Để làm rõ hơn vấn đề này, nhiều luật sư đã cung cấp những thông tin hữu ích nhằm nâng cao kiến thức về tranh chấp đầu tư quốc tế cho các doanh nghiệp nói riêng, những luật sư quan tâm đến nội dung này nói chung.
Hiểu rõ về bảo hộ đầu tư và đầu tư quốc tế
Cùng với quá trình toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, một số lượng lớn các hiệp định song phương về khuyến khích và bảo hộ đầu tư (BIT) và các hiệp định thương mại song phương, đa phương (FTA) có chứa các chương về bảo hộ đầu tư - được gọi chung là các hiệp định đầu tư quốc tế (IIAs) - được ký kết.
Luật sư Châu Huy Quang, Giám đốc điều hành Công ty Luật Rajah & Tann LCT Lawyers, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC), đã khái quát về đặc điểm các hiệp định đầu tư nói trên. Hiệp định là thỏa thuận giữa các quốc gia, vì vậy phải tuân thủ pháp luật quốc tế công và thỏa thuận trọng tài được quy định tại hiệp định.
Trong đó, những nguyên tắc bảo vệ nhà đầu tư điển hình hiện nay bao gồm: đối xử công bằng và thỏa đáng, bảo vệ và bảo đảm toàn diện, bảo vệ khỏi sự tước đoạt, đối xử quốc gia, đối xử tối huệ quốc.
Sản xuất thiết bị đọc mã vạch tại Nhà máy Datalogic trong Khu Công nghệ cao TPHCM Ảnh: CAO THĂNG Theo nhận định của luật sư Châu Huy Quang, các hiệp định đầu tư chưa hoàn toàn được sử dụng tối đa và đó là nguyên nhân xảy ra tranh chấp. Các hiệp định đầu tư thường đưa ra cách tiếp cận theo từng bước: Tham vấn bắt buộc (giai đoạn đàm phán), nếu không thành công thì lựa chọn khởi kiện tại tòa án hoặc khởi kiện tại trọng tài.
Phần lớn các vụ việc trọng tài về hiệp định đầu tư được tiến hành tại Trung tâm quốc tế về giải quyết tranh chấp đầu tư, thành lập bởi Công ước về giải quyết tranh chấp đầu tư giữa các quốc gia và công dân của các quốc gia khác (ICSID), hay Quy tắc Trọng tài của Ủy ban Luật Thương mại quốc tế - Liên hiệp quốc (UNCITRAL).
Sử dụng phương thức trọng tài đầu tư có những ưu thế nhất định. Thứ nhất, không bị kháng cáo hoặc xem xét bởi các tòa án quốc gia. Thứ hai, phán quyết yêu cầu bồi thường bằng tiền phải được công nhận và thi hành như thể là phán quyết cuối cùng của tòa án trong nước. Đối với ICSID thì chỉ cho phép xem xét lại các phán quyết bằng cách giải thích, sửa đổi và hủy bỏ, mà không có quyền sửa đổi phán quyết dựa trên lẽ phải trái hoặc xét xử lại vụ án dựa trên bằng chứng.
Cần có những phân tích, nhận định tầm xa
Đóng vai trò là người hỗ trợ cho doanh nghiệp, luật sư cần phải chuẩn bị những kỹ năng cần thiết nào nhằm đảm bảo quyền lợi cho thân chủ? Giải đáp thắc mắc này, luật sư Châu Việt Bắc, Phó Tổng thư ký Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC), đã chia sẻ những vấn đề liên quan đến các loại tranh chấp thương mại quốc tế, mối quan hệ giữa các loại hình và vai trò của luật sư.
Thực tiễn xét xử tại VIAC cho thấy, tác động của một quyết định hoặc hành vi hành chính từ phía cơ quan nhà nước trong quá trình các bên thực hiện hợp đồng (hoặc một cản trở phát sinh tại thời điểm thi hành phán quyết) là nguyên nhân chính gây nên tình trạng tranh chấp thương mại chuyển đổi sang tranh chấp đầu tư quốc tế. Sự “chuyển hóa” tranh chấp này ảnh hưởng không nhỏ tới doanh nghiệp cũng như quốc gia nước sở tại (trường hợp bị khởi kiện).
Do vậy, với vai trò là người hỗ trợ cho doanh nghiệp, luật sư cần phải chuẩn bị những kỹ năng cần thiết ở từng giai đoạn “trước - trong - sau tranh chấp” nhằm đảm bảo quyền lợi cho thân chủ. Việc xây dựng chiến lược tư vấn, tranh tụng là yếu tố quan trọng, đặc biệt ở giai đoạn chuyển tiếp loại tranh chấp.
Luật sư cần có những phân tích, nhận định tầm xa đối với những dạng tranh chấp có khả năng chuyển thành tranh chấp đầu tư quốc tế. Thực tế hiện nay, tranh chấp đầu tư quốc tế không chỉ ảnh hưởng đối với chính phủ nước sở tại về chi phí tham gia vụ kiện mà còn tác động mạnh mẽ tới quan hệ quốc tế giữa các quốc gia, nên luật sư cần định hướng những phương án phù hợp để hạn chế việc nhà đầu tư kiện cơ quan nhà nước.
Luật sư Phùng Anh Tuấn, Hòa giải viên Trung tâm Hòa giải Việt Nam (VMC), cũng trao đổi thêm về các hiệp định đầu tư và quy tắc giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế ISDS. Qua so sánh về quy định giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế ISDS ở các hiệp định thương mại tự do (FTA) hoặc hiệp định đầu tư song phương (BIT), luật sư Phùng Anh Tuấn nhận định, ISDS là “tấm vé bảo hộ” cho nhà đầu tư khi đầu tư vào một quốc gia là thành viên của các hiệp định nói trên.
Phương thức thương lượng, hòa giải đối với các tranh chấp đầu tư quốc tế hiện nay được khuyến khích sử dụng, bởi những ưu điểm của loại hình giải quyết tranh chấp này. Tuy nhiên, không phải lúc nào phương thức giải quyết thương lượng, hòa giải cũng đạt hiệu quả.
Chính vì vậy, luật sư Phùng Anh Tuấn khuyến nghị, khi quyết định đưa vụ việc ra tòa án hoặc trọng tài thì thời hiệu yêu cầu tham vấn hoặc khởi kiện là điều kiện tiên quyết tiến hành tố tụng. Nếu hết thời hạn khởi kiện thì thiệt hại sẽ rất lớn đối với nhà đầu tư, khi không thể kiện chính phủ để yêu cầu thực hiện nghĩa vụ bảo hộ đối với nhà đầu tư.
