TPHCM tiên phong thành lập Sở An toàn thực phẩm (ATTP), khẳng định sự quan tâm đặc biệt đối với vấn đề thực phẩm và sức khỏe của nhân dân. Những vụ ngộ độc thực phẩm liên tiếp xảy ra trong thời gian ngắn, thực phẩm không rõ nguồn gốc vẫn lưu hành... là dấu hỏi về hiệu quả hoạt động trong thời gian qua của cơ quan chuyên trách ATTP đầu tiên và duy nhất của cả nước.
Bất an với ngộ độc thực phẩm
Ngày 6-11, Bệnh viện Quân y 175 tiếp nhận ca đầu tiên bị ngộ độc bánh mì cóc cô Bích (phường Hạnh Thông). Người bệnh dồn dập tăng cao trong nhiều ngày. Thống kê từ 16 cơ sở y tế tại TPHCM ghi nhận 316 trường hợp ngộ độc bánh mì, có ca nguy kịch phải hồi sức thở máy. Tuy nhiên, 20 ngày sau sự cố, Sở ATTP TPHCM mới xác định đây là vụ ngộ độc thực phẩm do tác nhân salmonella gây ra; nguyên nhân ngộ độc là bánh mì - một nguyên nhân rất chung chung. Thông báo không nêu rõ cửa hàng bánh mì vi phạm hay không, vi phạm ở đâu, thành phần nào hay công đoạn nào gây ra nhiễm khuẩn? 7 ngày sau, bên lề một hội nghị, bà Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở ATTP TPHCM, mới lý giải về kết luận khó hiểu trên: kiểm nghiệm mẫu nguyên liệu không tìm thấy vi khuẩn nên không kết luận được thành phần nào gây ngộ độc (!).
Cùng thời gian trên, TPHCM ghi nhận các vụ nghi ngộ độc thực phẩm sau bữa ăn trưa tại Công ty E.P. Việt Nam (phường Đông Hưng Thuận) và Công ty TNHH Viva Vina (xã Đông Thạnh) khiến hơn 80 người nhập viện; 19 học sinh tại phường Thủ Đức cấp cứu phản vệ sau bữa ăn. Đến nay, Sở ATTP TPHCM chưa công bố kết quả xác minh các vụ việc này.
Là một trong những tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý ATTP, các vụ ngộ độc thực phẩm xảy ra liên tiếp tại TPHCM được đặc biệt quan tâm. Trong giai đoạn 5 năm (từ năm 2020 đến tháng 10-2025), Sở ATTP TPHCM báo cáo có 16 vụ ngộ độc thực phẩm, với tổng cộng 290 người mắc và 10 người tử vong. Tuy nhiên, chỉ trong tháng 11-2025, số người bị ngộ độc là 316 - vượt tổng số ca của 5 năm cộng lại, chưa kể các vụ nghi ngờ.
Không riêng vụ bánh mì cóc cô Bích, nhiều vụ ngộ độc thực phẩm khác trong năm 2025 cũng không thể “chỉ mặt, đặt tên” nguyên nhân chính xác, như vụ việc tại Trường THCS Tân Túc (38 ca), Công ty Nexon Networks Vina và Nexon Dev Vina (24 ca), Trường Tiểu học Nguyễn Văn Triết (46 ca), Trường Tiểu học Võ Thị Sáu (24 ca). Sở ATTP kết luận là “căn nguyên không xác định” hoặc “căn nguyên chưa đủ cơ sở để xác định”. Thực trạng trên đặt ra câu hỏi: cơ quan chuyên trách ATTP đã làm gì để phòng ngừa nguy cơ ngộ độc, đặc biệt với thức ăn đường phố và các cơ sở kinh doanh nhỏ lẻ?
