Người đời thật có lý và thâm thúy khi mượn rắn làm hình tượng để nói một khách khéo léo về thế thái nhân tình.
Nói về tính cách con người, người có tính cách thẳng thắn thường được ví là “thẳng như rắn bò”; kẻ trâng tráo, mắt luôn thao láo liếc ngang, nhìn dọc thì “thao láo như mắt rắn ráo”; những kẻ hay kêu la có “oai oái như rắn bắt nhái”; hành động lén lút, sợ sệt thì “len lét như rắn mùng năm”; ám chỉ người hay bịa đặt, ba hoa có “vẽ rắn thêm chân”; ý nói người gian xảo có “đầu rắn, mắt chuột”; kẻ phản bội bị lên án là “cõng rắn cắn gà nhà”...
Ở một góc độ khác, rắn cũng đi vào nhiều phép ứng xử, khái quát thành quan niệm và răn dạy sâu xa: “Hễ đi gặp rắn thì may/Về nhà gặp rắn thì hay phải đòn” (chỉ sự may rủi trong cuộc sống); “rắn rết bò vào, cóc nhái bò ra” (xử thế của kẻ độc ác như rắn rết không thể chung sống với nhau được); “rồng mạnh không ép rắn thổ địa” (người có quyền hành không chế ngự được kẻ ác ôn ở địa phương); “rắn mất đầu” (người lãnh đạo đã mất, thì bộ phận bên dưới không làm được gì nữa); “miệng hùm rắn độc” (chỉ nơi hiểm nguy độc địa, ai đến đó không thể sống sót trở về được); “hùm tha rắn cắn” (không gặp tai ương này thì gặp hoạn nạn khác; “khẩu Phật tâm xà” (kẻ đạo đức giả, miệng nói thương người, lòng dạ hiểm ác); “khẩu xà tâm Phật” (người ngoài miệng bốp chát nóng nảy, nhưng bản chất thẳng ngay, nhân đức); “đánh rắn đánh giập đầu” (sử dụng đòn chí mạng đối với kẻ hung ác để khỏi bị báo thù); “liu điu lại nở ra dòng liu điu” (hàm ý về tính cách khó thay đổi của con người)…
Huyền tích về rắn cũng gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu, liên quan đến nghi lễ cầu thai giúp vạn vật sinh sôi nảy nở. Vì thế, rắn được ví như những vị Mẫu sinh ra và cai quản thế giới, ban lộc cho muôn loài.
Xa hơn, rắn cũng là một biểu tượng của sự hướng thiện, gắn liền với truyền thuyết xưa khi đức Phật cảm hóa được loài rắn, rắn đã nguyện bảo vệ đức Phật tu hành. Rắn trong đạo Phật rất linh thiêng, biểu tượng cho sự thiện tâm, tu hành và tính nhân văn của đạo Phật.
Đón năm Tỵ, đôi dòng mạn đàm về loài rắn sẽ khó gói hết mọi vỉa tầng quan niệm mà loài vật này đã đóng góp cho dòng chảy văn hóa xưa nay.
Mặc dù vậy, không thể phủ nhận trong tâm thức người Việt, hình tượng rắn là một đối trọng quý giá giúp ta nhận thức đủ đầy hơn về lẽ sống nhân sinh mà sửa sang tính cách, ứng xử, hoàn thiện hơn lối sống và tâm hồn mình.
