Phát triển ngành nông nghiệp thực phẩm: Gỡ nút thắt cơ chế, đầu tư hạ tầng giao thông

Dịch bệnh hiện vẫn diễn biến phức tạp trên thế giới, nên cần những biện pháp tài khóa và cơ chế chính sách để thúc đẩy ngành NNTP phát triển. Đây là kết quả báo cáo “Tác động kinh tế của ngành nông nghiệp thực phẩm tại Đông Nam Á” do Food Industry ASIA (FIA) ủy quyền Oxford Economics thực hiện.

Theo báo cáo của Oxford Economics, trước đại dịch, ngành NNTP Việt Nam đã có nhiều đóng góp to lớn cho nền kinh tế quốc gia, với 86,4 tỷ USD vào GDP năm 2019. Hiện ngành này cũng đang cung cấp 27,5 triệu việc làm, chiếm 1/2 lực lượng lao động cả nước và là nguồn tạo việc làm quan trọng nhất trong nền kinh tế. Ngoài ra, ngành NNTP cũng đóng góp tổng cộng 13,2 tỷ USD vào thu nhập thuế của Việt Nam.

Trong bối cảnh dịch bệnh hoành hành, Oxford Economics đưa ra đánh giá, Việt Nam hiện xếp thứ 2 trong 10 quốc gia về kỳ vọng phục hồi kinh tế ngành NNTP với số điểm 6,6/10, chỉ sau Singapore. Điều này một phần là vì Việt Nam đã ngăn chặn sự lây lan của dịch bệnh tương đối sớm và giảm thiểu thiệt hại về kinh tế. Ngành NNTP vẫn chống chịu trong dịch bệnh, mức tăng trưởng 4% vào năm 2020, tương đương mức đóng góp tăng 3,7 tỷ USD vào GDP toàn quốc.

Phát triển trong bối cảnh đan xen nhiều thách thức và cơ hội, song, việc tái cơ cấu ngành NNTP theo hướng nâng cao giá trị hàng hóa của nông sản, liên kết sản xuất đã đem lại những hiệu quả tích cực cho việc phát triển ngành NNTP của Việt Nam thời gian qua. Ở góc độ nhỏ, theo Tổng cục Hải quan, năm 2020, xuất khẩu mặt hàng rau quả sang Thái Lan đạt 157 triệu USD, tăng tới 209,7% so với năm 2019. Với giá trị này, Thái Lan đã vươn lên vị trí thứ 3 trong những thị trường lớn nhất của rau quả Việt Nam (sau Trung Quốc và Mỹ).

Đáng chú ý, chiều ngược lại, nhập khẩu rau quả từ Thái Lan năm 2020 giảm rất mạnh. Nếu như năm 2019, nhập khẩu rau quả từ Thái Lan đạt giá trị 487 triệu USD, thì năm 2020 đã giảm rất mạnh chỉ còn 78 triệu USD, giảm tới 84%. Do giảm quá mạnh nên Thái Lan từ vị trí số 1 đã tụt xuống thứ 3, sau Trung Quốc và Mỹ, trong những nước xuất khẩu rau quả lớn nhất vào Việt Nam. Năm 2020, lần đầu tiên xuất khẩu rau quả sang Thái Lan đã vượt qua giá trị nhập khẩu từ nước này, cũng là năm đầu tiên Việt Nam xuất siêu rau quả sang nước này. Các mặt hàng rau củ của Thái Lan và Việt Nam khá tương đồng và chúng ta còn nhiều dư địa để thâm nhập thị trường này. 

Nâng cao năng lực, giá trị gia tăng cho nông sản

Trở lại với báo cáo của Oxford Economics, ngành NNTP có thể tạo ra động lực lớn cho sự phục hồi kinh tế Việt Nam sau dịch bệnh, nhưng cũng đối mặt với rủi ro từ cung cầu thị trường, các biện pháp chính sách tài khóa và dịch bệnh kéo dài có thể làm gián đoạn đà phục hồi của nền kinh tế nói chung và ngành NNTP nói riêng.