Sở ATTP TPHCM được thành lập với mục tiêu thống nhất đầu mối, khắc phục những bất cập trong hoạt động quản lý ATTP theo kiểu phối hợp liên ngành, tránh chồng chéo giữa Sở Y tế, Sở Công thương, Sở NN-PTNT (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường). Sau 6 năm thí điểm mô hình Ban Quản lý ATTP và 2 năm vận hành Sở ATTP, bức tranh thực phẩm của thành phố phần nào cải thiện với đề án “Chuỗi thực phẩm an toàn”; cải thiện chất lượng bếp ăn tập thể, bữa ăn học đường; kiểm soát thực phẩm ở các chợ đầu mối... Để xây dựng vùng nguyên liệu sạch và tăng cường chuỗi cung ứng an toàn, TPHCM kết nối và phối hợp với các địa phương gồm: Lâm Đồng, Đồng Nai, Tây Ninh, Đồng Tháp, Vĩnh Long và TP Cần Thơ. Kết quả kiểm nghiệm 12.121 mẫu nông, lâm, thủy sản trong 5 năm qua cho thấy gần 98% mẫu bảo đảm an toàn.
Truy xuất nguồn gốc mới “nửa chừng xuân”?
Một sáng kiến quan trọng của TPHCM là đề án truy xuất nguồn gốc thịt heo, khởi động từ năm 2017 do ngành công thương phụ trách. Thông qua mã QR trên vòng truy xuất, thông tin của con heo từ trang trại, quy trình chăn nuôi, điểm giết mổ, thông tin kiểm dịch đều được ghi nhớ, nhằm đảm bảo an toàn “từ trang trại đến bàn ăn”. Hiện đề án vẫn duy trì thực hiện và do Sở ATTP phụ trách.
Tuy nhiên, trong số 214.898 con heo nhập về chợ đầu mối Hóc Môn và Bình Điền trong tháng 11-2025, có đến 135.538 con có vòng niêm phong nhưng thông tin không đầy đủ, chiếm 63%. Lý giải việc “vòng truy xuất không thể truy xuất thông tin”, bà Phạm Khánh Phong Lan cho hay, theo quy định chung, heo vào lò mổ sẽ được cán bộ thú y kiểm tra và đóng dấu kiểm dịch. Riêng TPHCM áp dụng thêm phương thức gắn vòng truy xuất - trên tinh thần khuyến khích, không phải quy định. “Vì không bắt buộc nên thương lái có thể tự gắn vòng cho heo ở bất kỳ thời điểm nào, khiến dữ liệu không đảm bảo”, bà Phong Lan nói.
Tình trạng này từng bị đoàn công tác của Ban Văn hóa - Xã hội, HĐND TPHCM bắt quả tang vào đêm 12-8-2024 khi thực hiện giám sát quản lý ATTP tại Công ty CP Chế biến thực phẩm Hóc Môn. Qua kiểm tra, đoàn công tác ghi nhận 1 xe chở heo hơi về chờ giết mổ nhưng vòng truy xuất không được đeo vào chân heo mà để riêng trong bọc. Tại chợ đầu mối nông sản Hóc Môn, đoàn giám sát ghi nhận heo được chở trên 2 xe có vòng niêm phong nhưng thông tin không khớp với giấy chứng nhận kiểm dịch đi kèm. Dù vậy, lô hàng vẫn được nhập chợ vì giấy chứng nhận kiểm dịch có giá trị pháp lý.
Vấn đề kiểm soát giết mổ heo cũng gặp khó khăn. TPHCM đã đầu tư và triển khai giết mổ tập trung theo mô hình công nghiệp để tăng cường quản lý, kiểm soát. Tuy nhiên, nhiều thương lái đưa heo đi các tỉnh để giết mổ thủ công rồi đưa sản phẩm ngược lại TPHCM, gây khó cho kiểm soát tổng thể. Rõ ràng, nỗ lực trong việc cung ứng thịt heo chất lượng, an toàn cho người dân TPHCM vẫn còn những vấn đề đặt ra.
