Từ xưa đến nay, cây lúa luôn gắn kết với đời sống của đồng bào dân tộc Vân Kiều trên dãy Trường Sơn thuộc huyện miền núi Hướng Hóa. Cuộc sống gắn với núi rừng, nương rẫy, điều kiện canh tác khó khăn, nên họ luôn mong ước về sự no đủ. Lễ mừng lúa mới cũng bắt nguồn từ đó, là dịp để bà con bày tỏ sự cầu mong của mình với các đấng thần linh, cho họ những vụ mùa bội thu, cho đời sống của bản làng được đủ đầy.
Lễ hội là dịp bà con báo cáo với thần linh rằng đã thu hoạch xong vụ mùa, và xin tạ ơn thần linh đã phù hộ cho một năm mưa thuận gió hóa, đem đến vụ mùa bội thu, cho bản làng yên ấm. Và đây cũng là dịp kết nối tình cảm trong các gia đình, dòng họ và cộng đồng. Người dân địa phương cho biết, lúa sau khi tuốt từ nương rẫy đem về nhà sẽ được để ít nhất 3 ngày mới đem giã. Trong 3 ngày đó, lúa sẽ được bà con đem phơi khô, sảy, làm sạch, chọn lọc những hạt lúa chắc mẩy nhất đem cất vào kho. Sau khi lúa đã được phơi khô, làm sạch, sẽ được cho vào cối lớn bằng gỗ để giã. Với đôi bàn tay khéo léo, nhưng cũng không kém phần mạnh khỏe, rắn chắc, những người phụ nữ Vân Kiều đã tạo ra thành phẩm là những mẹt gạo trắng trẻo, thơm nồng.
Công đoạn giã gạo thường là công đoạn được người phụ nữ trong gia đình, bản làng đảm nhận. 
Cô gái Vân Kiều trong trang phục truyền thống cùng dụng cụ A chói và A giăng, hay còn gọi là gùi và giỏ. A chói và A giăng được thiết kế nhỏ gọn, buộc một bên hông để đựng lúa một cách thuận tiện nhất, hạn chế triệt để sự rơi vãi của hạt lúa. Trong lễ mừng lúa mới, người Vân Kiều chuẩn bị lễ vật rất chu đáo. Những người phụ nữ Vân Kiều cùng nhau đi gùi củi, lấy nước, cắt lá dong, lấy rau củ trên rừng trên nương để chuẩn bị phục vụ lễ cúng mừng lúa mới. Còn những người đàn ông thì cầm cung, nỏ, ná, đeo nơm lên rừng xuống suối để tìm kiếm những thành quả mà thiên nhiên ban tặng như cá, mật ong rừng,…
Các lễ vật như cá nướng, gà luộc, cơm lam, rượu cần,… sẽ được đặt vào mâm và dâng lên nhà sàn chính để tiến hành lễ cúng. Khi lễ vật đã được bày biện xong, cũng là lúc chủ họ, người lớn tuổi, có uy tín trong dòng họ thực hiện nghi lễ cúng bái. Theo nghi lễ truyền thống để khấn vái tổ tiên và mời các vị thần linh như: thần lúa, thần trời, thần sông suối, thần cây cối về dự lễ để báo cáo sau khi kết thúc vụ mùa, đồng thời tạ ơn thần linh đã cho bản làng một năm mưa thuận gió hòa.
Lễ mừng lúa mới là một nghi lễ rất quan trọng nên tất cả các dân làng đều phải chuẩn bị thật chu đáo và trang trọng. Cùng với các lễ vật dâng cúng bao gồm heo, gà, cua, cá, sóc, các loại nông sản... thì phần dâng cúng không thể thiếu đó là khăn, áo, váy, và một số trang sức của người phụ nữ Vân Kiều. Với quan niệm thần lúa là nữ giới, nên trong lễ cúng mừng lúa mới, người Vân Kiều dâng kèm các trang phục của nữ giới.
Các lễ vật được chuẩn bị chu đáo. 
Sau phần lễ, cũng là lúc phần hội vang lên, là sự hòa trộn âm thanh giữa tiếng khèn, tiếng đàn của các chàng trai và tiếng hát của các cô gái. Tiếng khèn, tiếng đàn, làn điệu dân ca Tà oải, oát xa nớt vốn là di sản văn hóa quý báu, đặc sắc của người Vân Kiều. 
Bên những lời hát là các làn điệu dân ca truyền thống cầu chúc cho cuộc sống an bình, ấm êm, mọi người cùng quây quần bên nhau thưởng thức rượu cần truyền thống. 
Đây cũng là dịp kết nối tình cảm trong các gia đình, dòng họ và cộng đồng. 
Nhiều du khách thích thú khi được tham dự lễ mừng lúa mới. 
