Tại Hội nghị Ngoại giao lần thứ 29 (năm 2016), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng lần đầu nhắc đến “trường phái ngoại giao độc đáo, mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam”. Tiếp đó, đến Hội nghị Đối ngoại toàn quốc triển khai Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng vào tháng 12-2021, tiếp tục được đồng chí Nguyễn Phú Trọng nhắc lại nhưng có bổ sung nội dung: “Trường phái đối ngoại và ngoại giao rất đặc sắc và độc đáo của thời đại Hồ Chí Minh, mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam” với đặc trưng cơ bản là: “Mềm mại, khôn khéo nhưng rất kiên cường, quyết liệt; linh hoạt, sáng tạo nhưng rất bản lĩnh, kiên định, can trường trước mọi thử thách, khó khăn vì độc lập dân tộc, vì tự do, hạnh phúc của Nhân dân. Đoàn kết, nhân ái nhưng kiên quyết, kiên trì bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc. Biết nhu, biết cương, biết thời, biết thế, biết mình, biết người, biết tiến, biết thoái, “tùy cơ ứng biến”, “lạt mềm buộc chặt”.
Ngoại giao “cây tre” là sự đúc kết một cách sinh động nhất về đường lối đối ngoại của Đảng, ngoại giao của Nhà nước và ngoại giao nhân dân. Đó là đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển, đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ đối ngoại; bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia, dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế, bình đẳng, hợp tác, cùng có lợi; kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng; Việt Nam là bạn, là đối tác tin cậy và là thành viên tích cực, có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế.
Thực tiễn gần 40 năm đổi mới cho thấy, quan hệ ngoại giao của Việt Nam đã không ngừng được mở rộng, đi vào chiều sâu. Đến nay, Việt Nam có quan hệ ngoại giao với 194 quốc gia trên thế giới (là thành viên đầy đủ của Liên hợp quốc), trong đó có quan hệ đặc biệt với 3 nước, quan hệ đối tác chiến lược và đối tác toàn diện với 30 nước; có quan hệ kinh tế với hơn 230 quốc gia, vùng lãnh thổ và nền kinh tế đối tác. Hiện nay Việt Nam có quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện với 9 quốc gia, bao gồm:
Trung Quốc (tháng 5-2008), Liên bang Nga (tháng 7-2012), Ấn Độ (tháng 9-2016), Hàn Quốc (tháng 12-2022), Hoa Kỳ (tháng 9-2023), Nhật Bản (tháng 11-2023), Australia (tháng 3-2024), Pháp (tháng 10-2024) và gần đây nhất là Malaysia (tháng 11-2024). Đáng chú ý, hiện nay Việt Nam đã có quan hệ từ cấp Đối tác chiến lược trở lên với toàn bộ 5 nước Ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (Trung Quốc, Nga, Hoa Kỳ, Anh và Pháp). Việt Nam cũng là nước duy nhất xác lập và duy trì quan hệ đối tác chiến lược toàn diện cùng lúc với cả ba cường quốc hàng đầu trên thế giới là Trung Quốc, Nga và Hoa Kỳ, qua đó tiếp tục tạo khuôn khổ quan hệ ổn định, lâu dài với các đối tác quan trọng, góp phần củng cố thế đối ngoại vững chắc cho đất nước.
Đồng thời, Việt Nam đã ký 16 hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó, có nhiều FTA thế hệ mới với những cam kết sâu rộng và toàn diện, có cơ chế thực thi chặt chẽ như: Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) - EVFTA. Việt Nam đã tham gia hơn 70 tổ chức quốc tế, hiệp hội và diễn đàn, trong đó có Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) và nhất là Liên hợp quốc. Việt Nam cũng thể hiện rõ là thành viên có trách nhiệm với những sáng kiến, đóng góp quan trọng cho các tổ chức này, đã tổ chức thành công nhiều hội nghị quốc tế lớn và hoàn thành nhiều trọng trách quốc tế như Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (các năm 2008-2009 và 2020-2021), Hội nghị cấp cao ASEAN (năm 1998, 2010 và 2020), Hội nghị cấp cao ASEM (năm 2004), Hội nghị thượng đỉnh APEC (các năm 2006, 2017), Diễn đàn Kinh tế thế giới về ASEAN (năm 2018)…
Đặc biệt, thông qua các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc, Việt Nam đã cử hàng trăm sĩ quan quân đội và lực lượng y tế tham gia tại các điểm nóng trên thế giới, như tại Nam Sudan. Điều này thể hiện cam kết của Việt Nam đối với hòa bình và an ninh toàn cầu, đồng thời khẳng định trách nhiệm của một quốc gia thành viên tích cực trong cộng đồng quốc tế.