Ông James Lambert, Giám đốc cố vấn kinh tế châu Á của Oxford Economics, khuyến nghị, để Việt Nam tiếp tục là một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất thế giới, quan trọng là các nhà hoạch định chính sách phải tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các ngành kinh tế, trong đó có ngành NNTP vốn là thế mạnh phát triển. Trong bối cảnh kinh tế năm 2021 được dự báo nhiều khó khăn, Chính phủ Việt Nam cần lưu tâm đến điểm này khi đưa ra bất kỳ chính sách nào có thể tác động đến ngành NNTP. Chẳng hạn việc tăng thuế bán hàng có thể làm giảm nhu cầu và phúc lợi của các hộ gia đình Việt Nam do thực phẩm và đồ uống chiếm hơn 1/3 chi tiêu của hộ gia đình.

Giám đốc Điều hành Hiệp hội Thương mại Hoa Kỳ tại Việt Nam (AmCham Vietnam) Mary Tarnowka cũng cho rằng, với vai trò là trụ cột quan trọng của nền kinh tế Việt Nam, ngành NNTP đã thể hiện khả năng chống chịu cao với tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ. Khủng hoảng cũng là cơ hội cho ngành NNTP thúc đẩy an ninh lương thực và tăng trưởng bền vững. Việt Nam nên tiếp tục đa dạng hóa ngành NNTP như trước dịch bệnh bằng cách nâng cao năng lực, tạo giá trị gia tăng cao hơn trong công nghệ nông nghiệp, sản xuất và dịch vụ cung ứng của toàn ngành.

Để phát huy lợi thế, tận dụng tốt nhất các FTA Việt Nam đã ký kết để mở rộng quy mô xuất khẩu, Chính phủ đã phê duyệt Đề án phát triển ngành chế biến rau quả giai đoạn 2021-2030. Đề án đặt mục tiêu tới năm 2030, kim ngạch xuất khẩu rau quả đạt 8-10 tỷ USD; trong đó, tỷ trọng giá trị kim ngạch xuất khẩu sản phẩm rau quả chế biến đạt 30% trở lên; công suất chế biến rau quả đạt 2 triệu tấn sản phẩm/năm, gấp gần 2 lần so với năm 2020. Đề án cũng đặt mục tiêu đến năm 2030 thu hút đầu tư mới 50-60 cơ cở chế biến rau quả quy mô lớn và vừa; xây dựng, phát triển thành công một số tập đoàn, doanh nghiệp chế biến rau quả hiện đại ngang tầm khu vực và thế giới.

Để đạt mục tiêu trên, nhiệm vụ của đề án là đẩy mạnh đầu tư nâng cao năng lực chế biến rau quả; phát triển cơ sở sơ chế, bảo quản rau quả tươi; đẩy mạnh chế biến sản phẩm rau quả chủ lực, có giá trị gia tăng cao; tổ chức sản xuất rau quả nguyên liệu để phục vụ chế biến; phát triển thị trường tiêu thụ rau quả.

Ở bình diện chung, một số chuyên gia cho rằng, ngành NNTP Việt Nam đang có nhiều lợi thế để bứt phá. Do vậy, trong chiến lược phát triển, Chính phủ cần tăng cường chính sách ưu đãi để khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư, xây dựng thương hiệu, đăng ký bản quyền, hỗ trợ doanh nghiệp phát triển kênh phân phối nội địa và xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu ở thị trường quốc tế. Cần nhận diện các rào cản khiến nông sản Việt Nam chưa thể chiếm lĩnh thị trường như chế biến, chất lượng sản phẩm chưa được chú trọng, đặc biệt doanh nghiệp trong nước chưa thực sự được “cởi trói” về thuế, cơ chế, hạ tầng. Đơn cử, mặt hàng gạo xuất khẩu của Việt Nam đang được áp thuế 0% nhưng khi bán lẻ trong nước vẫn phải chịu mức thuế 5%, làm tăng giá bán, chưa tạo cạnh tranh về giá trên thị trường. Mặt khác, cần đầu tư nhiều hơn cho hạ tầng giao thông nông thôn để thu hút nhà đầu tư.