Chôm chôm, nhãn hay xoài, có công trồng công chăm mới mong ngày hái trái, chứ cây chùm ruột sau nhà, ngó qua ngó lại là cao khỏi chái bếp, trái trổ ê hề, có khi rụng đầy cả gốc mà đám nhỏ chẳng mấy đoái hoài.
Cây chùm ruột lâu năm cũng cao lớn, nhưng tía thường dặn sắp nhỏ không được leo trèo, bởi thân chùm ruột rỗng và giòn, rất dễ gãy. Muốn hái trái trên cao thì cứ ôm gốc cây mà rung để trái rụng hoặc lấy vợt mà hái. Trái chùm ruột không vàng ươm như xoài chín, màu vàng óng ánh một chút sắc xanh, vị chua thường nhiều hơn ngọt, cũng bởi thế mà tụi nhỏ cắn qua vài trái là chán chê.
Sang nhà hàng xóm hái trái ổi, trái cóc phải xin mấy lượt, còn chùm ruột thì thoải mái, ới một tiếng rồi hái hết cả cây cũng chẳng ai giận, bởi còn mấy người chịu ngồi nhai chùm ruột đâu. Nhưng với dân nhậu miệt vườn, chùm ruột là món lai rai rất bén.
Sống với nhà nông, cây trái nào cũng năm bảy thứ công dụng, chùm ruột cũng vậy. Chịu ăn chua thì chấm muối mà nhai nhóp nhép cho đỡ buồn miệng, siêng hơn thì đập giập xốc lên cùng muối ớt như trái cà na. Có bữa biến tấu cho món cá kho trong nhà đỡ mặn, má thả vô mớ chùm ruột. Thịt cá chín thơm lừng, vị chua ngọt đưa cơm, nhất là cữ trời mưa, cơm nóng hổi, nồi cá còn bốc khói, đám nhỏ phải vét nồi cơm mới đã miệng.
Chùm ruột cũng là món ăn hàng thường trực trong tuổi thơ của nhiều đứa trẻ với món mứt chùm ruột đỏ ửng, ngọt đậm đà. Trái chùm ruột sên qua đường, để ráo và xâu thành từng xiên như kẹo hồ lô phiên bản nhí. Đám nhỏ hay chê chùm ruột sống chứ mứt chùm ruột thì đứa nào cũng giành, có khi để được một xâu chùm ruột là cả tuần cặm cụi học hành thiệt giỏi, chờ đến chiều cuối tuần tan học má mới mua cho. Cũng có khi sắp nhỏ nhõng nhẽo đòi ăn cho bằng được, má vừa mua vừa nhằn: “Ở nhà chùm ruột ê hề, để bữa nào tao sên ăn cho đã, mua 1-2 xâu như vầy thì có thấm tháp gì”.
Nhiều năm nay, mứt chùm ruột trở thành đặc sản quê nhà được rao bán trên không ít sàn thương mại điện tử. Chùm ruột được sên cầu kỳ thêm chút, bày trí trong hũ thủy tinh cũng bắt mắt hơn chùm ruột sên bếp củi còn nóng hổi của má ngày nào. Cái vị ngọt đậm thay bằng đường phèn để ngọt thanh hoặc đường ăn kiêng để phù hợp nhu cầu thời đại…
Cuộc sống thay đổi không ngừng, nhưng có những giá trị vốn chỉ thuộc về chân quê, nếp nhà như cái tên chùm ruột. Dẫu mấy bận ngược xuôi, người ta vẫn thích thú khi về quê, rửa mặt ở hàng lu, hái trái chùm ruột sau hè để rồi thấm đẫm câu nói người xưa, một trái cũng là… chùm ruột.
