Khái niệm “đất hiếm” xuất hiện vào cuối thế kỷ XVIII vì vào thời điểm đó, những nguyên tố này tương đối hiếm. Do các nguyên tố này tạo thành các oxít chịu lửa không tan trong nước nên được gọi là “đất”. Theo Sputnik, toàn bộ trữ lượng đất hiếm của Nga vẫn chưa được khám phá, với nhiều vùng rộng lớn giàu khoáng sản ở Siberia chưa được khai thác.
Nga sở hữu nhiều mỏ lớn chứa khoáng sản hiếm chiến lược, chẳng hạn mỏ Tomtorskoye ở Yakutia, được phát hiện vào năm 1977 và mỏ Kolmozerskoye ở Murmansk, được phát hiện vào những năm 1950 và chứa tới 844.000 tấn oxít liti và các loại quặng khác. Hàng năm, Cơ quan Địa chất nhà nước tìm thấy hàng chục mỏ khoáng sản chiến lược mới…
Cơ quan Quản lý Tài nguyên đất liên bang (Rosnedr) ước tính, trong năm 2024, Nga có tới 28,7 triệu tấn đất hiếm, bao gồm 18 mỏ lớn, chỉ đứng sau Trung Quốc (44 triệu tấn) và chiếm hơn 20% trong tổng số 130 triệu tấn dự trữ của thế giới.
Nga cần đất hiếm cho các ngành công nghiệp hạt nhân, quốc phòng, dầu khí (đã tiêu thụ 830 tấn lanthanum, yttrium và các khoáng chất khác trong năm 2023), năng lượng tái tạo (200 tấn), thủy tinh và quang học (100 tấn) cũng như ngành điện tử (100 tấn).
Với thị trường đất hiếm toàn cầu dự kiến sẽ tăng gấp đôi giá trị lên gần 11 tỷ USD vào năm 2030, các công ty Nga tham gia khai thác như Rosatom, Rostec, Norilsk Nickel, Gazprom, cũng như các công ty khu vực đang đứng trước cơ hội sở hữu một phần lợi nhuận trên thị trường xuất khẩu.
Tuy trữ lượng dồi dào, nhưng hiện Nga phải nhập khẩu tới 90% lượng đất hiếm để đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp trong nước. Sản lượng đất hiếm của Nga chỉ chiếm chưa đến 1% tổng sản lượng toàn cầu, trong khi hoạt động chế biến đất hiếm của Nga vẫn chưa được đẩy mạnh.
Bộ Công nghiệp và Thương mại nước này dự báo sản lượng và tiêu thụ đất hiếm sẽ tăng gấp đôi vào năm 2030, nhờ vào chiến lược quốc gia nhằm đạt được khả năng tự cung tự cấp trong khai thác loại khoáng sản quan trọng này.
Một trong những thách thức trong việc phát triển ngành đất hiếm tại Nga là khôi phục chuỗi cung ứng bị gián đoạn khi các nhà máy chế biến lớn của Liên bang Xô Viết giờ đây không còn hoạt động. Các nhà máy chế biến trước đây được xây dựng ở Kazakhstan (hiện không sản xuất), Kyrgyzstan và Estonia (hiện thuộc sở hữu của công ty khai thác Canada).
Thêm vào đó, vị thế thống trị công nghệ và thị trường của Trung Quốc (chiếm 60% sản lượng và 90% công suất chế biến) càng khiến việc xuất khẩu trở nên khó khăn. Việc khai thác đất hiếm cũng gặp trở ngại vì quặng đất hiếm có thành phần phức tạp và các khoáng chất quý thường bị lẫn với các nguyên tố có hại hoặc vô giá trị, khiến cho quá trình khai thác trở nên tốn kém và đòi hỏi công nghệ tiên tiến.
Để thúc đẩy sản xuất, Nga đã triển khai các biện pháp như giảm thuế khai thác đất hiếm từ 8% xuống còn 4,8%, đồng thời cung cấp các khoản vay ưu đãi với lãi suất hỗ trợ từ nhà nước. Giới chuyên gia cho rằng Chính phủ Nga nên tính đến kế hoạch khai thác các mỏ mới, xây dựng các doanh nghiệp chế biến lớn để cung cấp kim loại đất hiếm cho ngành công nghiệp công nghệ cao và thâm nhập thị trường nước ngoài.
