Hội thảo có sự tham dự của các Đại biểu Quốc hội, các chuyên gia, nhà khoa học, nhà giáo, nhà quản lý giáo dục trong nước và quốc tế nhằm trao đổi, thảo luận và đề xuất các ý tưởng nâng cao chất lượng giáo dục đại học (GDĐH) Việt Nam, thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này. Hội thảo góp phần cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội trong việc thực hiện chức năng giám sát và kiến nghị Quốc hội quyết định những chính sách phát triển giáo dục đại học tương xứng với vị trí, vai trò của trình độ đào tạo này, đặc biệt là xây dựng được nguồn dữ liệu phục vụ việc thẩm tra dự án Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học. Báo SGGP xin trích giới thiệu bài tham luận của TS Nguyễn Quốc Chính, Giám đốc Trung tâm Khảo thí và Đánh giá chất lượng đào tạo (ĐHQG TPHCM) về việc xây dựng chính sách và triển khai công tác đảm bảo chất lượng (ĐBCL) giáo dục tại ĐHQG TPHCM.
Kinh nghiệm tại ĐHQG TPHCM
ĐHQG TPHCM được thành lập năm 1995, trên cơ sở sáp nhập các trường đại học hàng đầu ở TPHCM. Hiện nay, ĐHQG TPHCM có 7 đơn vị thành viên: Trường Đại học Bách khoa, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Trường Đại học Khoa học Xã hội - Nhân văn, Trường Đại học Quốc tế, Trường Đại học Công nghệ Thông tin, Trường Đại học Kinh tế - Luật, Viện Môi trường - Tài nguyên và các đơn vị trực thuộc khác. Ngay từ những năm đầu thành lập, ĐHQG TPHCM đã rất quan tâm đến công tác ĐBCL và là 1 trong 2 CSGD đại học đầu tiên của cả nước thành lập bộ phận chuyên trách về ĐBCL (Trung tâm Khảo thí và Đánh giá chất lượng đào tạo) vào năm 1999. Công tác ĐBCL tại ĐHQG TPHCM được thực hiện theo chủ trương và lộ trình thống nhất, xuất phát từ việc xây dựng một hệ thống ĐBCL bên trong vững chắc; sau đó, triển khai kiểm định chất lượng (KĐCL) theo các bộ tiêu chuẩn khu vực và quốc tế trước khi chủ động tham gia xếp hạng đại học. Các thành tố này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau trên tinh thần cải tiến liên tục để không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học và phục vụ cộng đồng.
ĐHQG TPHCM cũng là đơn vị đầu tiên xây dựng và ban hành Quy chế ĐBCL GDĐH. Quy chế được xây dựng trên cơ sở tham khảo Khung ĐBCL ASEAN (Asean Quality Assurance Framework). Đây là tài liệu do Mạng lưới ĐBCL ASEAN (AQAN) xây dựng, ban hành năm 2016, làm cơ sở để các tổ chức ĐBCL và CSGD đại học ở các quốc gia Đông Nam Á tham khảo nhằm cải tiến hoạt động, tương thích với các cơ sở và hệ thống GDĐH khác trong khu vực, tăng cường sự tương thích trong ĐBCL giữa các quốc gia trong khu vực; qua đó, thúc đẩy hoạt động công nhận bằng cấp lẫn nhau, hỗ trợ sự lưu động của người học, người lao động và chuyên gia giữa các quốc gia trong khu vực và quốc tế…
Quy chế ĐBCL GDĐH tại ĐHQG TPHCM gồm 10 nguyên tắc: ĐBCL GDĐH là trách nhiệm của CSGD đại học; đảm bảo cân bằng giữa quyền tự chủ của CSGD đại học và trách nhiệm giải trình với xã hội; đảm bảo có sự tham gia và hợp tác của tất cả các bên liên quan trong công tác ĐBCL GDĐH; tất cả hoạt động của CSGD đại học được triển khai trên nền tảng văn hóa chất lượng; hệ thống ĐBCL bên trong có cấu trúc hợp lý, vận hành hiệu quả, trách nhiệm của các bộ phận được xác định rõ; lãnh đạo CSGD đại học quan tâm, chỉ đạo hoạt động của hệ thống ĐBCL giáo dục để đảm bảo việc triển khai hiệu quả, bền vững; hệ thống ĐBCL giáo dục được cung cấp đủ nguồn lực để hoạt động hiệu quả; CSGD đại học có cơ chế, quy trình chính thức để xét duyệt, rà soát định kỳ và theo dõi chất lượng các chương trình và văn bằng, theo dõi sự tiến bộ của sinh viên để cải tiến chất lượng; chất lượng được thường xuyên giám sát, đánh giá ở tất cả các cấp độ nhằm cải tiến liên tục; CSGD đại học thường xuyên cung cấp cho xã hội thông tin cập nhật có liên quan đến CSGD, các chương trình đào tạo (CTĐT), thành quả đạt được và các quy trình ĐBCL giáo dục.
