Quản lý thực phẩm yếu kém, người dân phải tự cứu mình

Ngoài việc chỉ rõ thực trạng vi phạm ATTP hiện nay, các ĐBQH cũng góp ý nhiều giải pháp để chuyển biến tình hình trong giai đoạn tới. 

Chúng ta đang tự đầu độc chính mình?

Kết quả giám sát cho thấy, hệ thống văn bản pháp luật về lĩnh vực này khá đồng bộ, tuy nhiên hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn để xác định thực phẩm an toàn lại thiếu. Đặc biệt, hệ thống cơ quan quản lý nhà nước về ATTP chưa tương xứng với nhiệm vụ; lực lượng còn phân tán ở nhiều bộ ngành, đơn vị nên việc triển khai thực hiện còn thiếu sự đồng bộ, hiệu quả chưa cao. Đầu tư kinh phí cho công tác quản lý ATTP chưa đáp ứng yêu cầu, theo đó, tổng ngân sách nhà nước (NSNN) đầu tư cho công tác ATTP giai đoạn 2011-2016 là trên 2.500 tỷ đồng. Tuy nhiên, tỷ lệ thực hiện còn thấp do bị cắt giảm (năm 2016 ngân sách trung ương giảm 56%) và cấp chậm. Trung bình NSNN đầu tư từ Trung ương mỗi tỉnh/thành phố giai đoạn 2011 - 2016 khoảng 14 tỷ đồng, trừ một số địa phương có bổ sung thêm ngân sách địa phương cho công tác ATTP, cao nhất là TPHCM, tiếp đến là tỉnh Long An và tỉnh Quảng Ninh, thì một số địa phương nhiều năm ngân sách không bố trí cho công tác ATTP. Cả nước hiện có tới 10 địa phương không có phòng thử nghiệm, kiểm nghiệm ATTP.

Đáng chú ý, bức tranh về việc vi phạm trong sản xuất, kinh doanh ATTP một lần nữa được trưng ra rất rõ nét. Trong đó đáng sợ nhất là việc lạm dụng hóa chất, kháng sinh trong trồng trọt, chăn nuôi, chế biến thực phẩm. Kết quả giám sát cũng đưa ra một con số nhức nhối: Việt Nam mỗi năm có khoảng 70.000 người chết vì ung thư và hơn 200.000 ca ung thư phát hiện mới, trong đó có một phần nguyên nhân từ việc sử dụng thực phẩm không an toàn. Theo điều tra dịch tễ học của Hiệp hội Ung thư thế giới thì có khoảng 35% ca mắc bệnh ung thư có nguồn gốc thực phẩm không an toàn và có thể phòng được... 

Thảo luận về nội dung quan trọng này, hầu hết các ĐBQH đều có chung câu hỏi: tại sao hành lang pháp lý đầy đủ, nhiều bộ cùng tham gia quản lý mà thực trạng vi phạm ATTP ngày càng trầm trọng? Đâu là giải pháp, là mô hình quản lý hữu hiệu để ngăn chặn thực phẩm bẩn, để không còn cảnh người nông dân trồng 2 luống rau, một để bán, một để ăn? ĐBQH Phạm Trọng Nhân (Bình Dương) dẫn ra hàng loạt ví dụ về thực phẩm bị làm giả, biến đổi cho đẹp mắt, giá cao mà phần lớn là nhờ đến hóa chất để khẳng định, hóa chất độc hại, chất cấm, thực phẩm bẩn đội lốt đã không chừa một sản phẩm nào. “Liệu có quá khi nói rằng chúng ta đang tự đầu độc chính mình? Và Quốc hội nghĩ gì về con số mỗi năm khoảng 70.000 người chết vì ung thư với một phần nguyên nhân từ thực phẩm không an toàn?”, ĐB Phạm Trọng Nhân bức xúc. ĐB Mai Sĩ Diến (Thanh Hóa) chỉ ra thực tế nhiều người dân phải tận dụng từng khoảng không chật hẹp trên sân thượng để trồng rau trong những thùng xốp và khẳng định, người dân đang phải tự cứu lấy mình trước khi chờ người khác cứu.

Sản xuất, kinh doanh thực phẩm bẩn là một tội ác

Không chỉ ĐB Phạm Trọng Nhân mà hầu hết các ĐBQH đều cho rằng có hạn chế, bất cập trong bộ máy quản lý nhà nước trong lĩnh vực này khi 3 bộ cùng quản lý nhưng khi sự cố xảy ra thì không biết truy ai. Cùng với đó, thanh tra, kiểm tra quá ít; xử phạt hành chính quá nhẹ, không đủ sức răn đe; chưa có quy định xử phạt hình sự với vi phạm về ATTP, khiến cho tình trạng “văn bản có đủ nhưng thực thi chưa nghiêm, tình hình ngày càng nghiêm trọng”. Cộng với trách nhiệm của người sản xuất thấp, sẵn sàng vì lợi nhuận mà bỏ qua lương tri khiến cho người dân Việt Nam đang hàng ngày phải sống chung với thực phẩm bẩn, nguy cơ bệnh tật rất cao. “Chúng ta cũng đã chờ đợi đủ lâu để cùng nhau giải bài toán quản lý nhà nước về ATTP. Nhưng đến nay, một khi tấm lòng và sự kiên trì đã đến giới hạn thì lời giải cuối cùng và cần thiết lúc này chính là sự trừng trị nghiêm khắc nhất của pháp luật” -ĐB Phạm Trọng Nhân phát biểu rất khẩn thiết. ĐB Thái Trường Giang (Cà Mau), ĐB Nguyễn Thái Học (Phú Yên) bức xúc, chúng ta yêu cầu người dân phải tiêu dùng thông minh. Nhưng thông minh làm sao được khi xung quanh chỗ nào cũng là thực phẩm bẩn, khi mà người dân đói phải ăn, khát phải uống. Vấn đề đặt ra ở đây chính là quản lý nhà nước. 

