Dòng phim nghệ thuật (art house) hay còn gọi là phim tác giả (film d’auteur) là sức sống của nghệ thuật điện ảnh. Nhưng những người làm phim Việt Nam thường gặp một khó khăn lớn: Phim họ làm ra đoạt giải thưởng ở các liên hoan phim (LHP) quốc tế lại thường bị khán giả trong nước đón nhận một cách hờ hững.
Phim Bên trong vỏ kén vàng của đạo diễn Phạm Thiên Ân đoạt giải Camera D’or (Máy quay vàng cho phim đầu tay xuất sắc) tại LHP Cannes 2023 nhưng khi chiếu ở Việt Nam lại... không có mấy người xem, chỉ trụ rạp được vài ngày. Phim Tro tàn rực rỡ của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên đoạt giải Khinh khí cầu vàng tại LHP 3 châu lục, doanh thu phát hành trong nước cũng không mấy khả quan. Phim Muôn vị nhân gian mới ra của đạo diễn Trần Anh Hùng đang vắng vẻ khán giả ở các rạp...
Việc số lượng người xem các phim nghệ thuật ít hơn các phim thương mại giải trí là điều hiển nhiên trên thế giới. Nhưng ở nước ta, sự khác biệt trong doanh thu quá lớn khiến những nhà làm dòng phim nghệ thuật chùn tay, mất vốn, không dám theo đuổi. Phần lớn khán giả không quen thưởng thức những bộ phim đòi hỏi những cảm xúc tinh tế, sâu lắng; không thấy hấp dẫn trước những câu chuyện đời thường chứa đầy suy tưởng về cuộc sống con người; không thấy rung động trước những vẻ đẹp hồn nhiên, không tô vẽ. Họ thấy lạ lẫm trước những “món ăn” có hương vị khác thường.
Trong nỗ lực thu hút người xem dần dần làm quen với việc thưởng thức các dòng phim nghệ thuật trên thế giới, các LHP quốc tế đã lần lượt mở ra trong nước, như LHP quốc tế Hà Nội (HANIFF), LHP châu Á Đà Nẵng (DANAFF) và năm nay là LHP quốc tế tại TPHCM (HIFF) lần thứ nhất.
Nét nổi bật trong HIFF so với các LHP khác tại Việt Nam là người xem sẽ được tiếp cận với nền điện ảnh các nước Đông Nam Á. Đây là một nền điện ảnh mạnh, đa dạng, đầy bản sắc văn hóa nhưng lại ít được biết đến. Những nhà làm phim và người xem trong nước có dịp tìm hiểu xem, với mặt bằng địa lý, xã hội, kinh tế, kỹ thuật gần gũi với chúng ta, họ sẽ khai thác những câu chuyện gì về đất nước và con người; xây dựng và giải quyết các xung đột xã hội như thế nào và cách kể chuyện bằng ngôn ngữ điện ảnh ra sao? Với giải thưởng Ngôi sao vàng cho phim Đông Nam Á xuất sắc nhất - giải thưởng lớn của LHP, HIFF mong muốn trở thành một cánh cửa sổ giới thiệu với người xem trong nước và thế giới những tinh hoa hàng năm của nền điện ảnh khu vực có vẻ khép kín này, trong đó có điện ảnh nước ta.
Và cũng như những LHP khác, giải thưởng Ngôi sao vàng cho phim đầu tay và phim thứ hai, giải thưởng Ngôi sao vàng phim ngắn cùng các giải cá nhân xuất sắc sẽ góp phần khám phá các tài năng, đồng thời tạo sân chơi đầy hứng khởi cho những nhà làm phim trẻ trong nước và thế giới.
Một điều khá chạnh lòng là chúng ta chưa chuẩn bị cho LHP lần này một phim nào đủ mạnh, xứng với tư thế chủ nhà để tranh tài với phim các nước khác trong 3 hạng mục tranh giải chính thức nói trên. Đây có thể là một thách thức tích cực cho các nhà làm phim trong nước, và không hề tự ti, lép vế vì chúng ta đã từng có những nhà làm phim trẻ đoạt giải phim đầu tay xuất sắc tại các LHP lớn trên thế giới như Phạm Thiên Ân với Bên trong vỏ kén vàng, Phạm Ngọc Lân với Cu li không bao giờ khóc (Phim dài đầu tay xuất sắc ở LHP Berlin 2024). Và với việc HIFF sẽ được tổ chức hàng năm, các nhà làm phim sẽ chủ động kế hoạch sản xuất để có thể trình làng tác phẩm nóng hổi của mình trên sân nhà.
HIFF có hiệu quả hay không phần lớn là do sự tích cực đón nhận của đông đảo người dân thành phố với tư cách là người làm phim và cả người xem phim. Người làm phim chủ động học hỏi những kiến thức nghề nghiệp với những người thầy, đồng nghiệp như từ màn ảnh bước ra trước mắt mình. Người xem phim cũng cần khám phá những thẩm mỹ điện ảnh mới trước đây chưa từng gặp, để có thể rung động trước những cái đẹp không ngờ tới. Hẳn nhiên không thể ngày một ngày hai có thể nắm hết ngọn nguồn mênh mông của nghệ thuật điện ảnh, nhưng cũng ít nhiều giúp cho mình những từ khóa, mật mã giúp người xem thưởng thức những tác phẩm điện ảnh mà trước đây có thể vẫn định kiến là khô khan, nhạt nhẽo.
Đạo diễn NGUYỄN VINH SƠN
Giám đốc Nghệ thuật Liên hoan phim quốc tế TPHCM
