thể phải gánh chịu hậu quả đáng tiếc.