Dịch chuyển chiến lược
Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) ước tính tổng đầu tư năng lượng toàn cầu vượt mốc 3.300 tỷ USD, mức cao nhất từ trước đến nay. Đáng chú ý, hơn 60% trong số này, tương đương khoảng 2.200 tỷ USD, được phân bổ cho các công nghệ năng lượng sạch như điện mặt trời, điện gió, lưới điện, lưu trữ năng lượng và điện hạt nhân thế hệ mới. Động lực quan trọng nhất phía sau dòng vốn này là nhu cầu điện toàn cầu tiếp tục tăng nhanh.
Theo các ước tính gần đây, nhu cầu điện năm 2026 có thể tăng quanh mức 3,5%-4%, cao hơn rõ rệt so với mức trung bình của thập niên trước. Sự gia tăng này không chỉ đến từ quá trình điện khí hóa giao thông và công nghiệp, mà còn từ nhu cầu làm mát, đô thị hóa tại các nền kinh tế mới nổi và đặc biệt là sự bùng nổ của các trung tâm dữ liệu phục vụ AI.
Trung Quốc vừa là thị trường tiêu thụ điện lớn nhất, vừa là quốc gia chi tiêu cho năng lượng sạch nhiều nhất thế giới, gần tương đương tổng mức đầu tư của Mỹ và Liên minh châu Âu cộng lại. Năm 2025, Trung Quốc tiếp tục dẫn đầu về công suất điện mặt trời và điện gió mới, đồng thời mở rộng mạng lưới điện siêu cao áp để hấp thụ sản lượng tái tạo ngày càng lớn. Ấn Độ cũng nổi lên như một điểm tăng trưởng quan trọng, với nhu cầu điện tăng nhanh nhất trong nhóm các nền kinh tế lớn và hàng loạt dự án điện mặt trời quy mô hàng trăm MW được triển khai tại Rajasthan, Gujarat và miền Nam nước này.
Tại Mỹ, nhu cầu điện tăng trở lại sau nhiều năm gần như đi ngang, chủ yếu do làn sóng xây dựng trung tâm dữ liệu và nhà máy bán dẫn. Cùng lúc, đầu tư vào lưới điện và lưu trữ được đẩy mạnh nhằm giải quyết các nút thắt truyền tải. Châu Âu, sau cú sốc năng lượng giai đoạn 2022-2023, đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc sâu hơn, với ưu tiên giảm phụ thuộc nhập khẩu nhiên liệu, mở rộng năng lượng tái tạo trong nước và củng cố an ninh điện lực.
Tuy nhiên, quá trình chuyển dịch năng lượng chưa thể loại bỏ ngay vai trò của nhiên liệu truyền thống trong trung hạn. Năm 2025, nhu cầu than toàn cầu vẫn ở mức cao kỷ lục, xấp xỉ 8,8-8,9 tỷ tấn, phản ánh thực tế rằng nhiều nền kinh tế mới nổi vẫn phải dựa vào các nguồn năng lượng sẵn có để đáp ứng nhu cầu.
Cạnh tranh công nghệ
Nếu như giai đoạn trước, trọng tâm của chuyển đổi năng lượng là xây dựng thêm các trang trại điện gió và điện mặt trời, thì năm 2026, cạnh tranh đang dịch chuyển sang cấp độ khác: công nghệ và năng lực công nghiệp. Các quốc gia không chỉ muốn mua năng lượng sạch, mà muốn tự sản xuất thiết bị, làm chủ chuỗi cung ứng và xây dựng các nhà máy năng lượng.
Một xu hướng nổi bật là chính sách công nghiệp. Liên minh châu Âu, thông qua Đạo luật công nghiệp phát thải ròng bằng 0, đặt mục tiêu đến năm 2030, ít nhất 40% nhu cầu hàng năm đối với các công nghệ then chốt như pin, tuabin gió, máy điện phân hydro hay bơm nhiệt sẽ được sản xuất ngay trong khối. Mỹ khuyến khích đầu tư nội địa vào pin, lưu trữ và vật liệu chiến lược. Ấn Độ thúc đẩy các khu phức hợp năng lượng xanh tích hợp sản xuất tấm pin mặt trời, pin lưu trữ và thiết bị điện, trong đó khu phức hợp Dhirubhai được xem là biểu tượng cho tham vọng công nghiệp mới của nước này.
Trung Quốc tiếp tục giữ lợi thế vượt trội trong khi chiếm tỷ trọng lớn trong sản xuất toàn cầu các thiết bị năng lượng sạch, từ tấm quang điện, pin lithium-ion đến inverter và hệ thống lưu trữ. Lợi thế về quy mô, chi phí và chuỗi cung ứng hoàn chỉnh giúp Trung Quốc không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn định hình thị trường quốc tế. Trước thực tế đó, Mỹ và châu Âu buộc phải tăng tốc đầu tư vào công nghệ thế hệ mới như pin rắn, lưu trữ dài hạn và lưới điện thông minh để cạnh tranh.
Theo các ước tính, nhu cầu điện của các trung tâm dữ liệu toàn cầu có thể tăng từ hơn 400TWh hiện nay lên gần 1.000TWh vào năm 2030, tương đương khoảng 3% tổng tiêu thụ điện thế giới. Mỹ và Trung Quốc được dự báo chiếm phần lớn mức tăng này. Châu Âu, Nhật Bản và Australia cũng đang nổi lên như các điểm đến mới cho đầu tư trung tâm dữ liệu nhờ khả năng cung cấp điện sạch và ổn định.
Trong bối cảnh đó, các nhà vận hành trung tâm dữ liệu ngày càng ưu tiên những khu vực có thể cung cấp nguồn điện sạch, giá cạnh tranh và linh hoạt, thậm chí chấp nhận xây dựng các nhà máy điện riêng hoặc ký hợp đồng mua điện dài hạn từ các dự án năng lượng tái tạo. Điều này kéo theo làn sóng đầu tư vào các nhà máy điện gắn với hạ tầng số, từ điện mặt trời quy mô gigawatt ở Australia đến các cụm điện - dữ liệu tại Mỹ và Đông Á.