Đáng lưu ý, Đoàn giám sát ghi nhận, trong khi ở các địa phương đến nay vẫn chưa có mô hình tổ chức quản lý ATTP thực sự hiệu quả thì mới đây, TPHCM đã triển khai thí điểm Ban quản lý ATTP trực thuộc UBND TP, có vị trí như một sở và nhân lực là tích hợp từ các sở, ban ngành chức năng của TP. Mô hình này không tăng người nhưng thanh tra, xử lý vi phạm đều nhiều hơn. ĐB Nguyễn Thị Quyết Tâm (TPHCM) cho biết, mô hình thí điểm Ban Quản lý ATTP ở TPHCM đã phát huy hiệu quả bước đầu, cần tiếp tục nhân rộng ở một vài địa phương khác để đánh giá chính xác hiệu quả. “Đây không phải là một tổ chức mới, mà là sự tập trung các đầu mối để đảm bảo tính thống nhất, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước về ATTP” - ĐB Nguyễn Thị Quyết Tâm nhấn mạnh. 

Nhiều ĐBQH lo ngại nếu lập ra một cơ quan chuyên trách về ATTP sẽ làm phình bộ máy, tăng biên chế, vì thế không nên lập mà chuyển hết đầu mối quản lý về một bộ. Nhưng ĐB Nguyễn Lân Hiếu (Kiên Giang) cho rằng, nên có một cơ quan chuyên trách về vấn đề này. Sẽ không làm tăng bộ máy mà thậm chí giảm đi nếu đưa hết các bộ phận quản lý về ATTP ở các bộ hiện nay về một đầu mối. Theo một số ĐBQH, cần coi ATTP là an ninh thực phẩm, là một vấn đề của an ninh quốc gia, từ đó phải đầu tư hơn nữa cho cả công tác chỉ đạo, kinh phí, biên chế. Không nên quá nặng nề chuyện tăng biên chế cho lĩnh vực này, tăng biên chế nhưng cần để cứu cả dân tộc thì vẫn phải tăng, hoàn toàn có thể giảm những chỗ không cần thiết để tăng cho chỗ này. Cùng với đó, đề nghị để lại 100% tiền xử phạt vi phạm ATTP cho các địa phương thực thi nhiệm vụ này.

Nước ngọt làm từ nước lã, phẩm màu và đường hóa học
Trong phần phát biểu của mình, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến lý giải: “Tại sao văn bản nhiều mà thực hiện không nghiêm, tình hình ngày càng trầm trọng? Đó là thực tiễn của chúng ta hiện nay, quản lý nhà nước dù đã nỗ lực nhưng ý thức nhà sản xuất chưa cao, vì thế mới có 2 luống rau, 2 chuồng gà. Người sản xuất vì lợi nhuận mà quên đi lương tri. Văn bản có hết mà vẫn vi phạm do cố tình, vì lợi nhuận, nên mới có chuyện nước ngọt được làm từ nước lã, phẩm màu và đường hóa học. Những vi phạm đều chủ yếu do cố ý làm trái với pháp luật. Quản lý nhà nước có chiếc gậy thì lại xử phạt quá nhẹ, trách nhiệm hình sự thì chưa quy định, nên gây chết người vẫn chưa bị truy tố”. 

Bộ trưởng Nguyễn Thị Kim Tiến đề nghị tới đây cần sửa một số luật, trong đó có việc phải tăng xử phạt hành chính cũng như phải xử hình sự đối với tội phạm về ATTP, vì vừa qua nhiều vụ ngộ độc rượu gây chết người nhưng chưa truy tố được. Cùng với đó, hoàn thiện những quy chuẩn, tiêu chuẩn khoa học về những định mức, giới hạn cho phép sử dụng các loại hóa chất được sử dụng trong sản xuất thực phẩm. Cho thí điểm mở rộng mô hình Ban quản lý ATTP của TPHCM, vì mô hình này giúp thanh tra, xử lý nhiều hơn. Cùng với đó, trong bối cảnh không cho tăng người thì đề nghị cho phép xã hội hóa nhân lực lĩnh vực ATTP. “Hiện chúng ta chỉ có 350 người quản lý Nhà nước về ATTP ở cấp trung ương, cấp tỉnh, huyện là 2.500; còn ở xã chủ yếu kiêm nhiệm. Trong khi riêng thủ đô Bắc Kinh, Băng Cốc họ đã có tới 2.000 - 3.000 người làm việc này. Vì thế, phải xã hội hóa nhân lực bằng cách sử dụng lực lượng bán chuyên trách ở xã phường, quận huyện để làm công tác này. Muốn thế phải có kinh phí để trang trải”, Bộ trưởng Nguyễn Thị Kim Tiến đề nghị.

Phát biểu trước Quốc hội, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cùng đồng tình phải có hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn để phân biệt được đâu là thực phẩm sạch, thực phẩm bẩn, như thế mới giúp cho người dân tiêu dùng thông thái. Tới đây cũng sẽ bố trí hệ thống kiểm tra thực phẩm ở chợ, trung tâm thương mại để người dân có cơ hội trực tiếp kiểm tra thực phẩm.