Miễn kiểm tra đối với 9 nhóm thực phẩm theo Nghị định 15/CP: Còn nhiều vướng mắc

Với nghị định này, dự kiến có khoảng 95% lô hàng thực phẩm nhập khẩu sẽ không phải kiểm tra chuyên ngành. Thời gian kiểm tra thông thường cũng được rút ngắn từ 7 ngày còn 3 ngày. Thời gian kiểm tra chặt được rút ngắn từ 10 ngày còn 7 ngày. Điều này giúp tiết kiệm được khoảng 7 triệu ngày công và khoảng 3.000 tỷ đồng, tạo nhiều thuận lợi cho các doanh nghiệp (DN). Tuy nhiên, sau thời gian ngắn triển khai nghị định trên đã phát sinh một số vấn đề không ổn. 

 Chỉ kiểm tra tối đa 5% tổng số hồ sơ nhập khẩu

Theo Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), trước đây 100% mặt hàng thực phẩm nhập khẩu khi thông quan đều phải kiểm tra chuyên ngành, thì nay mở rộng diện không cần kiểm tra. Chẳng hạn, các sản phẩm đã được cấp giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm; sản phẩm tạm nhập để bán tại các cửa hàng miễn thuế; hay sản phẩm nhập khẩu chỉ để sản xuất, gia công nội bộ trong cơ sở…

Nhưng với nội dung của Nghị định 15, việc kiểm tra về an toàn thực phẩm (ATTP) nhập khẩu được thực hiện theo một trong các phương thức, với phương thức kiểm tra giảm, chỉ kiểm tra hồ sơ tối đa 5% trên tổng số lô hàng nhập khẩu trong vòng 1 năm do cơ quan hải quan lựa chọn ngẫu nhiên.

Phương pháp kiểm tra giảm áp dụng đối với lô hàng, mặt hàng thuộc một trong các trường hợp sau đây: lô hàng đã được xác nhận đạt yêu cầu về ATTP bởi cơ quan, tổ chức có thẩm quyền của nước đã ký kết điều ước quốc tế thừa nhận lẫn nhau trong hoạt động kiểm tra ATTP mà Việt Nam là thành viên; có kết quả kiểm tra của cơ quan có thẩm quyền nước xuất khẩu đối với lô hàng, mặt hàng phù hợp với quy định của pháp luật Việt Nam; DN có 3 lần liên tiếp trong vòng 12 tháng đạt yêu cầu nhập khẩu theo phương thức kiểm tra thông thường; được sản xuất tại cơ sở có áp dụng một trong các hệ thống quản lý chất lượng GMP, HACCP, ISO 22000, IFS, BRC, FSSC 22000 hoặc tương đương.

Còn kiểm tra thông thường áp dụng đối với tất cả mặt hàng của lô hàng nhập khẩu, trừ trường hợp quy định. Phương thức kiểm tra chặt áp dụng đối với lô hàng, mặt hàng nhập khẩu thuộc một trong các trường hợp sau đây: lô hàng, mặt hàng không đạt yêu cầu nhập khẩu tại lần kiểm tra trước đó; lô hàng, mặt hàng không đạt yêu cầu trong các lần thanh tra, kiểm tra (nếu có); có cảnh báo của Bộ Y tế, Bộ NN-PTNT, Bộ Công thương, UBND cấp tỉnh hoặc cơ quan có thẩm quyền tại nước ngoài hoặc của nhà sản xuất.

Bên cạnh đó, Nghị định 15 quy định các trường hợp được miễn kiểm tra nhà nước về thực phẩm nhập khẩu bao gồm sản phẩm đã được cấp giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm; sản phẩm mang theo người nhập cảnh, gửi trước hoặc gửi sau chuyến đi của người nhập cảnh để phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt hoặc mục đích chuyển đi; thực phẩm nhập khẩu là quà biếu, quà tặng trong định mức miễn thuế nhập khẩu theo quy định của pháp luật về thuế; sản phẩm nhập khẩu dùng cho cá nhân của đối tượng được hưởng quyền ưu đãi, miễn trừ ngoại giao; sản phẩm quá cảnh, chuyển khẩu, trung chuyển, tạm nhập, tái xuất, gửi kho ngoại quan; sản phẩm là mẫu thử nghiệm hoặc nghiên cứu có số lượng phù hợp với mục đích thử nghiệm hoặc nghiên cứu có xác nhận của tổ chức, cá nhân liên quan; thực phẩm nhập khẩu để trưng bày tại hội chợ, triển lãm; sản phẩm, nguyên liệu nhập khẩu chỉ dùng để sản xuất, gia công hàng xuất khẩu hoặc phục vụ cho việc sản xuất nội bộ của tổ chức, cá nhân và không tiêu thụ tại thị trường trong nước; sản phẩm tạm nhập khẩu để bán tại cửa hàng miễn thuế và hàng hóa nhập khẩu phục vụ yêu cầu khẩn cấp theo chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ.

