Nỗi lo bụi mịn

Các chuyên gia môi trường cảnh báo, bụi mịn là loại bụi nguy hiểm nhất, là nguyên nhân gây ra hàng loạt các bệnh về đường hô hấp (tim mạch, hen suyễn, tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh...).

Hiện diện khắp nơi

Tình trạng xe máy, ô tô, xe buýt cũ xả khói mù mịt; các nhà máy trong khu công nghiệp hoạt động xả khói; những người dân dọc ven đường đốt rác thải tự phát… đã và đang thải ra rất nhiều chất khí, bụi, trong đó có bụi mịn vào môi trường. 

Theo phân tích của Bộ TN-MT, bụi mịn là tác nhân chính gây ra ô nhiễm không khí hiện nay. Tình trạng ô nhiễm bụi mịn thường xuyên xảy ra tại các thành phố, đô thị lớn (Hà Nội, TPHCM), các khu vực tập trung nhiều hoạt động công nghiệp, các đô thị có mật độ lưu thông giao thông cao. Lần đầu tiên ở Việt Nam, các nhà khoa học thuộc Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội, Trung tâm Sống và Học tập vì môi trường và cộng đồng đã công bố một nghiên cứu chi tiết về mức độ phát thải bụi mịn của 63 tỉnh, thành.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, trong năm 2020, miền Bắc có 10/25 tỉnh, thành có nồng độ bụi mịn trung bình năm toàn tỉnh vượt quy chuẩn quốc gia QCVN 05:2013/BTNMT, bao gồm: Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương, Hà Nội, Thái Bình, Nam Định, Hải Phòng, Hà Nam, Ninh Bình, Vĩnh Phúc. Miền Trung và miền Nam không có tỉnh, thành phố nào có nồng độ bụi mịn trung bình năm 2020 toàn tỉnh vượt quy chuẩn quốc gia. Tuy nhiên, trên địa bàn các tỉnh Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Nghệ An (miền Trung) và TPHCM, Bình Dương, Đồng Nai (miền Nam), vẫn có nhiều khu vực đang chịu ô nhiễm bụi mịn. 

Theo chỉ số hiệu quả môi trường (EPI) năm 2020 của Đại học Yale, phơi nhiễm với ô nhiễm không khí ở Việt Nam xếp hạng 115 trên tổng số 180 quốc gia. Trên bảng xếp hạng IQir/AirVisual, nồng độ bụi mịn trung bình năm 2020 của Việt Nam xếp thứ 21 trong danh sách 106 quốc gia.

Rà soát nguồn thải

Theo PGS-TS Nguyễn Thị Nhật Thanh, Trường Đại học Công nghệ, ĐHQG Hà Nội, cần đẩy mạnh các nghiên cứu để xác định đóng góp nguồn thải bụi mịn và các chất ô nhiễm không khí khác, đặc biệt ở các tỉnh, thành phố đang bị ô nhiễm bụi ở mức cao. Từ đó có chính sách phù hợp và hiệu quả trong kiểm soát các nguồn thải chính. PGS-TS Nguyễn Thị Nhật Thanh nhấn mạnh, kết hợp các công cụ kiểm kê phát thải và các mô hình lan truyền hóa học để xác định được cả lượng phát thải bụi mịn sơ cấp, các tiền chất như NOx, SOx và VOC, và bụi mịn thứ cấp. 

Phát thải bụi có sự lan truyền trong không khí, lượng phát thải ở một địa phương không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng không khí của địa phương đó mà còn ảnh hưởng đến các địa phương xung quanh. Do đó, cần tính toán cả sự ảnh hưởng qua lại của phát thải các địa phương trong một khu vực, cũng như lượng bụi mịn thứ cấp hình thành trong từng khu vực để đưa ra các biện pháp kiểm soát ô nhiễm phù hợp.

Ngoài ra, các chuyên gia môi trường cho rằng, cơ quan chức năng cần thúc đẩy ứng dụng công nghệ trong quan trắc bụi mịn và các chất ô nhiễm không khí khác. Các ứng dụng công nghệ (thiết bị cảm biến, kỹ thuật viễn thám) trong quan trắc chất lượng không khí đã được sử dụng ở rất nhiều quốc gia cho nhiều mục đích: từ nghiên cứu, giáo dục - truyền thông, phát hiện điểm nóng ô nhiễm không khí, theo dõi phơi nhiễm cá nhân hay bổ sung thông tin quan trắc. 

Do đó, Việt Nam cần tham khảo kinh nghiệm và xu thế quốc tế để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, khuyến khích sự tham gia của người dân trong nghiên cứu, giám sát chất lượng không khí. Cơ quan quản lý nhà nước nên đưa ra hướng dẫn về các thiết bị cảm biến và khuyến nghị cho cộng đồng hiểu về các giá trị đo từ các phương pháp khác nhau. Các nhà sản xuất, vận hành mạng lưới cảm biến nên xây dựng quy trình đảm bảo, kiểm soát chất lượng và chia sẻ thông tin này cho các bên sử dụng, bao gồm các thông tin về vị trí quan trắc, phương pháp quan trắc và độ chính xác của thiết bị hoặc hạn chế của phương pháp. 

TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, nhìn nhận, mỗi địa phương cần có chính sách cụ thể, giải pháp tập trung vào nguyên nhân phát sinh ô nhiễm bụi; nhận diện nguồn thải để có các giải pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng hiện nay. TS Falguni Patadia, Trưởng nhóm Chất lượng không khí và Quản lý danh mục dự án của Nhóm Khoa học ứng dụng trong dự án NASA SERVIR cũng nhấn mạnh, cần đẩy mạnh hợp tác giữa các quốc gia khu vực Mê Công trong việc nghiên cứu nồng độ các chất ô nhiễm khác ngoài bụi mịn và tạo các nguồn dữ liệu mở cho các nhà khoa học, từ đó giúp hiểu và giải quyết ô nhiễm không khí.