Kiểm soát nguồn gốc là vấn đề cốt lõi để đảm bảo ATTP. TS Nguyễn Thị Hồng Minh, Chủ tịch Hiệp hội Thực phẩm minh bạch, nhận định, thực phẩm tiêu thụ tại các siêu thị ở TPHCM tương đối được kiểm soát. Còn tại các chợ truyền thống, chợ dân sinh, thực phẩm hầu như không nhãn mác, không có thông tin nơi sản xuất hay chứng nhận ATTP. Phần lớn thực phẩm ở đó được cung ứng từ chợ đầu mối. Do vậy, nếu chợ đầu mối (bên mua) đặt ra yêu cầu chỉ chấp nhận hàng đầy đủ thông tin và có chứng nhận ATTP thì thương lái (bên bán) bắt buộc sẽ yêu cầu nhà sản xuất (các trang trại, hợp tác xã) phải thay đổi.
“TPHCM là bên mua lớn nhất trong chuỗi thực phẩm của cả nước. Nếu bên mua lớn nhất chỉ chấp nhận tiêu thụ thực phẩm đạt chứng nhận ATTP, không chỉ thực phẩm tại thành phố an toàn mà còn tác động đến sản xuất thương mại của cả chuỗi thực phẩm”, TS Nguyễn Thị Hồng Minh phân tích.
Đảm bảo ATTP cho thành phố hơn 14 triệu dân là nhiệm vụ rất nặng nề, đòi hỏi nỗ lực chung và thống nhất của các sở, ngành, địa phương, đặc biệt là ý thức cộng đồng. Khi TPHCM tiên phong thành lập Sở ATTP đầu tiên trên cả nước, nghĩa là cấp thiết cần một mô hình quản lý hiện đại.
Các chuyên gia cho rằng, TPHCM cần sớm có những thay đổi về biện pháp quản lý và chính sách hướng đến phòng ngừa, kiểm soát nguy cơ, đảm bảo thực phẩm lưu thông phải có nguồn gốc rõ ràng; kiểm soát các “điểm nóng” mất ATTP; kiểm tra, giám sát thực chất hơn.
“Thực phẩm an toàn và chất lượng, thức ăn đường phố hấp dẫn phải là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu để đạt mục tiêu đưa TPHCM nằm trong nhóm 100 thành phố đáng sống nhất thế giới vào năm 2030, phát triển bền vững trên nền kinh tế số, kinh tế xanh, người dân có chất lượng sống cao”, TS Nguyễn Thị Hồng Minh nêu ý kiến.
Lập 4 đoàn kiểm tra liên ngành trung ương kiểm tra ATTP
Ngày 26-12, Ban Chỉ đạo Trung ương về an toàn thực phẩm (ATTP) đã có kế hoạch triển khai công tác bảo đảm ATTP Tết Nguyên đán Bính Ngọ và mùa Lễ hội Xuân 2026, được triển khai trên phạm vi toàn quốc từ ngày 30-12-2025 đến hết ngày 25-3-2026. Theo kế hoạch, Ban Chỉ đạo Trung ương về ATTP sẽ lập 4 đoàn liên ngành kiểm tra ATTP Tết Bính Ngọ 2026 tại 8 tỉnh, thành phố, gồm: Tuyên Quang, Lào Cai, Ninh Bình, Hưng Yên, Đắk Lắk, Lâm Đồng, TPHCM và Tây Ninh. Đồng thời các địa phương cũng được yêu cầu chủ động thành lập đoàn kiểm tra liên ngành từ cấp tỉnh đến cấp xã.
Đối tượng kiểm tra là các cơ sở sản xuất, chế biến, kinh doanh, nhập khẩu thực phẩm, kinh doanh dịch vụ ăn uống, thức ăn đường phố, tập trung vào những cơ sở sản xuất, kinh doanh các mặt hàng thực phẩm được sử dụng nhiều trong dịp Tết Nguyên đán và các lễ hội như: thịt và các sản phẩm từ thịt, bia, rượu, đồ uống có cồn, nước giải khát, bánh, mứt, kẹo, rau, củ, quả, phụ gia thực phẩm... và các cơ sở dịch vụ ăn uống. Các đoàn của tuyến tỉnh tập trung kiểm tra những cơ sở sản xuất, chế biến, kinh doanh, nhập khẩu thực phẩm là đầu mối lớn, các chợ đầu mối, siêu thị và trung tâm thương mại.
MINH KHANG