Theo tính toán, nếu triển khai đúng tinh thần của Nghị định 15, có 95% lô hàng thực phẩm nhập khẩu sẽ không phải kiểm tra chuyên ngành. Điều này giúp các cơ quan quản lý cũng như DN tiết kiệm được rất nhiều thời gian và chi phí.  

Miễn nhưng vẫn vướng!

Theo Cục Hải quan TPHCM, ngay sau khi Nghị định 15 được ban hành, Cục Hải quan TPHCM đã chỉ đạo lãnh đạo các đơn vị hải quan trực thuộc nghiên cứu, phổ biến những quy định mới về kiểm tra ATTP đến toàn bộ cán bộ công chức tại đơn vị. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện tại các cửa khẩu đã phát sinh vướng mắc. 

Cụ thể, tại khoản 1 Điều 13 Nghị định 15/2018/NĐ-CP quy định các sản phẩm đã được cấp giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm, được miễn kiểm tra nhà nước về ATTP nhập khẩu, nhưng lại không quy định rõ khi làm thủ tục hải quan, DN phải nộp hoặc xuất trình cho cơ quan hải quan bản sao (hoặc bản chính) “Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm”. 

Cơ quan này cho rằng, nếu không quy định rõ điều này thì khi thực hiện sẽ không thống nhất và gặp phản ứng của DN. Mặt khác, hiện hải quan chưa có cơ sở dữ liệu về những sản phẩm đã được cấp giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm. Trong khi đó, theo Nghị định 38/2012/NĐ-CP, tất cả đối tượng kiểm tra đều phải công bố hợp quy hoặc công bố phù hợp với quy định ATTP và đăng ký bản công bố này với cơ quan nhà nước có thẩm quyền là Cục ATTP và được cơ quan này tiếp nhận (đóng dấu tiếp nhận trên bản hồ sơ công bố). Những hồ sơ công bố này vẫn có giá trị sử dụng nếu còn hiệu lực theo khoản 1 Điều 42 Nghị định 15/2018/NĐ-CP. 

Như vậy, những trường hợp này có xem như được miễn kiểm tra theo khoản 1 Điều 13 Nghị định 15 hay không? Nếu chấp nhận miễn kiểm tra thì không phù hợp với Điều 6 của chính nghị định này vì chỉ các loại thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng y học, thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt, sản phẩm dinh dưỡng dùng cho trẻ đến 36 tháng tuổi, phụ gia thực phẩm mới cần phải đăng ký công bố sản phẩm với cơ quan chức năng và như thế chỉ có những sản phẩm này mới được miễn kiểm tra theo khoản 1 Điều 13.   

Trước tình hình này, để tạo thuận lợi cho DN, Cục Hải quan TPHCM đề xuất, DN nộp cho cơ quan hải quan bản giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm (có xác nhận của DN) để được miễn kiểm tra nhà nước về ATTP nhập khẩu theo quy định tại khoản 1 Điều 13 Nghị định 15. Trường hợp giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm được triển khai trên Cổng thông tin một cửa quốc gia thì DN không phải nộp bản giấy cho hải quan.

Đồng thời, chấp nhận miễn kiểm tra đối với các sản phẩm theo Điều 6 Nghị định 15 nhưng hồ sơ công bố đã được Cục ATTP tiếp nhận theo Nghị định 38/2012/NĐ-CP còn hiệu lực.  

Về quy định áp dụng phương thức kiểm tra giảm, Cục Hải quan TPHCM đề xuất các cơ quan chức năng sớm hướng dẫn xác định đối tượng thuộc loại kiểm tra giảm. Đồng thời, cung cấp cho cơ quan hải quan danh sách cơ quan có thẩm quyền của nước xuất khẩu, mẫu giấy chứng nhận quy định tại Điểm c Khoản 1 Điều 18 Nghị định 15 để cơ quan này có cơ sở đối chiếu, kiểm tra trong quá trình thực thi. 

Bên cạnh đó, cũng có ý kiến cho rằng, sẽ không khả thi nếu kiểm tra ATTP đối với thực phẩm trưng bày tại hội chợ, triển lãm, bởi vì số lượng nhập khẩu ít, nhiều chủng loại (có trường hợp nhập khẩu hàng trăm loại khác nhau) và là những hàng hóa chưa có chuẩn kiểm tra; việc kiểm tra sẽ gặp khó khăn, mất nhiều thời gian và chủ yếu mang tính cảm quan.

Theo các cơ quan chức năng, để Nghị định 15 đi vào cuộc sống, cần sớm ban hành văn bản hướng cụ thể, chi tiết hơn để tiết kiệm thời gian và tránh phiền hà cho DN.