Khi đến thăm và làm việc với Bộ Ngoại giao vào tháng 8-2024, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đã nhấn mạnh, thế giới đang trong thời kỳ thay đổi có tính thời đại, đất nước ta đang đứng trước khởi điểm lịch sử mới, Kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam, do đó thời gian tới công tác đối ngoại cần chủ động, kịp thời phát hiện cơ hội, thách thức, đóng góp vào việc thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược của Đảng và Nhà nước; nâng tầm, mở rộng đóng góp của Việt Nam cho hòa bình, hợp tác, phát triển và tiến bộ của nhân loại, lan tỏa mạnh mẽ “phiên bản Việt Nam độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác, hữu nghị, phát triển, phồn vinh, hạnh phúc”. Đặc biệt, cần xây dựng, củng cố ngoại giao thời đại mới, trong đó mục tiêu cao nhất là bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia, dân tộc, vì Đảng vững mạnh, vì nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa giàu mạnh, có vị trí, vai trò quan trọng trong nền chính trị thế giới, nền kinh tế toàn cầu và nền văn minh nhân loại, vì ấm no, hạnh phúc của nhân dân; đáp ứng được yêu cầu gắn kết đất nước với thế giới, dân tộc với thời đại, chủ động tham gia giải quyết các vấn đề chung của thế giới. Trong Kỷ nguyên mới, ngoại giao Việt Nam phải vươn lên những tầm cao mới để hoàn thành những trọng trách vinh quang mới, xứng đáng là “đội quân tiên phong”, đóng góp quan trọng trong sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc.
Tiếp đó, trong cuộc làm việc với Bộ Ngoại giao vào tháng 12-2024, Chủ tịch nước Lương Cường cũng nhấn mạnh nguyên tắc “dĩ bất biến ứng vạn biến” trong ngoại giao, kết hợp nhuần nhuyễn sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại, kiên định về mục tiêu chiến lược, linh hoạt về sách lược, bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia, dân tộc. Chủ tịch nước chỉ rõ, để hoàn thành được nhiệm vụ này, công tác đối ngoại cần làm tốt việc nghiên cứu, tham mưu, dự báo, các nhiệm vụ đã làm tốt rồi cần làm tốt hơn nữa.
Đánh giá về công tác đối ngoại và ngoại giao trong tình hình mới, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn đã nhiều lần khẳng định, trong bối cảnh tình hình thế giới tiếp tục có nhiều biến chuyển lớn với những cơ hội đan xen cùng thách thức, mục tiêu và nhiệm vụ quan trọng nhất của ngoại giao là cần tranh thủ tối đa và tiếp tục củng cố cục diện đối ngoại thuận lợi, đưa đất nước vào dòng chảy của thời đại, tạo đột phá để thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược đến năm 2030 và năm 2045 mà Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã đề ra. Người đứng đầu ngành ngoại giao cũng khẳng định sẽ tiếp tục nâng tầm, nâng cấp và tranh thủ tối đa cơ hội từ các khuôn khổ quan hệ đối tác chiến lược, đối tác toàn diện; phát huy mạnh mẽ vai trò của các phương thức, các kênh đối ngoại như ngoại giao cấp cao, ngoại giao chuyên ngành, đối ngoại địa phương, các kênh học giả và doanh nghiệp; tham gia chủ động, có trách nhiệm hơn vào việc giải quyết các vấn đề chung của quốc tế và khu vực; thể hiện vai trò nòng cốt, dẫn dắt của đối ngoại đa phương trong những vấn đề, cơ chế quan trọng có tầm chiến lược.
Có thể thấy, với việc kiên định đường lối đối ngoại đặt lợi ích quốc gia - dân tộc lên hàng đầu, “hội nhập” nhưng không “hòa tan”, kết hợp với nắm bắt xu thế phát triển của thế giới để tận dụng cơ hội, hạn chế thách thức, chúng ta hoàn toàn có thể tin tưởng hội nhập quốc tế sẽ tiếp tục có những đóng góp quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong giai đoạn tiếp theo.
