Theo Tổng cục Lâm nghiệp (Bộ NN-PTNT), hiện nay, ngoài dịch vụ cung cấp gỗ và lâm sản, rừng Việt Nam còn đang triển khai 4/5 loại dịch vụ môi trường rừng (bao gồm dịch vụ điều tiết, văn hóa và hỗ trợ). Ước các giá trị dịch vụ của hệ sinh thái rừng năm 2020 thu được khoảng 38.938 tỷ đồng, trong đó dịch vụ cung cấp gỗ, lâm sản ngoài gỗ là 33.400 tỷ đồng; dịch vụ môi trường rừng 2.541 tỷ đồng, du lịch sinh thái 2.022 tỷ đồng…
Trung tâm Nghiên cứu lâm sản ngoài gỗ thuộc Viện Khoa học lâm nghiệp Việt Nam cho biết, nhiều nơi, người dân đang thực sự làm giàu nhờ phát triển các sản phẩm dưới tán rừng ngoài gỗ. Nhờ trồng và khai thác đẳng sâm, nông dân ở xã Púng Bánh (Sốp Cộp - Sơn La) có thu nhập hơn 40 triệu đồng/năm. Những hộ trồng thảo quả ở xã Dào San (Phong Thổ - Lai Châu) mỗi năm thu nhập hơn 200 triệu đồng.
Còn các hộ trồng sa nhân ở xã Phìn Ngan (Bát Xát - Lào Cai) cũng có thu nhập 80 triệu đồng/ha. Hoặc các hộ trồng củ ba kích ở xã Đại Đình (Tam Đảo - Vĩnh Phúc) thu nhập bình quân 90 triệu đồng/ha và hàng chục sản phẩm độc đáo khác như quế ở Yên Bái, Lào Cai; hoa hồi ở Lạng Sơn, Bắc Kạn, Cao Bằng...
Kinh tế dưới tán rừng còn đang cung cấp nguồn nguyên liệu lớn cho chế biến mây tre và công nghiệp giấy với gần 1 triệu tấn/năm; cung cấp nguyên liệu cho chế biến thực phẩm với khoảng 20.000 tấn; cho công nghiệp dược phẩm, hóa mỹ phẩm khoảng 50.000 tấn (trong đó khoảng 20.000 tấn dược liệu)… Dự kiến đến năm 2030, nhu cầu nguyên liệu lâm sản ngoài gỗ cho các ngành công nghiệp chế biến mây tre, giấy, dược phẩm, y học cổ truyền, hóa mỹ phẩm, tinh dầu sản xuất trong nước và xuất khẩu sẽ gấp 1,5 lần hiện tại.
Phát biểu kết thúc hội nghị, Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan cho rằng, tiềm năng của rừng Việt Nam nói chung và rừng Tây Bắc còn rất lớn nhưng chưa khai thác bài bản. Trong khi có nhiều cách để khai thác “mỏ vàng” Tây Bắc. Bộ trưởng Lê Minh Hoan dẫn ví dụ đi thăm một cánh rừng và những sản phẩm được làm từ rừng ở Phần Lan, người ta chỉ cần lấy lá một loại cây rừng, trộn với thảo dược và muối để tạo ra món ăn mang bản sắc và thương hiệu của địa phương. Đó chính là tích hợp đa giá trị.
Bộ trưởng Bộ NN-PTNT cho rằng, các sản phẩm dưới tán rừng cũng có thể trở thành sản phẩm OCOP (chương trình mỗi xã một sản phẩm). “Người tiêu dùng quan tâm tới các sản phẩm OCOP không phải là chỉ vì mỗi sản phẩm đó, mà là cộng đồng đã làm ra sản phẩm đó như thế nào”, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nói và cho rằng, giá trị của một sản phẩm trong tương lai cần phải tích hợp các giá trị về “tài nguyên bản địa, tinh hoa dân tộc và đổi mới sáng tạo”.
Bộ trưởng Bộ NN-PTNT đề nghị cần có cách tiếp cận khác về rừng, giúp người dân có thể làm giàu dưới tán rừng, như vậy sẽ giữ được rừng mà không cần lo câu chuyện đeo đẳng là kinh phí đâu để giữ 42 triệu ha rừng mỗi năm.
“Nếu chúng ta không nghĩ gỗ là giá trị duy nhất thì chúng ta sẽ không phá rừng. Nếu khai thác có kiểm soát thì rừng còn sinh ra nhiều giá trị khác nữa”, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nói, đồng thời cho biết, Bộ NN-PTNT cùng các địa phương sẽ thiết kế một ngành hàng tích hợp rừng với du lịch sinh thái để chủ động tạo ra cho thị trường một sản phẩm đa giá trị.
Tuy nhiên, cần có một đề án chung để kích hoạt, không để mỗi nơi làm một kiểu như hiện nay. Nếu để bà con làm tự phát thì người này sẽ cạnh tranh với người kia, tạo ra mớ cạnh tranh hỗn độn. Chúng ta cần hướng bà con kỹ năng bán hàng, một sản phẩm có thể tương đồng, chất lượng như nhau nhưng sẽ bán giá khác nhau, do sản phẩm còn gắn với những giá trị vô hình như bản sắc văn hóa, lịch sử, giá trị thổ nhưỡng và những câu chuyện riêng...
Đề nghị cần có tính sáng tạo, không tự bằng lòng với cái mình có, mỗi ngày đòi hỏi một yêu cầu cao hơn, Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan cho rằng, đến lúc cơ quan quản lý cần tìm được câu thần chú “Vừng ơi, mở cửa ra” để trao cho người dân, để có thể khai thác các “mỏ vàng” dưới tán rừng Việt Nam.
