Những kinh nghiệm quý báu
Việc xây dựng tuyến metro số 1 đã trải qua nhiều khó khăn nhưng đã đem lại những kinh nghiệm quý giá, tạo thành chuẩn mực để các tuyến metro tiếp theo thực hiện nhanh hơn.
Trưởng Ban Quản lý Đường sắt đô thị TPHCM (MAUR) Phan Công Bằng cho rằng, dự án metro số 1 là bài học đầu tiên cho tuyến metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương) trong việc giải phóng mặt bằng, trên mặt đất lẫn không gian ngầm, trước khi khởi công để tránh đình trệ.
Tiếp theo là bài học về kết hợp đồng bộ giữa hợp đồng quốc tế (FIDIC) và pháp luật Việt Nam để giảm rủi ro trong quá trình thực hiện. Bài học quan trọng khác, công tác quản lý về hợp đồng trong phân định trách nhiệm giữa các bên để hạn chế tranh chấp, cũng như xây dựng kế hoạch vận hành, bảo trì ngay từ đầu để đảm bảo hệ thống hoạt động hiệu quả.
Metro số 1 đưa vào vận hành thì dự án tuyến metro số 2 đang ráo riết di dời hạ tầng kỹ thuật để chuẩn bị mặt bằng “sạch” phục vụ khởi công gói thầu chính trong năm 2025 và đưa tuyến metro số 2 vào khai thác vào năm 2030.
Theo quy hoạch đến năm 2035, TPHCM đặt mục tiêu xây dựng hoàn thành khoảng 183km đường sắt đô thị bao gồm loại hình vận tải hành khách khối lượng lớn, tần suất cao. Đến năm 2045, sẽ xây dựng thêm khoảng 168,36km để hoàn thiện 7 tuyến metro, nâng tổng chiều dài lên 351km. Năm 2060, sẽ hoàn thành các tuyến metro số 8, 9, 10 để nâng tổng chiều dài đường sắt đô thị lên hơn 510km.
Về lộ trình, đến năm 2035, TPHCM sẽ hoàn thiện các tuyến: tuyến số 1 được kéo dài thêm gần 21 km từ ga Bến Thành về An Hạ (huyện Bình Chánh); tuyến số 2 sẽ đầu tư thêm 2 đoạn dài 9,1 km là Bến Thành - Thủ Thiêm và Tham Lương - bến xe An Sương, nâng tổng chiều dài toàn tuyến lên 20,2 km.
Ngoài ra, TPHCM sẽ hoàn thành 4 tuyến khác gồm: tuyến số 3 (Hiệp Bình Phước - vòng xoay Dân Chủ - Tân Kiên - An Hạ); tuyến số 4 (depot Đông Thạnh - Bến Thành - ga Bà Chiêm đường Vành đai 3); tuyến số 5 (ga Võ Chí Công đường Vành đai 2 - ngã tư Bảy Hiền - depot Đa Phước); tuyến số 6 (Bà Quẹo - sân bay Tân Sơn Nhất - Bình Triệu - Phú Hữu) với tổng mức đầu tư cho các dự án khoảng 837.000 tỷ đồng.
“Nhằm hoàn thành mục tiêu này, UBND TPHCM đã trình các cơ quan có thẩm quyền Đề án cơ chế, chính sách đặc thù. Bộ GTVT lấy ý kiến các bộ ngành trình Quốc hội ban hành cơ chế, chính sách thực hiện”, ông Trần Quang Lâm, Giám đốc Sở GTVT TPHCM, cho biết.
Sắp xếp lại đô thị
Song song với metro đi vào hoạt động là kỳ vọng sự sắp xếp lại đô thị khoa học, văn minh hiện đại.
Để triển khai nội dung quan trọng này, UBND TPHCM đã ban hành kế hoạch thực hiện các khu vực TOD (Transit Oriented Development - Lấy giao thông công cộng làm trung tâm) tại 9 vị trí dọc tuyến metro số 1, 2 và tuyến đường Vành đai 3 TPHCM từ năm 2025, thuộc các quận 10, Tân Bình, Tân Phú, TP Thủ Đức và huyện Hóc Môn. Các khu vực được chọn triển khai TOD chia thành 2 nhóm.
Nhóm cải tạo, chỉnh trang các khu vực dân cư hiện hữu, với quỹ đất nhà nước quản lý như trụ sở cơ quan, nhà máy, có thể di dời; Nhóm đầu tư mới, phát triển trên đất trống hoặc khu vực dân cư thưa thớt, với ưu tiên giải phóng mặt bằng thuận lợi.
Theo đó, vùng lõi nhà ga (400-500m) phát triển đô thị mật độ cao với giao thông đi bộ làm trung tâm. Vùng chuyển tiếp nhà ga (500-1.000m) phát triển khu vực mật độ trung bình, sử dụng xe đạp và xe buýt làm phương tiện kết nối. Vùng phụ cận nút giao Vành đai 3 TPHCM hình thành khu công nghiệp, logistics và các khu dân cư tập trung, ưu tiên giao thông công cộng.
Để tối ưu hóa hiệu quả từ hệ thống TOD, TS Vũ Anh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giao thông vận tải (Trường Đại học Việt Đức), cho rằng, tại các khu vực TOD, cần quy hoạch linh hoạt nhà ở thương mại, dịch vụ tập trung quanh các khu vực cách nhà ga trong bán kính 500m, kết nối với cụm đô thị và giao thông công cộng thuận tiện cho việc đi lại và giao thương.
Sự phân bổ này không chỉ đáp ứng nhu cầu nhà ở mà còn giảm thiểu việc sử dụng xe cá nhân, khuyến khích người dân trong khu vực TOD di chuyển bằng metro, xe buýt hoặc đi bộ, giảm gánh nặng giao thông cho các tuyến đường hiện hữu. Mô hình TOD không chỉ giải quyết bài toán giao thông mà còn tái cấu trúc đô thị TPHCM theo hướng hiện đại, bền vững.
