Lênh đênh con nước
“Cô ơi đi dạo quanh sông thả đèn không, một mình cô, tôi cũng chèo, 40.000 đồng thôi cô!”, giọng nói vọng từ dưới ghe, một nụ cười thân thiện đặc trưng của người Quảng Nam. Ông Lan mời khách, tay nhẹ đẩy mái chèo cho sát bờ. Chiếc ghe của ông Lan là loại ghe nhỏ, chỉ đủ chỗ ngồi cho 2 khách. Nhanh tay với cái thau tát nước ra khỏi ghe xong, ông Lan khuấy mái chèo, bắt đầu cuộc hành trình rặt chất “đặc sản” của Hội An này. Hai cánh tay đen nhẻm, rắn rỏi của ông nhịp nhàng đẩy chèo, không cần nhìn mũi thuyền, cũng không cần nhìn dòng sông mà chiếc ghe của ông vẫn phăm phăm lướt trên mặt nước.
Ông Lan năm nay 60 tuổi, độ tuổi mà người ta an hưởng tuổi già cùng con cháu thì ông vẫn lam lũ với dòng sông quê hương. Ấy vậy nhưng so với những người cũng đang làm nghề lái ghe chở du khách tham quan sông Hoài, ông Lan lại thuộc vào lớp ít tuổi nhất, khi đa số các cụ đều trên 70 tuổi. Cũng vì thế mà người ta mới trìu mến gọi con sông này là “dòng sông bóng xế”.
“Trước đây tui không lái ghe này, tui đi biển đánh cá. Nhưng mà nguy hiểm lắm cô, bữa nào nước lớn thì tưởng không còn đường mà về, mấy chục năm làm cũng chẳng đủ ăn. Mấy năm nay yếu rồi, tui gom góp vay mượn mua được cái ghe với mấy cái xuồng rồi đổi nghề qua chở khách đi tham quan sông với làng nghề quanh quanh. Giờ thu nhập tốt hơn, an toàn hơn hẳn. Tui cũng sắp trả được hết nợ rồi”, ông Lan cười kể.
Dập dềnh trên sông một quãng, đến ngôi nhà cổ nào có tích gì, lịch sử, tuổi đời ra sao, ông Lan lại kìm thắng ghe bằng cách khua nhẹ mái chèo rồi thao thao giới thiệu. Những câu chuyện ít có trên sách vở, chỉ có người dân vùng này họ truyền tai nhau mà thôi. Rồi thuyền ngược dòng chậm rãi chui qua cây cầu An Hội, ngắm nhìn hai bên phố Hội An chập tối với hàng ngàn chiếc đèn lồng rực rỡ mà vẫn rất đỗi yên bình.
Ông Lan nhẹ rẽ nước về phía chùa Cầu - một trong những biểu tượng nổi tiếng của Hội An. Ở đây cũng chính là nơi tập kết của hơn dăm chục chiếc ghe chở khách du lịch giống ghe ông Lan, chỉ khác một điều là những người lái ghe này đều đã móm mém cả. Vừa hay tới giờ trên bờ bắt đầu biểu diễn, các điệu nhạc dân gian, những câu ca bài chòi Trung bộ trầm bổng vang lên. Khách du lịch rần rần kéo về hai bên sông. Mấy cụ lái ghe uống vội miếng nước rồi hướng mắt về những lượt khách qua đường, mời vọng lên bờ, giọng run run: “Hê lô, hê lô, hai đô pho oăn!”. Ông Lan cười cười giải thích, tức là mấy bà ấy đang mời khách tây 2 đô la cho 1 người đi tham quan sông. Lúc trước có mấy bạn sinh viên tình nguyện tới chỉ dẫn cho các cụ vài câu tiếng Anh để mời khách, nói hơi khó nghe chứ khách họ hiểu hết cả.
Rồi ghe tiến gần hơn vào bến, giữa tiếng nhạc, tiếng hát ca, giữa sự nhốn nháo khách lên xuống ghe, một cụ ông chống sào ngồi trầm ngâm, nét mặt nom có vẻ mệt mỏi. Ông Lan giới thiệu, đó là ông Thuần, là người chèo ghe lâu năm nhất ở xứ này. Những năm tháng chiến tranh đã qua nhưng dấu tích để lại là nỗi đau chưa bao giờ nguôi ngoai với ông Thuần. Tai nạn bom mìn khi còn nhỏ đã cướp đi một chân của ông. Ông Lan đưa ghe gần lại chỗ ông Thuần, hỏi thăm thì biết, hôm nay ghe ông Thuần chưa có khách nào đi cả, ông có bà vợ ốm đau ở nhà, cả hôm nay chỉ ăn độc cháo loãng. Khi chúng tôi ngỏ ý muốn tham quan sông trên ghe của ông, ông Thuần mừng ra mặt: “Chân thế này chứ tui chèo tốt, cứ yên tâm”.
