Ngày 18-12, tại Hà Nội, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNN) Hà Nội phối hợp với Chương trình Bảo tồn Rùa châu Á (ATP) thuộc tổ chức Indo-Myanmar Conservation (IMC) và Tổ chức WCS đã công bố kết quả xét nghiệm gen khẳng định cá thể rùa cái được bẫy bắt vào tháng 10-2020 tại hồ Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội là loài rùa Hoàn Kiếm, hay còn gọi là Giải Sin-hoe, tên khoa học là Rafetus swinhoei.
Cá thể rùa cái Hoàn Kiếm được tìm thấy ở hồ Đồng Mô. Ảnh WCS Sự khẳng định này cho thấy ngoài cá thể Giải Sin-hoe (Rafetus swinhoei) đực đang sống tại vườn thú Tô Châu ở Trung Quốc, tại Việt Nam đã phát hiện một cá thể rùa cái tại hồ Đồng Mô, Hà Nội. Đặc biệt, các nhà khoa học cũng cho rằng, còn có ít nhất một cá thể của loài rùa này ở hồ Đồng Mô và một cá thể nữa ở hồ Xuân Khanh gần đó. Các nhà bảo tồn hy vọng có thể bẫy bắt và xác định giới tính của các cá thể rùa ở cả hai hồ Đồng Mô và Xuân Khanh trong mùa Xuân 2021 nhằm hướng tới mục tiêu đảm bảo ít nhất một cá thể đực và một cái thể cái có cơ hội ghép đôi sinh sản, nhằm bảo tồn loài động vật này đang bên bờ vực tuyệt chủng.
Theo ông Nguyễn Huy Đăng, Phó Giám đốc Sở NN- PTNT Hà Nội, đến nay đã tham mưu với UBND TP Hà Nội ban hành các văn bản chỉ đạo và phối hợp với các tổ chức quốc tế thực hiện kế hoạch bảo tồn, khôi phục và phát triển loài rùa mai mềm (Rafetus swinhoei) nguy cấp quý hiếm trong sách đỏ của Việt Nam và thế giới. Còn ông Timothy McCormack, Giám đốc Chương trình của ATP / IMC cho biết, kết quả này rất quan trọng trong việc cung cấp thêm các dữ liệu bổ sung về loài rùa Hoàn Kiếm ở hồ Đồng Mô. Bước tiếp theo sẽ là bẫy, bắt cá thể rùa ở hồ Xuân Khanh. Điều này còn quan trọng và mang nhiều ý nghĩa hơn nữa vì chúng ta hiện chưa biết giới tính của cá thể rùa này. Tùy thuộc vào giới tính của cá thể rùa ở Xuân Khanh, chúng ta sẽ có lựa chọn tối ưu để thực hiện công tác nhân giống bảo tồn tại Việt Nam và đưa loài này thoát khỏi bờ vực tuyệt chủng.
Trước đó, giới khoa học đã có nhiều nỗ lực nhằm ghép đôi sinh sản 2 cá thể Giải Sin-hoe (Rafetus swinhoei) ở vườn thú Tô Châu, Trung Quốc nhưng sau đó, cá thể cái cuối cùng được biết đến vào thời điểm đó đã chết vào tháng 4-2019 trong quá trình hồi phục sau gây mê khi thụ tinh nhân tạo. Khi cá thể cái chết, niềm hy vọng dồn sang khả năng có tồn tại các cá thể khác ở 2 hồ Đồng Mô và hồ Xuân Khanh của Việt Nam. Từ năm 2019, với sự hỗ trợ kỹ thuật của các tổ chức quốc tế, Chi cục Thủy sản Hà Nội đã thực hiện nhiều cuộc họp tham vấn, đánh giá nhằm xây dựng các phương pháp kỹ thuật; tiến hành thêm các cuộc khảo sát khu vực hồ và lựa chọn vị trí đặt bẫy. Tuy nhiên, kế hoạch bị trì hoãn do dịch Covid-19.
Tại hồ Đồng Mô, các nhà khoa học cũng đã quan sát được cá thể rùa thứ hai nặng khoảng 130kg Tháng 9- 2020 cho đến nay, nhóm thực địa bao gồm ngư dân địa phương, cán bộ Chi cục Thủy sản Hà Nội và một số nhà khoa học của ATP và WCS đã dành nhiều tuần để thả lưới, khoanh vùng khu vực bẫy bắt, đảm bảo quan sát được rùa trong khu vực 90ha được ngăn bằng lưới thay vì 1.400ha diện tích toàn bộ hồ. Ngày 22-10, cá thể rùa được nhìn thấy bên cạnh hàng rào lưới và nhóm thực hiện đã nhanh trí quây bắt và được đưa vào bể nuôi tạm thời trên một đảo nhỏ tại hồ. Sau đó, đội ngũ thú y từ WCS, ATP và bác sĩ thú y quốc tế từ trung tâm cứu hộ gấu Four Paws Viet đã có mặt, với thiết bị siêu âm để thu mẫu và xác định giới tính cá thể này. Ngày 23-10, cá thể rùa này được kiểm tra sức khỏe, được siêu âm, gắn chip, các loại mẫu đã được thu thập để xác định loài phục vụ cho kế hoạch bảo tồn trong tương lai, và được cân đo với trọng lượng là 86kg và dài 1m. Ngay sau đó, cá thể rùa cái này đã được thả lại xuống hồ trong tình trạng hoàn toàn khỏe mạnh. Kết quả phân tích gen đã khẳng định cá thể rùa cái này 99,99% là rùa Hoàn Kiếm (Rafetus swinhoei).
Các nhà khoa học cũng cho biết đã quan sát được cá thể rùa thứ hai nặng khoảng 130kg trên hồ Đồng Mô và đã tổ chức thử nghiệm bẫy bắt từ tháng 11 tới nay nhưng vì thời tiết và nhiệt độ giảm, không thích hợp cho việc bẫy bắt rùa từ tháng 12 đến tháng 3. Do vậy, các nhà khoa học hy vọng có thể bẫy bắt và khẳng định cá thể thứ hai tại hồ vào mùa Xuân năm 2021, khi mực nước hồ ở mức thấp nhất. Nếu có thể xác nhận thêm một cá thể đực của loài rùa quý hiếm nhất thế giới này tại hồ Đồng Mô, việc đưa chúng về cùng một khu vực bán hoang dã hoặc nuôi bảo tồn có thể mở ra cơ hội lớn để hồi phục quần thể của loài rùa này ở Việt Nam.