Trên cơ sở đó, ĐHQG TPHCM triển khai công tác đánh giá chất lượng theo quy trình sau:
1. Tự đánh giá: CSGD hoặc khoa/bộ môn tự đánh giá theo các bộ tiêu chuẩn chất lượng, phù hợp với điều kiện và bối cảnh thực tế của đơn vị.
2. Đánh giá nội bộ: CSGD tiến hành đánh giá nội bộ theo hình thức tổ chức đoàn đánh giá nội bộ hoặc thẩm định hồ sơ.
3. Đánh giá cấp ĐHQG TPHCM: Căn cứ kế hoạch ĐBCL của CSGD và kết quả đánh giá nội bộ, ĐHQG TPHCM tiến hành đánh giá chất lượng các CSGD hoặc khoa/bộ môn theo hình thức tổ chức đoàn đánh giá hoặc thẩm định hồ sơ.
4. Đánh giá ngoài: CSGD/CTĐT được đánh giá ngoài bởi các tổ chức KĐCLGD trong hoặc ngoài nước khi có kết quả đánh giá cấp ĐHQG TPHCM ở mức “đạt” trở lên. Trong các hoạt động trên, đánh giá cấp ĐHQG TPHCM (trước đây gọi là đánh giá ngoài nội bộ) đóng vai trò rất quan trọng, hỗ trợ đắc lực quá trình xây dựng cơ chế và công cụ kiểm soát để cải tiến chất lượng.
Kết quả đánh giá là cơ sở để các đơn vị xây dựng kế hoạch cải tiến chất lượng, đồng thời chuẩn bị tốt cho hoạt động đánh giá ngoài chính thức theo các bộ tiêu chuẩn trong nước, khu vực và quốc tế.
Nâng cao nhận thức và năng lực đội ngũ cán bộ, giảng viên
Từ năm 2009 đến nay, ĐHQG TPHCM đã tiến hành đánh giá 56 CTĐT, 6 trường đại học thành viên và 1 viện nghiên cứu. Đánh giá ngoài bởi các tổ chức kiểm định độc lập, chỉ được thực hiện khi các đơn vị đã đáp ứng đầy đủ yêu cầu về ĐBCL cũng như đạt kết quả tốt trong đánh giá chất lượng cấp ĐHQG TPHCM. Hoạt động này được triển khai đồng bộ ở cả cấp CSGD và cấp CTĐT theo các bộ tiêu chuẩn trong nước và quốc tế như bộ tiêu chuẩn của Bộ GD-ĐT, bộ tiêu chuẩn AUN-QA, ABET… Thông qua các kết quả đánh giá, những điểm mạnh cần phát huy và những tồn tại cần cải thiện đã được xác định. Trong đó, việc đổi mới công nghệ đào tạo được ĐHQG TPHCM đặc biệt quan tâm thu hút sự tham gia của nhiều bên liên quan, nhằm thúc đẩy hoạt động dạy và học, từng bước hình thành văn hóa chất lượng.
ĐHQG TPHCM là CSGD đầu tiên của Việt Nam tiên phong đổi mới công nghệ đào tạo bằng phương pháp tiếp cận CDIO (Conceive - Design - Implement Operate). Hoạt động này nhằm chuẩn hóa một cách có hệ thống các CTĐT nhằm cung cấp cho sinh viên những kiến thức, kỹ năng và năng lực nghề nghiệp, đáp ứng kỳ vọng của các bên liên quan và vận dụng những “thực tiễn tốt” trong quá trình triển khai phương pháp tiếp cận CDIO để xây dựng mô hình có thể áp dụng tại tất cả các CSGD đại học trong ĐHQG TPHCM cũng như tại Việt Nam. Đến tháng 8-2016, toàn ĐHQG TPHCM có 62 CTĐT tham gia áp dụng CDIO thuộc cả 6 trường đại học thành viên. Trước yêu cầu ngày càng cao về chất lượng đào tạo, việc triển khai mô hình CDIO được xem là một trong những giải pháp hữu hiệu, góp phần đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục. Bên cạnh đó, ĐHQG TPHCM cũng đẩy mạnh công tác phát triển đội ngũ cán bộ ĐBCL đáp ứng yêu cầu công tác tự đánh giá, đánh giá ngoài, tư vấn và cải tiến chất lượng thông qua các khóa đào tạo trong và ngoài nước.