Ghe ra khỏi bến, ông Thuần kể, năm nay ông đã 89 tuổi, làm nghề này cũng hơn 40 năm. Ngày trước ông theo cha đi thuyền thả lưới bắt cá trên sông, trong một lần đang cắm sào ở bờ thì một vài khách du lịch nước ngoài tới và muốn ông chở họ đi dạo phố cổ. “Khi ấy, tui còn nhớ tui quay ra hỏi thì cha tui đồng ý, chở họ đi dạo quanh sông xong, họ trả tui 1 đồng. Tui là người đầu tiên lái ghe du lịch ở đây đó”, ông Thuần hoài niệm.
Chỉ còn sông ở lại…
Đi qua đoạn đang có nghệ nhân biểu diễn hát chòi, ông Thuần cũng ngân nga theo. Ông Thuần khoái chí: “Ông bà khách tây đi ghe tui là thích nghe tui hát lắm, dân ca quê tui là tui mê lắm cô”. Khuôn mặt khắc khổ, mệt mỏi ban nãy nay đã trở nên rạng ngời hẳn. Có lẽ, những nhịp phách trầm bổng trong giai điệu dân ca kia chỉ góp phần thêm vào sự hoan hỉ của ông, bởi sau chuyến ghe này, tối nay người vợ ở nhà sẽ có một bữa cơm thay vì cháo.
Dù ở cái tuổi gần đất xa trời nhưng mái chèo của ông Thuần vẫn rất nhịp nhàng. Khi tôi hỏi sẽ chèo ghe tới khi nào, ông Thuần nói: “Còn sức khỏe thì tui còn chèo, còn hơi thì tui còn hát. Một ngày không đi ghe nữa thì tui làm gì để ăn, làm gì còn chỗ nào nhận tui. Còn có con sông này nó cưu mang thôi. Tui vẫn còn may mắn vì có gia đình mà về, như bà Quyền, bà Huê, mấy bả cũng chèo ngần ấy năm như tui, giờ leo lắt ở ghe qua ngày”…
Bà Huê ít tuổi hơn ông Thuần, năm nay bà 73 tuổi. Bà Huê vừa bán đèn hoa đăng trên bờ, khi có khách đi ghe thì kiêm luôn chở khách tham quan sông. Nở nụ cười món mém, bà Huê kể, năm ấy khi ông Thuần bắt đầu đi ghe chở khách thì bà và những người khác bàn với ông Thuần cùng đi, cùng làm, dần dần trở thành một bến ghe chở khách du lịch.
Cũng như nhiều phụ nữ khác sống kiếp lênh đênh sông Hoài, bà Huê không có chồng, không con, lấy mái ghe làm nhà, lấy sàn ghe làm giường, đơn chiếc trên ghe từ khi còn tuổi đôi mươi. Đối với bà Huê, ghe là nhà rồi, còn những người trong xóm chài như bà Quyền, ông Thuần thì như anh chị em trong nhà, như người thân ruột thịt. Cả một đời lèo lái, tài sản duy nhất mà bà Huê có là một chiếc ghe nhỏ cũ rích, vài cái chén, mấy manh áo cũ và con sông Hoài này. Bà Huê kể: “Già nên hay bệnh, có khi tui ốm thì mấy bả, người chia cơm, người chia canh, người cho rau. Có lúc bà Quyền bỏ cả tiền để mua thuốc cho tui, tiền ấy bả đi mấy ngày mới có được. Cũng có ngày chẳng có khách, cả xóm chẳng ai đi được chuyến nào. Mỗi nhà còn một ít cơm nguội, cứng đơ, người góp tí cá con con, bả thì mang một chén mắm ớt, tui có nồi canh rau lang, cả xóm chia nhau ăn, thế thôi mà tình cảm, mà lại vui”.
Đã nhiều năm trôi qua, nhiều kiếp người ra đi, chỉ còn sông ở lại. Sông Hoài gắn bó như máu thịt với người Hội An, với người xóm chài. Ngần ấy con người mưu sinh trên sông nhưng chưa bao giờ to tiếng, chưa một lần tranh cướp khách, sông Hoài êm đềm như chính những người dân nơi đây vậy. Nếu không có những chiếc ghe đặc biệt, ấm áp tình này thì có lẽ dòng sông sẽ trở nên thật khô khan và hoang vắng…
