Những tư liệu quý giá về văn học miền Nam lục tỉnh

So với chiều dài của lịch sử dân tộc Việt Nam thì Đàng Trong (hay Nam kỳ sau này) được gọi là vùng đất mới. Tuy là vùng đất mới nhưng ở đâu có con người đến khai phá lập nghiệp thì hiển nhiên có sự phát triển của ngôn ngữ, văn chương. Và bộ sách Văn học miền Nam Lục tỉnh là một trong số hiếm hoi tác phẩm thể hiện được một cách có hệ thống quá trình hình thành và phát triển của văn học miền Nam từ khi mở đất đến hết thời kỳ Pháp thuộc 1945.

Bộ sách gồm 3 tập: Tập 1 - Miền Nam và văn học dân gian địa phương là tác phẩm biên khảo về loại hình văn học dân gian của thời kỳ mở cõi phương Nam khi con người phải lo chiến đấu với thiên nhiên, khai hoang mở đất. Đất phương Nam là nơi mà "Dưới sông sấu lội, trên bờ cọp um", những cư dân đầu tiên phải lo chống chọi với thiên nhiên nên văn chương biểu thị cho đời sống tinh thần giai đoạn này chỉ là thể loại truyền khẩu, ca dao, tục ngữ, câu đố và hò vè.

Tất cả những hình thái văn học này được tác giả Nguyễn Văn Hầu sưu tầm, tổ chức và giới thiệu rất công phu, bài bản nhưng không thiếu phần cảm xúc của tác giả khi nhận định về văn học truyền khẩu thời kỳ này.

Tập 2 - Văn học Hán Nôm thời khai mở và xây dựng đất mới thể hiện giai đoạn sơ khai đến phát triển của văn học Hán Nôm xứ Đàng Trong. Khi sự quản lý về mặt hành chính của các chúa Nguyễn được định hình thì văn học Hán Nôm của xứ Đàng Trong cũng ra đời và phát triển. Khi chính quyền xứ Đàng Trong của các chúa Nguyễn đi vào ổn định thì việc học hành, thi cử, các tác phẩm văn chương và khảo cứu địa dư lần lượt ra đời, các loại hình văn tế trong các hoạt động tín ngưỡng cũng được chuẩn hóa mang sắc thái và ngôn ngữ riêng của Nam bộ.

Nổi bật trong tập biên khảo này là: Văn học Hán Nôm thời sơ khai cho đến các tác giả lớn thời kỳ đó như Mạc Thiên Tích, Võ Trường Toản, Trịnh Hoài Đức, Bùi Hữu Nghĩa, Huỳnh Mẫn Đạt…

Tập 3 - Văn học Hán Nôm và văn học Quốc ngữ thời kháng Pháp và thuộc Pháp là tác phẩm biên khảo các tác phẩm văn chương thể hiện tinh thần yêu nước, đấu tranh bất khuất của người Nam bộ với thực dân Pháp. Đây là thời kỳ sản sinh ra những nhà văn yêu nước với tài thơ văn xuất chúng, với nhiều tác phẩm bất hủ còn lưu lại cho hậu thế, các tên tuổi phải kể như: Nguyễn Đình Chiểu, Phan Văn Trị, Nguyễn Thông, Sương Nguyệt Anh, Nguyễn Quang Diêu...

Bộ sách đem đến những tư liệu quý giá về văn học miền Nam lục tỉnh trong giai đoạn từ thời khai hoang mở cõi đến thời kháng Pháp. Mỗi giai đoạn được diễn giải chi tiết trong từng tập sách, cho người đọc cái nhìn vừa cụ thể, vừa khái quát về tiến trình lịch sử cũng như văn hóa văn học xứ Nam kỳ Lục tỉnh.

Nguyễn Văn Hầu (1922 - 1995) là nhà văn, nhà nghiên cứu văn học, văn hóa và lịch sử Việt Nam, nổi tiếng với những nghiên cứu về vùng đất Nam bộ. Ông sinh trưởng tại An Giang. Xuất thân trong một gia đình Nho học, thuở nhỏ, ông được học chữ Quốc ngữ, học Pháp ngữ và chữ Hán. Năm 1952, ông bắt đầu dạy học, viết báo và viết sách về chủ đề biên khảo, nghiên cứu văn học và lịch sử địa phương.

Các tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Văn Hầu gồm: Văn học miền Nam Lục tỉnh - tập 1,2,3; Bản ngã người Việt; Việt Nam tam giáo sử đại cương; Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh; Việt sử kinh nghiệm; Nửa tháng trong miền Thất Sơn…