Năm 2017, lần đầu tiên ĐHQG TPHCM vươn lên xếp hạng 142 châu Á theo bảng xếp hạng QS (Quacquarelli Symonds), tăng 5 hạng so với năm 2016. Đặc biệt, năm 2018 đánh dấu bước tiến vượt bậc của ĐHQG TPHCM khi lần đầu tiên xuất hiện trong Bảng xếp hạng đại học thế giới năm 2019 (The QS World University Rankings) và được xếp vào nhóm 701-750. Đây là kết quả của quá trình phát triển lâu dài và quyết tâm cải tiến liên tục của ĐHQG TPHCM nhằm thực hiện các mục tiêu về chất lượng, khẳng định rõ nét những định hướng chính sách và phương thức triển khai công tác ĐBCL tại ĐHQG TPHCM thời gian qua là hoàn toàn đúng đắn và phù hợp với xu thế phát triển của GDĐH thế giới.
Đánh giá, KĐCL là yêu cầu bắt buộc; đồng thời là cơ hội tốt để CSGD thực hiện trách nhiệm giải trình, cải tiến chất lượng liên tục và đẩy nhanh tiến trình hội nhập. Tuy nhiên, hoạt động này cần được định hướng phù hợp, tránh tình trạng “chạy đua thành tích” hoặc thực hiện “đối phó”. Thực trạng mất cân đối hiện nay trong hệ thống văn bản hướng dẫn nhà nước giữa “ĐBCL bên trong” và “đánh giá ngoài” có thể dẫn đến nguy cơ các CSGD tập trung nguồn lực cho đánh giá ngoài mà thiếu quan tâm đến các yếu tố nội tại mang tính nền tảng, từ đó ý nghĩa của công tác đánh giá ngoài bị nhận thức sai lệch.
Từ những phân tích trên, chúng tôi đề xuất một số nội dung như sau:
Đối với cấp xây dựng chính sách cần hoàn thiện hệ thống văn bản quản lý về ĐBCL bên trong. Mặc dù một số nội dung liên quan đến ĐBCL bên trong đã được đề cập trong các văn bản “đánh giá ngoài”; tuy nhiên, các CSGD sẽ định hướng tốt hơn nếu các hướng dẫn này được hệ thống lại trong nhóm các văn bản “ĐBCL bên trong”, thay vì các văn bản “đánh giá ngoài” như hiện nay. Cần xem xét điều chỉnh, bổ sung để làm rõ và đầy đủ hơn nội dung về ĐBCL bên trong tại Luật GDĐH. Đồng thời, xem xét việc xây dựng và ban hành quy chế ĐBCL căn cứ trên Khung ĐBCL ASEAN để áp dụng thống nhất trong cả nước.
Đối với cấp triển khai: Chú trọng xây dựng và phát triển công tác ĐBCL bên trong, tạo nền tảng vững chắc trước khi tham gia đánh giá ngoài chính thức. Dựa trên cơ sở các văn bản quản lý và hướng dẫn về ĐBCL của nhà nước, xu thế chung trên thế giới và những đặc thù riêng, CSGD xây dựng hệ thống ĐBCL bên trong và triển khai các hoạt động phù hợp. Bên cạnh đó, việc nâng cao nhận thức và năng lực về ĐBCL cho cán bộ quản lý, giảng viên, nhân viên, cũng như việc thường xuyên tổ chức các hoạt động đào tạo, tập huấn về ĐBCL; tổ chức biên soạn, dịch và phổ biến các tài liệu về ĐBCL... sẽ là những yếu tố quan trọng, mang tính quyết định góp phần không nhỏ để hình thành một hệ thống ĐBCL vững chắc.
